जि छम्ह रिक्सावाल

 जि छम्ह रिक्सावाल

—नजरराम महर्जन

(बाल साहित्य मण्डल तेखापुखु ख्वपया झिंच्यादँ बुदिंया लसताय् साहित्य मुँज्या व सांस्कृतिक ब्वज्या १०९६ कउलाथ्व १३ खुन्हु न्हाप लाःगु २०३३/६/२०)

खला थौं यन्यापुन्हि । तिमिला छपां जकाः नं त्वय् माःगु चा । तर थौं सर्गतय् सुपाँय्चं द्याम्म त्वःपुयाः तल । पिने कां थें ख्यूंसे च्वं । लिनं बाय् धुंकल थें च्वं । मनूत बांलाक जू मदय् धुंकल । समयबजि बिइ नं क्वचाय् धुंकल । आः हे वा वइला, अले वइला थें च्वं । जिगु मन नं अथेहे ख्यूँसे च्वं । नुगः ख्वः । तर जिगु मिखाय् ख्वबि मदु । जिं थौंतक गबलें दुःखया ख्वबि हाय्के मलंनि । अथेधकाः गुलिं दांप्वः यक्व दुम्ह साहु मखु । मेपिन्त बालंतय्त भराय् खागु छेँ दुम्ह नं मखु । मेपिं थें यक्व आखः ब्वना आउटइन्कम धकाः कमाय्याये फुम्ह नं मखु । जि ला कतपिनि छेँय् च्वनाच्वनाम्ह । कोथा छकूया लच्छिया पीन्यातका बाः पुलाः च्वनाम्ह । थःगु हिचःतिया कमाइ नयाः म्वाना च्वनाम्ह । छम्ह गरीव रिक्सावाल खः जि ।

जि झ्यालं दुपिना । जिगु मिखा उखे लासा लायाः द्यनां च्वंम्ह मांयाके जुत । बिरामीम्ह मां । फसाफस न्ह्यो वयेकाःच्वन । मां गुलि गंसि । छेँय् बांलाक नयेगु हे मदु । अले गंसि नं छाय् मजुइ ? बिरामि नं जुइ । न्ह्याग्गुं जुइ । चिकं मदय्कं इताः जक गनं च्याइ ? पिने ल्हाप्सा त्वल । सर्गतय् नं न्यात गदद द्यांग । गनं लिक्क मलः जूगु थें च्वं । मां थारा न्हूल । कय्कुनां छग्वाराचा जुल । सायद मां ग्यात जुइ । मांया म्हय् सिलः तयाः बिया । जि नं द्यनेत ग्वारातुला । दोलाइ नं फाया । मत स्याना । न्ह्यो वय्केगु कुतः याना । तर न्ह्यो वय्के मफु । प्वाथय् क्वः हाः । नुगलय् खँ बुयाः वः । अले गनं न्ह्यो वय्के फइ ? जिं थौं छगू तःधंगु अपराध याना । जीन्दगी न्हापां जिं मांया न्ह्योने फय्खँ ल्हाना । मनू परिस्थितिया च्यः खः । थौं परिस्थितिं जितः फय्खँ ल्हाकल । जि विवश । जिं फय्खँ मल्हाःसे मगात । थौं न्हिच्छिया खुतकाचा दाँ कमाय् यायेफत । उकिसनं प्यतका दाँ ला रिक्साया बाःहे पुलेमाः । नितकाचा दाँ ल्यन । मांयात नकेगु वासः फुइधुंकल । न्हिं स्वचाः टाबलेत नकेमाः । मनकलकि नं मज्यू । आःतिनि भति भति जिया वःगु । थौं बहनि नकेत हे मदय् धुंकल । थौं बहनि व कन्हय् बान्थितक यात धकाः स्वचाः टाबलेत न्याना । छतका दाँ वन । ल्यंगु धेबाया जाकि स्वचकं व विडी छगूपुरी न्यानाः हया ।

