Saturday, May 12, 2018

बुंगद्यःया जात्रा नाप स्वापू दुगु लुभुया जात्रा

बुंगद्यःया जात्रा नाप स्वापू दुगु लुभुया जात्रा



श्रीकृष्ण महर्जन
बुंगद्यःया रथ जात्रा दँय् दसं यलय् अले झिंनिदँय् छकः बुंगंनिसें यलय् तक हइगु चलन दु । थनिं थ्यंमथ्यं १६ सय दँ न्ह्याःनिसें हे बुंगद्यःया रथ जात्रा न्ह्याःगु खः धाइ । बुंगंनिसें यलय् तक दँय् दसं रथ जात्रा याना हयेगु थाकूगुलिं थनि ४ सय दँ न्ह्यः यलया जुजु श्रीनिवास मल्लया इलंनिसें जक अथे झिंनिदँय् छकः बुंगंनिसें अले दँय् दसं यलय् यायेगु चलन न्ह्याकूगु खः ।

           बछलाथ्व पारु खुन्हु रथय् बुंगद्यःयात तइगु चलन दु । न्हापा न्हापा जूसा उखुन्हु हे बुंगंनिसें यलय् हइगु चलन दुगु खःसा उकिया संकेत कथं थौंकन्हय् दँय् दसं उखुन्ह पसुकां सालेगु भाय् यानाच्वंगु नं मदुगु मखु । अले जब तृतिया फुना चौथि क्यनी उगु इलंंनिसें बुंगद्यःया रथ जात्रा सुरु जुइ ।

ब्रम्हाण्डय् धार्मिक दृष्टिकोढां स्वंगूलोक दु । स्वंगूलोक धाइगु स्वर्गलोक, मत्र्यलोक व पाताललाक खः । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् यलय् थाय् थासय् चाःहिइकीगु जूसां नं स्वनिगःया स्वंगू हे शहरया ब्यागलं ब्यागलं कथंया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । अथे जात्रा याइगुयात जात्रा धकाः धयाच्वंगु दु । बुंगद्यःयात तत्कालिन अवस्थाय् ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेव, येँया तान्त्रिक बन्धुदत्त व यलया ज्यापु ललित ज्यापु अर्थात (ललित रथचक्र) जाना हःगु धाइ । अले वय्कःपिनिगु नामं हे रथ जात्रा नं न्ह्याकाच्वंगु दु । दक्ले न्हापां बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् पूच्वंनिसें गाःबहाः तक यात्रा याइगु खः । थनि निगू दशक न्ह्यः तक उगु रथ यात्रायात येँमित वना हे सालीगु खः । उकिं गाःबहाः तकया जात्रा अर्थात गाःबहाः याः धाइगु यमितय्गु धकाः धयाच्वंगु दु । गाःबहाः याः तकया यात्रायात स्वर्गलोकया यात्रा धायेगु यानाच्वंगु दु । गांबाहाः लागांनिसें नुगः लागा अर्थात लुँहिति तकया यात्रायात ख्वपया जनताया जात्राया रुपय् नाला वयाच्वंगु दु । न्हापा न्हापा उगु जात्राया झ्वलय् ख्वपय् च्वंपिं हे वया रथ साला यंकीगु खः । थुगु जात्रा धाइगु ख्वापया जुजु नरेन्द्रदेवया नामाय् जुयाच्वंगु जात्रा खः । गाःबहाः लागांनिसें नुगः लागा तकया जात्रायात मत्र्यलोकया यात्रा धाइगु चलन दु । नुगःलागांनिसें लगं जुया इति त्वालय् तक यंकीगु जात्रा धाइगु यलय्च्वंपिनिगु जात्रा खः । अले थुगु जात्रा धाइगु यलया ललित ज्यापुया नामय् यानातःगु जात्रा खः । यलय् ताः हाकः तक जुइगु थुगु जात्रायात पाताललोककया जात्रा धाइ । यलया इति त्वालंनिसें जाउलाख्यः तकया जात्रायात विशेष याना किपूमितय्गु जात्रा धाइ । उगु इलय् किपुलिइ च्वंपिं बाजं थाना वना रथ साः वनेमाःगु चलन दु । किपू नाप नापं न्हय्गांया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । थुकियात ल्यंदुपिं फुक्क जीव अर्थात प्राणीया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । थुगु कथं स्वंगूलोकया यात्रायाना वयाच्वंगु बुंगद्यःया रथ जात्रायात नेवाःतय्गु जीवन्त संस्कृति खः ।

