नेवाः आन्दोलनय् राजनीतिक हस्तक्षेप
श्रीकृष्ण महर्जन
नेवाःतसें ता ई न्ह्यःनिसें थःपिनिगु अधिकारया नितिं धकाः आन्दोलन याना वयाच्वंगु दु । नेवाःतसें थीथी संगठनत दयेका अधिकारया नितिं आन्दोलन याना वयाच्वंगु खःसा आन्दोलनया हे बलं छुं छुं उपलब्धी हासिल मजूगु नं मखु । नेवाः अधिकार प्राप्त यायेगु धइगु नेपाःया संविधानय् दुगु अधिकार अले अन्तर्राष्ट्रिय कानुनय् दूगु अधिकार प्राप्त यायेगु खः । अले संविधान व कानुनय् मदुगु नापं अन्तर्राष्ट्रिय कानुनय् मदुगु नेवाःतय्त माःगु सवाल धइगु नेवाःतय्गु माग खः । नेवाःतसें आःया अवस्थाय् थःपिनिगु माग छु खः अले अधिकार छु खः धकाः न्हापां थुइकेमाः । कानुनय् हे ब्यवस्था जूगुयात नेवाःतय्गु अधिकार धायेफइसा कानुनय् मदुनिगु सवाल धइगु नेवाःतय्गु आःया नितिं माग खः । कन्हय् वना कानुनय् दत कि व अधिकार जुइ ।
लिपांगु इलय् वया आदिवासी जनजाति दुने हे आदिवासी जनजातिया संगठनयात राजनीतिक दलतसें संचालन यानाच्वन, समुदायया मुद्दाया नितिं धायेगु तर राजनीतिक दलतसें दँ धालकी दनीगु अले फयेतु धालकी फये तुइगु यानाच्वन । थुकिं याना आदिवासी जनजातिया अधिकार मवयाच्वन । आदिवासी अधिकारया सवालय् हे आदिवासी जनजातिया न्ह्यलुवात कन्फ्युजय् लानाच्वन । ३५ प्रतिशत जनसंख्या दुपिं आदिवासी जूसां नं धात्थें हे आदिवासीया नेता मदयाच्वन धकाः तकं धायेगु यानाहःगु दु । आदिवासी जनजातिया सवालय् थुगु कथं न्ह्यसः दनीगु धइगु नेवाःतय्त नं न्ह्यसः दनीगु हे खः । नेवाःत झन संघीय राजधानिइ च्वंपिं । नेवाःतय्गु हरेक गतिविधि, नेवाःतय्गु योजना, नेवाःतय्गु अवस्था, नेवाःतय्गु बारे प्रत्येक राजनीतिक दलया नेतृत्वं बांलाक्क हे ध्यान तया थुयकेगु नापं नेवाःतपाखें हे उकिया सुचं कायेगु याना मच्वं धकाः धायेफइगु अवस्था मदु । थुकिया अर्थ नेवाःतय्गु सवालयात कया अझ अप्वः गम्भीर जुया दलया नेतात सक्रिय जुयाच्वंगु दु ।
अन्तर्राष्ट्रिय कानुनया सवालय् खँ ल्हायेबले न्ह्याम्हेस्यां नं आइएलओ १६९, एपपिक अर्थात पूर्व सूसुचित जानकारी सहितया मञ्जुरी लगायतया खँ ल्हाइ । व अधिकार आदिवासीतय्त दु अले व धइगु नेवाःतय्त नं दु धकाः ब्याख्या यायेगु याना वयाच्वंगु दु । अथे हे नेपाःया संविधानय् दुगु सवालयात कया खँ ल्हायेगु खःसा बागमती प्रदेशय् नेपालभाषायात नं कामकाजि भाषा दयेकेगु, बागमती प्रदेश दुने पालिका पालिकय् गन नेवाःतय्गु बाहुल्यता दु अले नेवाःतय्गु आदिभूमि खः उगु थासय् नं कामकाजि भाषाया रुपय् लागू यायेगु, स्थानीय सरकार संचालन ऐनय् दुगु सांस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र घोषणा याना सांस्कृतिक अधिकार कायेगु, नेपाःया संविधानया धारा ५६ या ५ य् व्यवस्था जुयाच्वंगु स्वायत्त क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व विशेष क्षेत्रया सवालय् नेवाः भूमियात स्वायत्त क्षेत्र घोषणा याकेगु सवाल लगायत खने दु । थुपिं मध्ये बागमती प्रदेशय् नेपालभाषायात नं सरकारी कामकाजि भाषाया रुपय् लागू याकेगु नितिं निदँ तक नेवाः देय् दबू स्वनिगः विशेष प्रदेश व बागमती प्रदेश समितिं गुगु कथं भूमिका म्हितल धइगु खँ ला स्पष्ट हे दु । संविधानय् दुगु अर्थात संवैधानिक अधिकार कायेत तकं संघर्ष याना जक वःगु अअवस्था दु । थुकिया अर्थ संविधानय् दुगु मेमेगु अधिकार नं संघर्ष विना वइगु अवस्था मदु धकाः धायेफइ ।
नेवाः समुदाय दुने जक मखु आदिवासी जनजाति समुदाय दुने हे नं आदिवासीतय्गु अधिकार कायेगु नितिं वनेगु लँपुया सवालय् बहस दु । छगू पक्षं धाइ कि राजनीतिक दलत हे सत्ताय् वनीगु जुया राजनीतिक दलय् दुने हे च्वना अधिकारया नितिं ज्या यामाः