जाकि वासः ज्वना छेँय् वया । छगू विवशतां जाःगु ख्वाः ज्वनां मां न्ह्यू ख्वालं जित लसकुस यायेत लुखाय् झ्वाताँहाँ दनाच्वन । मांया स्वयेबलय् जिं थौं गुलिं कमाय् याना हःथें च्वं जुइ । तर जिं थौं छछा नयेत गाक्क हे कमाय् यानां हयेमफु । जितः म्हाइपुसे च्वना वल । जिं मांया ख्वाः तःप्यंक स्वयेमफुत । टाबलेट व जाकि लःल्हाना ब्यु ब्युं धया, “मां थ्व स्वचा टाबलेट कन्हय् बान्थितक यात । थ्व जाकि न्याना हयागु । जितः जाथुइमते । जि नयाः वयेधुन ।”

“छाय् गन नयाः वयागु ?” मां नं ख्वाः खिउँकाः न्यन । मांया ख्वालय् जिप्रति अविश्वासया चिं खना । मां नं जिगु चरित्रय् शंका यात । शंका यायेमाःगु स्वाभाविक नं खः । छाय्धाःसा जिं थथे हे कमाइ दुत बिइ मफुगु नं तःन्हु दयेधुकल । रिक्सावालत अप्वः याना अय्लागुलु, रण्डीबाजी धकाः ला बदनाम हे । उकिं सायद मां नं जितः नं अथे हे भाःपिल जुइ । तर थौंतक जिं अजःगु ज्या मयानानि । अय्नं मां नं जितः शंका यात । जिगु विवशता व बाध्यता मां नं छु स्यू ? अले शंका मदयेकेया लागिं जिं लिसः बिया, “अँ थौं साहुया जन्मन्हि अन धौबजि नयाः वयागु ।”

मां नं जितः छकः पुलुक्क स्वल । अले ब्यालि थुइत जोरे याः जुल । मां गुलि सोझा । गुलि विश्वासिम्ह । मनय् पाप धैगु भ्याः भतिचा हे मदु । अथेला प्रत्येक मांया मिखाय् थः काय्मचा भिं हे भिनि । चाहे व खुँ, दाखुँ, ज्यानमारा हे छाय् मजुइमा ? हानं थौंतक जिं मांया न्ह्योने मखुगु खँ गबलें मल्हानानि । जितः मां नं छाय् पत्याः मयाइ ?

ब्यालि याना मां सुम्क द्यन । जि जक न्ह्यो वयेके मफु । जिगु मनय् खँ ल्हाना च्वन । थौं हयागु जाकिं मांयात कन्हय् सुथय्तक गा हे गाः । न्हिनय् व बहनियात न्ह्याथ्थे यानाःसां कमाय् याना हये । हानं जिगु मनय् छगू प्रतिद्वन्दात्मक भाव पिज्वल । कन्हय् या जक छु भाः दु ? कन्हय् नं थथे हे जुल कि छु याये ? थौं नं अथे हे न्ह्याथ्थे यानाःसां कमाय् याना हये धकाः वनागु ला खः नि । न्हापा जूसा छेँय् नं पिहाँ वनेबलय् बिसाइत जुलकि न्हिच्छिया बांलाक ज्या दैमखु धकाः मतिं तयेगु । तर आ छु जुयाः धायेगु ? म्हिगः, थौंसुथय् पिहाँ वनाबलय् बिसाइतया चिं ला छुं नं मखं । पिहाँ वने त्यनाबलय् मां जाःगु घः ज्वनां थहाँ वल । बाल्टिन जाय्क लः ज्वना वःम्ह साहुनीयात स्वाहानय् नापलात । अले धा नं धाः “थौं साइत लात । बाल्टिनय् धेबा छानाः हुँ ।” जि मुसुं न्हिलाः वना । तर न्हिच्छिया वहे गति । बांलाक ज्या हे मदु । आ थ्वयात छु धायेगु ? जिं स्वयेबलय् थ्व साइत बिसाइत धाइगु नं फय्खँ थें च्वं ।

न्हापा थन येँ आः थें रिक्सात आपाः मदु । अंग्रेजत नं यक्व रिक्साय् च्वं वः । न्ह्यलाक्क धेबा बियाः वनगिु । न्हिं नीतका स्वीतका तक नं खं । गुलि ज्यू । हानं आःथें मालसामान ल्ह्यैगु गाडात नं यक्व मदु । उकिं मालसामान ल्ह्यगुनं यक्व दु । अबलय् सुब्बा साहेब घरपति साहुनं जितः धाइगु, “मोज या ला मन्त्रिया तलब कमाय्याइपिं छिपिं हे मखा ?” जि मुसु मुसु जक न्हिला च्वनेगु । तर थौं जितः अथे सुनां नं धाः मवः । यदि धाः वःसा जिं इमित थथे लिसः बिइगु, “छिमिथें जिमि न्ह्याबलें उतिकं दैगु कमाइ मखु । छिमि दच्छिया न्हय्ला नं अफिस वने म्वाः । शनिवार बिदा, घर बिदा, विरामी बिदा, दुनियाभरया बिदा । अले छेँय्जक च्वनां हापु चूला । तर जिमि छन्हू वने मफुत कि द्यांलाई । कासा आः छं हे धासा छिमि ज्यू ला कि जिमि । बरु अय् जागीरदारत ! जिमित नं छिमितथें तुं सुबिधा बिइगु ज्या या । जिमिगु लागि कानून दय्कीपिं छिपिं हे खः ।”

आःला न्हापायागु व फुक्क खँ म्हंगसथें जुल । न्हापा स्वयाः आः रिक्सा यक्व अप्वः दय्धुंकल । न्हापाथें आः रिक्साय् अंग्रेजत नं च्वं मवय् धुंकल । गनं तापाक्क वने माःसा होटलया मोटरत दु । लिक्क लिक्कतुं जूसा त्याक्सीत नं दु । माल सामान ल्ह्यय्त गाडात नं यक्व दत । उकिं थौंकन्हय् रिक्सा चलय् यानां छुं हे फाइदा मन्त । धात्थें धायेगु खःसा रिक्सा चलय् यानाः फुइगु बलया मू नं मसाः ।

लः त्वने प्याः चाल । मत फ्वाक्क च्याका । मां फसाफस न्ह्यो वय्काः च्वन । मांया ख्वालय् न्ह्यू पहः वः । सायद मां लय्ता जुइ । लय् नं छाय् मताइ ? जि थें जाःम्ह आज्ञाकारी काय्मचा दु । कमाय् यायेफुम्ह ल्याय्म्हम्ह काय । तर कायया मनया वेदना मां नं छु स्यू ? दनां लः त्वना । झ्यालं क्वस्वया । पिने फुलु फुलुं ससिवा वयाच्वन । मानौं मां सिनां सुकु सुकुं ख्वयाःच्वंपिं मचातय्गु मिखां पिहाँ वयाच्वंगु ख्वबिथें च्वं । अले व बिरह स्वयेमफया थें च्वं पिने खिचा छम्ह “हु हु” ख्वयाच्वन । जिगु नुगः काइइयां मिनां वल । थ्व संसारे मनूनं निसें कयाः पशुपंक्षीतय् नापं दुःख । थ्व दुःख गबलेजक न्हनां वनीगु ज्वी । झ्यालं दुपिना । झ्याः तिना । हानं लासाय् ग्वःतू वना । मत स्याना ।

ख्युंगु कोथाय् नं जितः न्ह्यो मवः । न्ह्यो वय्के धकाः गुलि कुतः याना । तर असफल । कोथा छकुतिं झिझांमिझां दं । सुनां नं गःपः ज्वं वइला ? तुति ज्वनां साः वइला ? नुगःमछिंक मां सीम्ह मचा ख्वय्थें पिने खिचा ख्वयाःतुं च्वन । जिन गरखेसे च्वनावल । तच्चक म्हाइपुल । वातावरण जक मखु । जिगु जीवन हे म्हाइपु ताया । जित जिगु जीवन खनां नं वाक्कि वल । थ्व गजःगु जीवन ? छु धइगु थ्व जीवन ? प्वाः छगः थनेत हे थाकुइ धुंकल । थ्व संसारय् गुलि असमानता दु । गुलि अन्याय व अत्याचार जुयाः च्वंगु दु । गुलिसियां न्याःम्ह सी छम्ह हे मस्यासे मयो मयो नये दु । गुलि गुलिसियां न्हिच्छि न्हिच्छि हिचःति हाय्काः ज्या याना जूसां नयेत मगाः ।

जिगु जीवनया छपू लँ रिक्सा चलय् याना नयेगु । तर थौं रिक्सां नं ख्येँ थ्वके मफुत । मेगु ज्या याना नये धायेत छुं ज्या सःगु हे मखु । ज्यामि ज्या वने धाःसां नयेत हे मगाः । जागीर नये धायेत आखः ब्वनां तयागु हे मगाः । झिगु तगिं पास यानाः तयागु दु । मुखिया जागिर नये । लच्छिया सत्याः जक तलब । उलि धेबांला बाछि नय्त हे मगाः । डेराया बाः पुलेगु ला गन गन । थन न्ह्याग्गु ज्यायाःसां धेबाया जरुरत । धेबा मदय्कं छुुं हे खँ मदु । धेबायात गुलिजक महत्व बियाः हःगु । उकिंला धेबाया लागि मनूतसें इज्जत मियाः नल । नैतिक मियाः नल । मनूनं पशुया श्रेणी थ्यन । यदि जिमि बाः नं तःमि जूगु जूसा ! जि नं साहुया काय्नं थें यक्व आखः ब्वने खनीगु । अले जिं नं आपाः धेबा वइगु जागीर नये दैगु । थथे मेपिनिगु छेँय् बाः पुलाः च्वने माली मखुगु । थथे प्वाथय् क्वःहाय्काः च्वने माली मखुगु । तर छु याये ! जिमि बा गरीव । अले जि नं गरीव हे जुल । सायद जिमि मचात नं गरीव हे जुइला ! यदि जिके धेबा दुगु जूसा थःम्हं हे रिक्सा न्याय् फैगु । रिक्साया बाः पुले माली मखुगु । रिक्साया बाः जक पुले म्वाःसां नयेत गाइगु । तर धेबा मदुगुलिं रिक्सा न्याये मफुत । उकिं थःगु कमाइ मेपिन्त नकाः च्वनेमाल । न्हिच्छिया सासः हे चबुइ थें च्वंक रिक्सा चलय् याना कमाय् यायेम्ह जि । तर जिगु कमाइलय् मोज याइम्ह व रिक्सा साहु । सहयाय खुनु ज्यूगु खःला व खँ ।

अबलय् छकः छम्ह अंग्रेजं जिगु रिक्साय् छेँय्गुया बाय्गचा छगः त्वःफिकाः वन । बाय्गचा जिं छेँय् हयाः तया । बाय्क चाय्का स्वयां निद्वः दांँ दु । जितःला अथेयाय् थथेयाय् मन्त । धेबा कायेला तयेला ? पासापिन्त कना । पासापिन्संला धाःगु खः । आम धेबा पच यानाः रिक्सा छगू न्या । अबलय् जिगु इमान दिगीदिगी खाःगु खः फसं पंमा संकेथें । जिगु मनय् खँ नं बुयाः वल । धात्थें व धेबा जिं पच याःसां छु ज्वी ? व अंग्रेजं काः वसां जिं मखं धाये । वं जितः छु याये फै ? थौंकन्हय् खःखःगु जक ज्या यानाः गबलें थहाँ वय् फैमखु । रिक्सा साहुया काय इन्जिनियर पास यानां वल । वयाकथं एन.सी.सी.एन. धाःथाय् जागीर जुल । जागीर नःगु निदँ मदुवं बंगला हे स्वखा दने धुंकल । धेबा छगः म्वाःक अःपा ट्रिपका ट्रिप हइगु । ज्यामितय्त अफिसय् हाजिर याकाः थःगु छेँय् दंके छ्वैगु । उलिजक मखु सिमेन्ट, डंडी नं माक्वः माक्वः ठेलगाडां हैगु । छु थ्व खँ अफिसं सीका हःगु खैला ? अहं खैमखु । उकिंला न्हापा द्वःबद्वःया जक साहु । आःला लाखौं लाखया साहु जुइ धुंकल । गुलि पाःगु । उकिंं जिं नं याकनं तःमि ज्वीगु लँ लुइके माल । थ्व खँ जिं मांयात धया । मां नं जितः तसकं ब्वःबिल, “कतकिया धेबाय् लोभ याये मज्यू । कतकिया चीज थःत गबलें दैमखु । झीसं कयागु जकं खनि । वंगु खनिमखु । थःगु चीज जक थःतः दै ।”

थ्व खँ जिगु नुगलय् तःधंगु घाःपाः जुल । मां नं धाःगु खँ बिलकुल ठिक खः । थःगु कमाइ ला वं नः थ्वं नः मदुनि । कतकिया लोभ यानां छु याये ? उकिं जिं व धेबा मकया । छन्हूू व अंग्रेज नापलात । वयात धेबा लित बिया । जित सच्छि दाँ बक्सिस बियाः धन्यवाद नं बिल । नेपालीत तसकं इमान्दार धकाः प्रसंसा नं यात । जिगु मन लय्ताल । जिं थःतः थःम्हं नं धन्यवाद बिया । जिं छुं तःधंगु ज्या यानागु ताल । जि गौरवान्वित जुया । छम्ह विदेशीया न्ह्योने नेपाःया न्हाय् तयाः बिया ।

जिं कतकिया धेबाय् लोभ गबलें मयाना । याये नं मखु । बरु न्हिं छछाः जक हे छाय् नये म्वाःलेमाः । थःगु हिचःतिया कमाइ हे नये । जिगु मनय् स्वां ह्वल । जिगु मनय् छगू दृढ निश्चयया भाव पिज्वल । आ जिं सुयातं जिगु हिचःतिया कमाइ नके मखुत । व साहु नं जितः गुलि अन्याय यानां तःगु । न्यादँ न्ह्योनिसें जिं वयात रिक्साया बाः पुलाः वयाच्वना । तर वं गबलें हे म्वाःल मधाः । झन थौं या कन्हय् नापं हे धायेमदु । उखुन्हु मांयात वासः यायेत धेबा मालाः छन्हूया बाः कन्हय् तिनि पुले धयां गय्च्वंक लिसः ब्यूगु । मं मदुसा चलय् यायेमते हं । रिक्सा चलय्याइपिं यक्व दु हँ । गुलि हेला याःगु । तर छु याये ! व रिक्सा चलय् याये मखन कि हापु छखे लाइ । उलिजक ला गन खः धकाः ग्यारेजं रिक्सा पित हलकि हे बाः पुले माः । चाहे न्हिच्छिया कमाइ दय्मा या मदय्मा । वयात छुं हे मतलब मदु । जिं वयात थौंतक पुलागु बालं अजःगु रिक्सा निगू न्यायेत गातं मयाय् धुंकल । आःला व रिक्साया बाः हे पुलेम्वाल धाःसां ज्यू । व रिक्सा जिगु हे धाःसां ज्यू । आः जिं वयात प्यतका दाँ ला बिइ हे मखुत । नितकाय् अप्वःला दाँ दांछि हे बिइ मखुत । अले जितः वं छु याइ स्वयेका । वयात लिसः बिइगु खँ नं जिके दु । कानून जक धयां ज्यूला मानवीय दृष्टिकोणं नं स्वयेमाः । स्वयाके दाँ त्याय् कयाः झिदं तकया अप्वः ब्याज पुलेम्वाः । अथे हे न्यादँ तक रिक्सा बाः पुले धुंकाः नं बाःपुले म्वाय्के माः । आः जिं धेबा मुंकेगु ज्या यायेमाल । अले थःगु हे रिक्सा न्याये । गुलिजक कतकिया भरोसाय् म्वानाच्वने । आःला थःगु भाग्यया निर्णय थःम्हंं हे याये । थःगु तुतिं हे दने । सुयागुं भरोसा काये मखुत ।

जिगु मन याउँसे च्वन । जितः न्ह्यो वःथें च्वनाःवल । जिं दोलाइ नं ख्वाः त्वपुया । न्ह्यो वय्केगु कुतः याना ।

(बाल साहित्य मण्डल तेखापुखु ख्वपया झिंच्यादँ बुदिंया लसताय् साहित्य मुँज्या व सांस्कृतिक ब्वज्या १०९६ कउलाथ्व १३ खुन्हु न्हाप लाःगु २०३३÷६÷२०)