बुंगद्यःया जात्रा स्वनिगःया थीथी लागाया नेवाःतय्गु नाप नं स्वापू दयाच्वंगु दुसा यल जिल्ला दुने लाःगु लुभुया नेवाःतय्गु ला झन विशेष कथंया स्वापू दयाच्वंगु खने दु । बुंगद्यःया रथ जात्राया झ्वलय् गुगु कथं गाबाहाः याः, नुगः याः अले लगंयाः न्यायेकी उगु हे कथं लुभुइ नं द्यःखः कुबिया जात्रा याना याः न्यायेकीगु चलन दु ।
लुभुइ जात्राया झ्वलय् झ्वःलकं हे स्वन्हु तक स्वंगू याः धकाः न्यायेकीगु याइ । बछलाथ्व चौथि कुन्हु गाःबाहाः याः, पंचमी कुन्हु नुगः याः अले खष्ठी कुन्हु लगंयाः न्ययेकी । यलय् न्यायेकीगुसिबें नं पाःगु कथं लुभुइ याः न्यायेकेगु याइ । गाःबहाः याः कुन्हु सतलय्, अले नुगः याः कुन्हु तःगः तुं लागाय् व लगंयाः कुन्हु महालक्ष्मी द्यःयाथाय् याः न्यायेकी । याः न्यायेकीगु इलय् लुभुया श्रेष्ठ परिवारपिं मध्ये न्हय्म्ह थकालिपिं झ्वःलकं च्वनी अले दर्शनधारीतय्सं म्वायेली पुइ । मेमेपिन्सं थकालिपिन्त फलफु नापं थीथी कथंया समान लःल्हाना भागि याना वनी । उकियात हे याः न्यायेकेगु धाइ । अथे लुभुइ याः न्यायेकेगु धइगु लुभुया जात्राया द्यःखः थ्यनीगु छु छु लागाय् खः उगु उगु हे लागाय् न्यायेकीगु खः । यलय् बुंगद्यःया रथ साला यंकीगु जुया गनं गनं थाना छुं दिं कायेफु तर लुभुइ धाःसा द्यःखः जात्रा जुया लगातार रुपं हे स्वन्हु तक निश्चित निश्चित लागाय् थ्यनीगु जुया याः अवश्य नं न्याइ । उकिं यलय् याः मन्यासां नं लुभुइ याः न्याइ धकाः तकं धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।
बुंगद्यःया रथया न्ह्यःने च्वंगु जः पाखेया घःचाः धइगु लुभुया  भैरव खः धाइ । उम्ह भैरवयात हे नन्द कुन्द भैरव धाइ । अले बुंगद्यःयात कुबिया हःपिं प्यम्ह भैरव मध्ये छम्ह लुभुया व हे भैरव खः धाइ । बुंगद्यःया रथ लुँहितिइ थ्यनेवं लुभुयापिं थकालिं विशेष कथंया पुजा वनेमाःगु नं थौं तक नं चलन दु । थुगु कथं बुंगद्यःया रथ जात्रा नाप लुभुया जात्रा नं स्वनाच्वंगु दु ।

ऐतिहासिक बस्ती लुभु 
यलया लगंख्यलं ५ किलो मिटर पूर्वपाखें च्वंगु नेवाःतय्गु मौलिक कथंया वस्ती धइगु लुभु खः । लुभुइ नेवाः दुने नं श्रेष्ठतय्गु अप्वः बाहुल्यता दुसा अथे हे महर्जन, राजथला, खड्गी, दर्शनधारी, पुतवार, नापित, नकःमि व बज्राचार्यतय्गु मंकाः बसोवास जुयाच्वंगु दु । लुभुया बारे देवमाला बंशावलीइ नेपाल संवत ७०६÷७ पाखे लुभुया स्थापना याःगु खः धकाः उल्लेख यानातःगु दुसा अबलेनिसें हे लुभुया महालक्ष्मी द्यःया जात्रा सुरु याःगु धकाः उल्लेख यानातःगु दु । देवमाला वंशावलीइ अथे च्वयातःगु जूसां नं लुभुया क्वय्लाछिइ च्वंगु
नारायणया देगःया छगू शिलापत्रय् धाःसा नेपाल संवत ५७२ च्वयातःगु खने दु । उकिं देवमाला वंशावलीइ उल्लेख जुयाच्वंगुसिबें न्हापांनिसें हे लुभुया वस्ती विस्तार जुइ धुंकूगु खयेमाः धकाः अःपुक अनुमान यायेछिं ।
अथे हे लुभुया नांया बारे शिव सिंह मल्लया कला गंगा महाराणीं लुँया भु मिया हे वस्ती विस्तार याःगु जुया लुभु धाःगु धाइ । उगु हे कथं लुभुया छगू पुलांगु म्येय् धाःसा अन्न यक्वः सःगु जुया लुबु धाःगु धकाः च्वयातःगु दु । उकिं नां जूवंगु बारे लुभुया बारे थुगु कथंया निगू धापूत खने दु । 