धाइ । मेगु पक्षं धाइ कि राजनीतिक दलय् च्वना अधिकार वइमखु बरु राजनीतिक दलया नेतृत्वं नेवाःतय्त प्रयोग जक याइ उकिं दलं पिने हे च्वना माःगु कथंया संघर्ष यायेमाः धाइ ।
थ्व निगू कथंया ब्यागलं ब्यागलं कथंया बिचाः थःथःगु थासय् पाय्छि जुइफु । थ्व निगू बिचाः दुपिनिगु दथुइ थःथवय् सहलह ब्याका धाःसा अधिकारया नितिं न्ह्याः वनेमाःगु अवस्था दु । दलय् च्वना नेवाः अधिकरया नितिं सः तइपिन्त दलं पिनेच्वंपिन्सं ग्वहालि यायेमाः । अले दलं पिने च्वना अधिकराया नितिं संघर्ष याइपिन्त दलय् दुनेच्वंपिन्सं माःगु कथं ग्वहालि यायेमाः । छगू पक्षं मेगु पक्षयात ग्वहालि यायेमाःगु आवश्यता दु । नेवाः समुदायलय् दुने वइगु अवस्थाय् दल छुं हे मखु समुदाय हे प्रमुख खः धकाः धायेगु अले दलया नेतातय्गु निर्र्देशनय् ज्या नेवाः समुदाय दुने च्वना यात धाःसा थ्व तःधंगु समस्या जुइ । थौं नेवाः समुदाय दुने समुदाया मुद्दा ल्ह्वनाच्वंम्ह समुदाया हे मनू खः ला कि दलया मनू खः धकाः थुयके थाकु । दलया प्रतिनिधित्व याना समुदायलय् वनाच्वंगु खःसा उगु हे कथं स्पष्ट जुइमाः । तर अथे स्पष्ट जुइ फयाच्वंगु मदु । उकिं नं नेवाः अधिकार प्राप्त यायेगु नितिं अले नेवाः मुद्दा ल्ह्वनेत नं थाकुयाच्वंगु दु धकाः धायेफइ ।
नेवाःतय्गु मंकाःगु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया नायो थःगु कार्यकाल दतले दया ध्वाँय् सार्वजनिक रुपं ज्वना वने मलइगु धकाः विधाय् हे व्यवस्था दुगुलिं थौं नेवाः देय् दबू सकलसिगु मंकाःगु महसूस जुयाच्वंगु दु । यदि देय् दबूया नायो हे छगू दलया ध्वाँय् ज्वना चुनावय् भाषस यायेत वन बाय् जुलुसय् वन धाःसा मेगु दलयान्सिं अस्वीकार याइगु अवस्थाय् थीथी कथंया न्ह्यसःत ब्वलना वइगु स्वाभाविक हे खः । आः नेवाः देय् दबू दुने जक मखु नेवाः समुदाया धकाः दयेकातःगु फुक्क कथंया खलः पुचलय् तकं अथे हे दलया ध्वाँय् थःगु कार्यकाल दुने नेतृत्वं ज्वना वनेमदु धकाः धायेमाःगु अवस्था वःगु दु । अथे हे नेवाः देय् दबू दुने नायोया सवाल जक मखु केन्द्रीय समितिया फुक्क पदाधिकारयात नं थःपिनिगु कार्यकालया दुने दलया ध्वाँय् ज्वना मवनेगु व्यवस्था यात धाःसा नेवाः देय् दबू अझ नं अप्वः नेवाः समुदायाय खः धकाः महसूस यायेफइ धकाः धायेफइ ।
थीथी राजनीतिक दलपाखें नेवाःतय्गु ब्यागलं ब्यागलं कथंया संगठन नं दु । राजनीतिक दलया हे भूमिका म्हितेगु अले राजनीतिक दलया हे नेतातय्गु निर्देशन कथं हे थः न्ह्याः वनेगु खःसा इपिं व हे राजनीतिक दलया नेवाः संगठनय् च्वना हे ज्या यात धाःसा तसकं बांलाइ । उकिं याना पार्टीं मुल्यांकन नं याइ । थः पार्टी दुने च्वये वनेत नं अःपुइ । अले समुदायात झंगःःल्हाःगु नं जुइमखु । अले नेवाः संगठनत धात्थें हे नेवाः समुदायया जुयाबिल । राजनीतिक दलया हस्तक्षप मजुल । नेवाः खलः पुचःया नेतृत्व यानादीपिन्सं समुदायया सामुहिक अधिकारया नितिं समुदाया हे नेता जुया न्ह्यः वनेगु यात धाःसा अवश्य नं कन्हय् वना नेवाः अधिकार प्राप्त यायेत अःपुइ ।
अन्तर्राष्ट्रिय कानुनय् दुगु आदिवासीतय्गु अधिकार अर्थात नेवाःतय्गु अधिकार अले नेपाःया संविधानय् दुगु नेवाःतय्गु अधिकार बिइगु खःसा ला राजनीतिक दलतसें आः थत्थें हे बिइफुगु अवस्था दु । राजनीतिक दलतसें उगु कथंया अधिकार बिइत तयार मदया हे थौं नेवाःतसें थःपिनिगु अधिकारया नितिं धकाः सः तयेगु नापं थीथी गतिविधि याना च्वनेमाःगु अवस्था वःगु खः धकाः स्पष्ट जू । अले नेवाःतय्गु खलः पुचःयात तकं राजनीतिक दलतपाखें हस्तक्षेपकारी भूमिका म्हिताच्वंगु दु धकाः स्पष्ट जू । धात्थें नेवाः अधिकारया नितिं न्ह्याः वनेगु खःसा राजनीतिक दलया विरोध याना मखु नेवाःतय्गु अधिकारया नितिं धकाः राजनीतिक दलया हस्तक्षेपयात अस्वीकार याना वनेमाःगु आवश्यकता दु ।
No comments:
Post a Comment