लुभुया जात्रा
लुभुइ निखः द्यःखःया जात्रा याइगु खः । छखः द्यःखतय् महालक्ष्मीयात प्रमुख द्यः कथं नाला दथुइ तया जवय् गणेद्यः व खवय् कुमार तया जात्रा याइगु खः । अथे हे मेगु खतय् भैलः द्यःयात प्रमुख द्यः कथं नाला दथुइ तया जवय् गणेद्यः व खवय् कुमारी द्यःयात तया जात्रा याइगु खः । बछलाथ्व चौथिनिसें लुभुइ जात्रा सुरु जुइ । नाय्खिं बाजं थाना, धिमे थाना, बासुरी बाजा पुया सांस्कृतिक बाजं सहितया जात्रा जुइगु खः । जात्राया झ्वलय् चौथि कुन्हु महालक्ष्मी द्यः दुगु लाछिंनिसें पीगं त्वालय् तक जात्रा याइ । उकुन्हु हे महालक्ष्मी द्यःया मांयाथाय् तकं यंकेगु याइ । अथे हे पञ्चमि कुन्हु पीगं लागांनिसें पाउली त्वाः तक जात्रा याइ । उगु इलय् देसं पिनेच्वंपिं मेमेगु जातीयापिन्सं नं जात्रा मानेयाइ । अथे हे खष्ठमी कुन्हु पाउली त्वालंनिसे्ं नासः त्वाः तक, आइतवाः नासः त्वालंनिसें तःगःगु तुं जुया न्हुछेँफः तक जात्रा याइ । सप्तामि क्वय्लाछिइ सरकारी पुजा याइ । सांस्कृतिक बाजं थाना सरकारया प्रतिनिधि कथं भंसारीया पुजा जुइ । अले पुजा क्वचाये धुंकाः हाकनं भंसारीयात बाजं थाना तःवनेगु तकं याइ । अथे हे नवःमि क्वय्लाछि व च्वय्लाछिया दथुइ तया पुजा याइसा दशमी कुन्हु क्वाथं पुजा वनेगु याइ । अले क्वाथ लिक्क च्वंगु महलक्ष्मी द्यःया थःछेँपाखें नं पुजा याइगु चलन दु ।

भ्वंया आकाश भैरवया विशेष जात्रा
लुभुइ जुइगु छगू कथंया विस्कं कथंया जात्रा धइगु भ्वंया आकाश भैरवया जात्रा खः । खटकुनय् तयातःगु भैरवया चित्र न्वलय् तया कुबिया तइगु खः । द्यः खतय् दइगु अवस्थाय् दुने हे तयातइ अले द्यः खतय् हे च्वना न्वःकुबिया च्वनीगु खःसा द्यःखः न्ह्याकीगु इलय् धाःसा न्वः नापं आकाश भैरवयात पिने हयेगु याइ । अले हाकनं द्यःखः दिकेवं व हे द्यःखतय् च्वना कुबिया च्वनेमाःगु चलन दु ।

यलया चित्रकारतय्सं भ्वतय् च्वया तइगु थुगु भैरवयात गबलें नं दिके मजिउ धाइ । अनया महर्जनतय्सं चच्छि न्हिच्छि कुबियातयेमाःगु चलन दु । न्वलय् तया कुबिया तइगु खः । बछलाथ्व पञ्चमीया दिनंनिसें भैरवाय जात्र जुइ । महालक्ष्मी व भैलः द्यःया ख ःगन गन जात्रा याना यंकी दशमी कुन्हु तक अन अन हे आकाश भैरवयात तकं यंकेगु याइ । अले दशमी कुन्ह भैलः द्यवं विदा याना ध्वाकां पिने वाये यंकेगु याइ । आकाश भैरव दुगु इलय् सुना नं धार्मिक मान्यता कथं बौ वाये माल धाःसा व हे भ्वंयागु आकाश भैरवयाथय् वायेमाःगु मान्यता दु । थुगु कथं विशेष प्रकारया जात्रा लुभुइ खने दु ।

न्ह्यागु हे जूसां लुभुया जात्रा धइगु विशेषता दुगु अले लुभुया थःगु हे म्हसीका पिब्वीगु कथंया जात्रा खः । थुगु जात्रा हे लुभुया नेवाःतय्गु दक्ले तःधंगु जात्रा खः । मल्लकालंनिसें सुरु जूगु कथं नालातःगु थुगु जात्रा धइगु बुंगद्यःया जात्राया इलय् हे जुइगु अले बुंगद्यःया जात्रा नाप नं स्वापू दयाच्वंगुलिं अझ अप्वः महत्वं जायाच्वंगु खने दु ।

1 comment: