उपन्यास — भृकुटी–३
स्व.धर्मरत्न यमि
कथंहं ....
पिनें हय्कया वःपिं शत्रुयागु छगू धन्दा, व दुनें नय् त्वने, पुने व अने तनेया अभावं थना तःपिं प्रजापिनिगु संतोषयागु पीर थ्व नितां जुजुयात निन्हु तक लाय्कुलिं पित मकाल । धन्दा व सुर्तां जक कयाः जुजु च्वंच्वंगु मखु, ल्वापु दिकेगु ग्वसाः ग्वय्गुली लीन नं जुया च्वन । लायकू कवः लाय्कू खलः व देशया सःमि, थूमि, लिज्ञांमि, न्ह्यज्ञांमि ब्याक्क नाप खँ नं वं ब्याका च्वन ।
बहनिसिया नय्निय् धुंकाः जुजु कोथाय् वल । भृकुटी व महारानीया अथें खँ–खिँ ल्हाना च्वन । जुजुं छथासं मांम्ह्याय् च्वंच्वंगु खनाः न्वहुसा नकिले खाखां धाल, “सो, महारानी ! छं म्ह्याय् नं दुथाय् थौं धाय्, ल्वापु दिकेगु उपाय भृकुटी मैँयात सँमि जुजु श्रोङ चेन् गंपो नाप इही याना बिइगु हे छता सिबाय् मदु, गजानन् गुरुबाज्यायागु खँ न्यनाः सँमि म्हेक्षयात नं झी थकूकवःया म्ह्याय्मचाः बियगुला ? धकाः न्ह्यसः हे न्ह्यथन्य मते !” जुजुयागु खँ न्यनाः भृकुटीया न्यताः च्यात । मछालाः झ्याःफले फ्यतू वन । सर्गःया नगुत स्वस्वं सुपाचे लूम्ह मिजं लुमना वल । लिपा हानं व हे सुपाचं क्वहाँवनाः सल गयाः तःल्वापु ल्वाः वना पराक्रम क्यंगु खन । हानं तःगोगु ल्वहँते चुलुबिया दम्ह मिजं गुम्हसें सँदेशया जुजु जि श्रोङ चेन् गंपो खः धाःगु खँ ब्याक्कं लुमना वल । नुगले लय्ता भय्भय् बिया वल, गुगु ख्वालं नं मछिंक थूंक व मछाय्क सी दया वल । तुतिया पचिनं बँम्हुल म्हुतुया वां गाचो न्ह्यल । ल्हाःया पचिनं सचिका म्वेय्म्वेय् मम्वेय् थ्यात । नगुतसें व ब्याक्क थू पहः याना नय्थें नय्थें स्वया च्वन । त्वाःद्यवाया मत(त्याः न्यासिचाचां च्वाकिं, पहलं कुँ ल्ह्व ल्ह्वं च्याना च्वन । गुकी छम्ह निम्ह लापाचात चाःचाः हुला च्वन । व मतया नापं च्वंगु अंगले च्वयातःगु वीरकुश जातकया अंगः पौभाले भृकुटीया मिखा अथें हे लाः वन गुकी सुदर्शनया लागी वीरकुशं प्राणपानाः तःल्वापु ल्वाना च्वन, गुगु स्वयाः श्रोङ चेन् गंपो नं थौं थः भृकुटीया लागी हे ल्वावःगु थें च्वन । ब्याक्क कल्पना भंग ज्वीक महारानीं तमं मि जुयाः जुजुयात लिसः बिल, “ज्वीगु धकाः ल्हाय्गु बांलाः, थपाय् धंगु नेपालया जुजु जुया उकिसनं थकूजुजु सूर्यवंशी धाय्काः म्लेक्ष जुजु सँमि जुजुयात म्हयाय् बियगु ! बरु मगधया छम्ह महांचित बिय, व सँमियात बीमखु , क्षत्रानियात म्लेक्षया ल्हाते लः ल्हाय्गु खँ ल्हाय्त मछाःनं मजू ला ? जातिया अभिमान नं मदु ला ? ल्हाय्मते ! किपां जक दाय्क्य मज्यूम्ह ।” धकाः महारानी खेय् खेय् तुतुं हाल ।
“शुद्र ब्रम्हायागु तुतिं वा पालिं श्रृष्टि जूगु खःसा, ब्राम्हण व क्षेत्रीं शुद्रयात धकाः न्हिंन्हिं तुति भागियानाः नय्माः ! ब्रम्हाया वा ईश्वर यागु म्हुतु, ल्हाः, प्वायात ला गुबलें सुनानं भागियाःगु मखना, पालि जक भागि याःगु खना, उकिं ईश्वरया पालीं शूद्र श्रृष्टि जुसेंलि ईश्वरया साक्षात् पाली ला शूद्र धकाः जुल । ब्रम्हू बाज्यापिनि बाखं जक न्यनि, बाखंयात तक याना छको न्यंगु मखु । उकिंला मिसातयत ब्राम्हण बाज्यापिसं पशुयागु ल्याखे ल्याः ख्यानाः तःगु ।” धकाः जुजुं धाल ।
मां बौया खँ न्यंन्यं मुर्मुरे जुयाः तंम्वेका च्वंम्ह भृकुटीं वाथाक्क दनाः धाल( छुले सा थौं छं नं जिपिं मिसापिंत ब्राम्हण शास्त्रं थें पशुयागु ल्याखे हे ल्याः ख्याका तय्गुला ले ! मथूगु थ्वीका बिय्गु बौया धर्म खः । तर गिजे यानाः तुच्छ याय्गु धर्म मखु । थुलि बौम्हसित धयाः फरक्क मांम्हेस्या पाखेर स्वयाः धाल( सुं देशया सुं मनूयात सुं देशया सुनानं नं म्लेक्ष धाय्गु सुयातं अधिकार मदु । बीपिसं बिय् मबिय्यागु निर्णय याय् जक फै । वनिम्हेसें वने, मवने जक धाय् फै । उकिं थौं जि मांयात ल्हाःनिपां ज्वज्वलपा बिन्तियाय् थौं अबुजुयात छन्त जितः व झीगु जातयात जक न्ह्यसः न्ह्यःने वै च्वंगु मखु, थ्व देश नेपाल व नेपालीतय्त न्ह्यसः न्ह्यःने वै च्वंगु दु । तःल्वापुयागु भारं क्वचियाः प्रजा (तःमि, चीमि, ज्यामि, ज्यापु, तःसिं ब्याक्केसं हाहाकार जुया च्वन । विद्रोह ज्वीगु संभव दना वया च्वन । उखेर हय्का वःपिसं थौं सा थौं कन्हे सा कन्हे राजधानीयात धू याय्गु फुँई तोता च्वन, झी महांत व महां नायःतसें मत्याइगु खँ ल्हाना हय् धुंकल ! थज्याःगु आपत विपतया बखते देशया अधिपति जुजुयागु निर्णययात जात पातयागु बकंफुसुलुगु फाँय् फुईले हे ब्वेका व्छेगु धर्म मखु, राज धर्म ला झन हे मखु । नीति शास्त्रे च्वया तःगु( म्ह्याय् मचा बियाःसां स्वार्थयात साधन या ।” थ्व मातृभूमिया लागी जि सुयाकें पहेनं वनेत जक मखु, जिगु ला कुचा कुचा यानाः सिना वनेत नं जि न्ह्याबलें जँतिया च्वनागु दु । जिगु जीवनया पासा ल्येगु अधिकार जितः नं दु । उकिसं नं नेपाल, नेपाली व नेपाल जुजु अंशुवर्माया लागी जि न्ह्यागु ज्वीत नं न्ह्यागु याय्त नं न्ह्याबलें न्ह्योने दु । संघ मित्रां धर्म विजयया लागी गृह त्याग याय् फसेंलि जिं देशया लागी वकं फुसुलुगु जातीय अभिमान छाय् त्याग मयाय् ?”
म्ह्याय् भृकुटीयागु प्रतिज्ञा न्यनाः जुजु अंशुवर्मां दुगःक्वेँ तःप्यंकाः धन्यवाद बिल । महारानी फन् फने जुया प्यहाँ वन । मां बौपिनि न्ह्योने तस्सकं गुबलें हे न मवाःम्ह भृकुटीया म्हे थौंयागु गरजन तर्जनं चःति नाःना वल । च्वाकिं पहः वय्क फ्यारा फ्यारा भारा भारा ससं च्याना च्वंगु त्वाःद्यवाया मत नं फिरिक्क मसंसे एक नासं च्याना च्वन । बौम्ह जुजु अंशुवर्माया ला लय्ताया माःचाः हे दुगु मखु । तर, जुजुं म्ह्याय् यात “धन्यवाद ।” धका छको धाःगु छसः सिवाय मेगु सः पिकाय् फुगु नं मखु म्ह्याय्म्ह भृकुटी नं मेगु छसः जक हे पिकाय् फुगु मखु । भृकुटी ताउत अन च्वना च्वन्य मफै वल फरक्क फहिलाः प्यहाँ वन । लय्ताया सासः ल्हानाः जुजु लासाय् गोतुल ।
ङ्यागू
कुनातःपिं तामाङ लामा व शेर्पा लामा निम्हेसिसतं लाय्कुली सन्मान पूर्वक थ्याकल । थपिं लामापिसं तःल्वापु दिकेगु उपाय दु, धाःगु खः, तर अबले थपिं सँमितय् चिवामि ज्वी धैगु शंकां थमिगु खँ हे मन्यंसे हे “श्रोङ चेन् गंपोयात नेपाल जुजुया म्ह्याय् पहेनं ब्यूगु घरी तःल्वापु मदी हे मखु, चीन नाप नं ल्वात ल्वात चीन सम्राटया म्ह्याय् बिय वं ल्वापु दिकल । धकाः धाःगु जुयाच्वन । उकिं थपिं लामा जुपिन्त लँमियागु ज्या(खँ क्वबुई काः श्रोङ चेन् गंपोयाथाय् व्छत । नापं नेपाल जुजुया पाखेरं थाना कापः छसाः, नालु लाकां छजु, वनारसी तास छसाः, तिनिखाः छसाः, भिंपूयागु जःमूमाः छमाः व शाक्यसिंहयागु मूर्ति छम्ह नं उपहार बिया व्छत ।
लाय्कूयागु ल्वहँचुके पिला, कपी द्याहाँ, न्हाय्कंगं, व ञं दय्क्य बियत सिँकःमि, तिसा दय्क्य बियत लुँकःमि, बसजाः दयक्य बियत तबः लुखा च्वक्यत पुङ, वसः सुइक्य बियत सुचिकाः, मरी छुक्य बियत मरीकःमि मुंकाः सल्हा याय्गु ज्या खँ राज्य पाखेरं जुया च्वन । निन्हु लिपा लँमित निम्हं भृकुटी कायगु कोज्यूगु खँ ज्वनाः राजधानी थ्यंकः वल । नेपामि जुुजुं थःम्ह्याय् बीगु जूगु लय्ताया उपलक्षे संमि जुजु श्रोङ चेन् गंपों छकुत्या हाकःगु चुफी छपु, सल छज्वः, नंबु छसाः माुसटी लासा छज्वः, कस्तू ब्यं निब्यं, दुरु ख्वः, धौख्यः व सँखोसिं उपहार बिया हःगु नं थ्यंकः वल । गुगु उपहार अमि वोन् धर्म गुरुयागु नायकत्वे हःगु जुया च्वन ।
बोनधर्मगुरुयात राजकीय सन्मान पूर्वक स्वागत जुल । गुगुलिं व तःच्वकं लय्ताल । दक्ले राजधानीयागु नगर व नगरया छेँया पौ, झ्याः, लुखा, फलेचा, देगः, चीबहाः, बहाः, बही व लाय्कू खनाः तचकं अजुगति ताल । भृकुटी लानी मैंयागु लाउन खना ला झन हे लय् लय् ताल । च्वाक्क बोन् धर्मगुरुया म्हुतुं “नेपामिया लानीमैं चीनया लामीमैजु स्वयाः छुकीसनं खिनेथाय् जक मदुगु मखु, व स्वयाः आपालं बांहे लाः जू” धकाः खँ प्यहाँ वल । वयागु सँमि भाषायात नेपामि भाषां कन्यगु ज्या तामांङ व शेर्पा लामापिसं यात ।
जुजु समेतं लय्लय्तातां लिमलाः फमलाः पहेन्हंया ज्वलं ज्वरे याय्त सना जूगु खनाः महारानीया झन तं प्यवाँ वल । तुच्चायानाः च्वंगु इले लाकाः महारानीं तमं मि जुयाः जुजुयात धाल, “महाराज ! छम्ह आर्य जुजु जुयाः म्लेक्षयात म्ह्याय् लः ल्हाय्गु हे छगू क्वह्यंगु, क्वपुंगु ज्या ज्वी धुंकल । उकीसं व हे ज्याय् जुजुथ्ये ज्याम्ह जुयाः इपःमिपः कंक सना ज्वीगु लोगु ज्या मखु । थ्व छु थः सेमलाःगु चिङ मखुला ?”
महारानीया खँ न्यनाः जुजुं छ्योँ जक ल्हुकु ल्हुकु संकाः तुच्चा यानां च्वन । भचा उखेर च्वनाः इता वाना च्वंम्ह भृकृटी फरक्क मांम्हेसिगु पाखेर स्वयाः व भचा गंभीर जुयाः धाल, “सो मां ! मां बौपिनिगु खँ कयाः म्ह्याचं क्वात्तु क्वाना च्वन्यगु बांलाःगु खँ मखु । तर छं आम सलं वांन्याय् थ्यें ज्यागु जिद्दी मतोतुसा ज्याखँ बां नं लाई मखु । देशधर्म, राजधर्म, कुलधर्म नापं मनूया थःथःगु धर्म धैगु नं दु । गुगुयात जिं थथे हे खँ जूगु बखते उखुनु तिनि ध्वाथ्वीका कन्य नं धुंगु खः । आः हानं धाय् जि “थ्व आर्य, अनार्ययागु खँ, मानव धर्मे विश्वास दुपिसं धाइगु खँ मखु । सुनानं थःत आर्य धकाः कक्र्यात म्लेक्ष धकाः बो बियगु सुयातं अधिकार मदु ! बेदे नं ला “कृष्ण वंतु विश्वमार्यम्” अर्थात् विश्वयात हे आर्य याना छो, धकाः धैतःगु हे दु । गुगुयात दकले न्हापां सकस्यां मंकाःम्ह धर्मगुरु (सम्यक् संबुद्धं ज्यां हे यानाः क्यना थकल । लिपा वसपोलया परम श्रद्धालु जुजु अशोकं थः म्ह्याय्, काय्या गृृह त्याग याकाः व हे आर्य धर्म विदेशे प्रचार याके व्छत । थौं जिं थःगु धर्म ज्वनाः जक मखु, देशयात वै च्वंगु आपतयात नं तंकाः सँमिपिं व झी नेपामिपिं नापया गथियात जुग जुगतक सेल्लाक चिय्गु ज्या याय्त निश्चिते जुया च्वने धुन, आम खिसि खिसि खँ ल्हानाः च्वनेमते ! आः थ्व ज्या छंला छु, नेपाल जुजु अंशुवर्मां हे पन्य फै मखुत, जि आर्य पुत्री खःसा थ्व ज्या ज्वीक्यत प्राण पानाः नं ज्वीके !”
“छु छ आमपाय्धंम्ह जुयधुन मखुला ! मांयागु खेँ नं सेवे तय म्वाःल का !” धकाः महारानी भृकुटीयात नुगःस्यागु सलं हानं धाल ।
अले भृकुटीं नाईक लिसः बियाः धाल– “छं गुगु धया च्वन, व सत्यगु खँ खय्फु । तर, थ्व खँ ख हे मखु कि छन्त जिं सेवे हे मतसे धै च्वन । हानं थ्व खँ जिं तपयंक व यच्चुक धैनं बिया कि थ्व ज्या कोछ्यूगुया दोष अबुजुयात जक बिय नं दै मखु । हानं थ्व नं धैबिय कि थ्व ज्या गुगु ज्वीगु जुल व वीरता पूर्ण मखु । तर, नीति पूर्ण खः । थुकी झीगु दुर्बलता अवश्य दु । न्ह्याम्ह मनूयाके नं दुर्बलता दै, पूर्णता सुयाके नं दैमखु । छयाय् फ्वाय्यानाः ज्या ज्वीकेगु थुमिपिनि ज्या ज्वी । थ्व खँ छं नं स्यू जिं नं स्यू संसारं स्यू । थज्यागु दुर्बलताया लागी सुयातं मभिं धाय्गु पाय्छि मजू । थुगु हे प्रकारं न्ह्याम्ह मनुष्ययाके नं दुगु दुर्बलता वा दोष क्यनाः मभिं धकाः मनूया मनू शत्रु जू जूसा सुयां सुं मित्र दै मखु, थः धैम्ह दै मखु, गुगुलिं यानाः सुयां मुक्ता दैमखु । जन जीवन नं झ्यातुसे च्वना वै । मनूयागु ला थ्व धर्म जुइमाः कि न्ह्याम्हसिगुं दुर्बलता वा दोष प्रति सहानुभुति दयमाः उकियात मदय्का बियत ग्वाहाली यायमाः, धासेंलि थ्व ज्याय् दोष हे, छं छु खना धकाः ? क्वात्तु जक क्वाना जुयत !”
“जातिय धर्म अथवा कर्तब्ययागु न्ह्योने सहानुभूति वा दया मायायात छुं स्थान दै मखु । दुर्बलतायात हेला यानाः उकियात चफ्फुना व्छेगु हे पाय्छि जू ।” धकाः महारानीं धाल ।
थुकी भृकुटी न्हिल, अले मांया मूर्खताय् करुणा करुणा तयाः धाल( “मनुखं न्हापा लाक ला थःगु हे दुर्बलतायात चःफुना व्छे फयमाः, कक्र्यागु दुर्बलता वा दोष खंक्यगु तच्चकं अःपु । तर थःगु दोष व दुर्बलता खंक्यगु साप थाकु । थौं कन्हे मनूया थ्व धर्म हे जुय धुंकल कि थःगु जक जूसा दोष नं गुण भालपीगु ! मनू तःधं वयात हे धाइ गुम्हेसें थःगु दोष फुका कक्र्यागु दोष नं फुका बियगुली ग्वाहाली याइ । नत्र, जिपिं तःधंपिं जिपिं थकूजुजु, जिपिं आर्य, धकाः धया जुयागु अभिमानया मूल्य गनं सुनानं बी मखु ।
म्ह्याय्म्हेसिगु खँ न्यनाः तमं फन् फने जुयाः महारानी दना वन । जुजुया ग्वाय् मुसुं कयाः न्हिला हल ।
बहँन्हिसिया मत च्यात । द्यनेगु लासाय् जुजु गोतुल । महारानी मिखाय् ख्वबि जाय्क तयाः धाल– “आ छु, कपी थें याना तैम्ह म्ह्याय्यात व लाखे लसिंया जुजुयात बिया व्छेगु हे जुल ला ? थ्व मिजंत धयापिं व नाय्या ल्हाःते दुगुचा मीपिं छु पाः ? थनं मणिचूदहँ तत वन्यबले झी हे आफो स्वां हो । अज्यागु हाकुगुँ च्वापुगुँ गोबः गोबः पुलाः वन्यमाः थाय् छु स्वयाः बिया व्छैगु ? थ्व नुगः छु याना तया तय्गु ?” इत्यादि न्ह्यसःयागु बाः वय्काः महारानी हिक हिक ललं ख्वल ।
कथहं.....
स्व.धर्मरत्न यमि
कथंहं ....
पिनें हय्कया वःपिं शत्रुयागु छगू धन्दा, व दुनें नय् त्वने, पुने व अने तनेया अभावं थना तःपिं प्रजापिनिगु संतोषयागु पीर थ्व नितां जुजुयात निन्हु तक लाय्कुलिं पित मकाल । धन्दा व सुर्तां जक कयाः जुजु च्वंच्वंगु मखु, ल्वापु दिकेगु ग्वसाः ग्वय्गुली लीन नं जुया च्वन । लायकू कवः लाय्कू खलः व देशया सःमि, थूमि, लिज्ञांमि, न्ह्यज्ञांमि ब्याक्क नाप खँ नं वं ब्याका च्वन ।
बहनिसिया नय्निय् धुंकाः जुजु कोथाय् वल । भृकुटी व महारानीया अथें खँ–खिँ ल्हाना च्वन । जुजुं छथासं मांम्ह्याय् च्वंच्वंगु खनाः न्वहुसा नकिले खाखां धाल, “सो, महारानी ! छं म्ह्याय् नं दुथाय् थौं धाय्, ल्वापु दिकेगु उपाय भृकुटी मैँयात सँमि जुजु श्रोङ चेन् गंपो नाप इही याना बिइगु हे छता सिबाय् मदु, गजानन् गुरुबाज्यायागु खँ न्यनाः सँमि म्हेक्षयात नं झी थकूकवःया म्ह्याय्मचाः बियगुला ? धकाः न्ह्यसः हे न्ह्यथन्य मते !” जुजुयागु खँ न्यनाः भृकुटीया न्यताः च्यात । मछालाः झ्याःफले फ्यतू वन । सर्गःया नगुत स्वस्वं सुपाचे लूम्ह मिजं लुमना वल । लिपा हानं व हे सुपाचं क्वहाँवनाः सल गयाः तःल्वापु ल्वाः वना पराक्रम क्यंगु खन । हानं तःगोगु ल्वहँते चुलुबिया दम्ह मिजं गुम्हसें सँदेशया जुजु जि श्रोङ चेन् गंपो खः धाःगु खँ ब्याक्कं लुमना वल । नुगले लय्ता भय्भय् बिया वल, गुगु ख्वालं नं मछिंक थूंक व मछाय्क सी दया वल । तुतिया पचिनं बँम्हुल म्हुतुया वां गाचो न्ह्यल । ल्हाःया पचिनं सचिका म्वेय्म्वेय् मम्वेय् थ्यात । नगुतसें व ब्याक्क थू पहः याना नय्थें नय्थें स्वया च्वन । त्वाःद्यवाया मत(त्याः न्यासिचाचां च्वाकिं, पहलं कुँ ल्ह्व ल्ह्वं च्याना च्वन । गुकी छम्ह निम्ह लापाचात चाःचाः हुला च्वन । व मतया नापं च्वंगु अंगले च्वयातःगु वीरकुश जातकया अंगः पौभाले भृकुटीया मिखा अथें हे लाः वन गुकी सुदर्शनया लागी वीरकुशं प्राणपानाः तःल्वापु ल्वाना च्वन, गुगु स्वयाः श्रोङ चेन् गंपो नं थौं थः भृकुटीया लागी हे ल्वावःगु थें च्वन । ब्याक्क कल्पना भंग ज्वीक महारानीं तमं मि जुयाः जुजुयात लिसः बिल, “ज्वीगु धकाः ल्हाय्गु बांलाः, थपाय् धंगु नेपालया जुजु जुया उकिसनं थकूजुजु सूर्यवंशी धाय्काः म्लेक्ष जुजु सँमि जुजुयात म्हयाय् बियगु ! बरु मगधया छम्ह महांचित बिय, व सँमियात बीमखु , क्षत्रानियात म्लेक्षया ल्हाते लः ल्हाय्गु खँ ल्हाय्त मछाःनं मजू ला ? जातिया अभिमान नं मदु ला ? ल्हाय्मते ! किपां जक दाय्क्य मज्यूम्ह ।” धकाः महारानी खेय् खेय् तुतुं हाल ।
“शुद्र ब्रम्हायागु तुतिं वा पालिं श्रृष्टि जूगु खःसा, ब्राम्हण व क्षेत्रीं शुद्रयात धकाः न्हिंन्हिं तुति भागियानाः नय्माः ! ब्रम्हाया वा ईश्वर यागु म्हुतु, ल्हाः, प्वायात ला गुबलें सुनानं भागियाःगु मखना, पालि जक भागि याःगु खना, उकिं ईश्वरया पालीं शूद्र श्रृष्टि जुसेंलि ईश्वरया साक्षात् पाली ला शूद्र धकाः जुल । ब्रम्हू बाज्यापिनि बाखं जक न्यनि, बाखंयात तक याना छको न्यंगु मखु । उकिंला मिसातयत ब्राम्हण बाज्यापिसं पशुयागु ल्याखे ल्याः ख्यानाः तःगु ।” धकाः जुजुं धाल ।
मां बौया खँ न्यंन्यं मुर्मुरे जुयाः तंम्वेका च्वंम्ह भृकुटीं वाथाक्क दनाः धाल( छुले सा थौं छं नं जिपिं मिसापिंत ब्राम्हण शास्त्रं थें पशुयागु ल्याखे हे ल्याः ख्याका तय्गुला ले ! मथूगु थ्वीका बिय्गु बौया धर्म खः । तर गिजे यानाः तुच्छ याय्गु धर्म मखु । थुलि बौम्हसित धयाः फरक्क मांम्हेस्या पाखेर स्वयाः धाल( सुं देशया सुं मनूयात सुं देशया सुनानं नं म्लेक्ष धाय्गु सुयातं अधिकार मदु । बीपिसं बिय् मबिय्यागु निर्णय याय् जक फै । वनिम्हेसें वने, मवने जक धाय् फै । उकिं थौं जि मांयात ल्हाःनिपां ज्वज्वलपा बिन्तियाय् थौं अबुजुयात छन्त जितः व झीगु जातयात जक न्ह्यसः न्ह्यःने वै च्वंगु मखु, थ्व देश नेपाल व नेपालीतय्त न्ह्यसः न्ह्यःने वै च्वंगु दु । तःल्वापुयागु भारं क्वचियाः प्रजा (तःमि, चीमि, ज्यामि, ज्यापु, तःसिं ब्याक्केसं हाहाकार जुया च्वन । विद्रोह ज्वीगु संभव दना वया च्वन । उखेर हय्का वःपिसं थौं सा थौं कन्हे सा कन्हे राजधानीयात धू याय्गु फुँई तोता च्वन, झी महांत व महां नायःतसें मत्याइगु खँ ल्हाना हय् धुंकल ! थज्याःगु आपत विपतया बखते देशया अधिपति जुजुयागु निर्णययात जात पातयागु बकंफुसुलुगु फाँय् फुईले हे ब्वेका व्छेगु धर्म मखु, राज धर्म ला झन हे मखु । नीति शास्त्रे च्वया तःगु( म्ह्याय् मचा बियाःसां स्वार्थयात साधन या ।” थ्व मातृभूमिया लागी जि सुयाकें पहेनं वनेत जक मखु, जिगु ला कुचा कुचा यानाः सिना वनेत नं जि न्ह्याबलें जँतिया च्वनागु दु । जिगु जीवनया पासा ल्येगु अधिकार जितः नं दु । उकिसं नं नेपाल, नेपाली व नेपाल जुजु अंशुवर्माया लागी जि न्ह्यागु ज्वीत नं न्ह्यागु याय्त नं न्ह्याबलें न्ह्योने दु । संघ मित्रां धर्म विजयया लागी गृह त्याग याय् फसेंलि जिं देशया लागी वकं फुसुलुगु जातीय अभिमान छाय् त्याग मयाय् ?”
म्ह्याय् भृकुटीयागु प्रतिज्ञा न्यनाः जुजु अंशुवर्मां दुगःक्वेँ तःप्यंकाः धन्यवाद बिल । महारानी फन् फने जुया प्यहाँ वन । मां बौपिनि न्ह्योने तस्सकं गुबलें हे न मवाःम्ह भृकुटीया म्हे थौंयागु गरजन तर्जनं चःति नाःना वल । च्वाकिं पहः वय्क फ्यारा फ्यारा भारा भारा ससं च्याना च्वंगु त्वाःद्यवाया मत नं फिरिक्क मसंसे एक नासं च्याना च्वन । बौम्ह जुजु अंशुवर्माया ला लय्ताया माःचाः हे दुगु मखु । तर, जुजुं म्ह्याय् यात “धन्यवाद ।” धका छको धाःगु छसः सिवाय मेगु सः पिकाय् फुगु नं मखु म्ह्याय्म्ह भृकुटी नं मेगु छसः जक हे पिकाय् फुगु मखु । भृकुटी ताउत अन च्वना च्वन्य मफै वल फरक्क फहिलाः प्यहाँ वन । लय्ताया सासः ल्हानाः जुजु लासाय् गोतुल ।
ङ्यागू
कुनातःपिं तामाङ लामा व शेर्पा लामा निम्हेसिसतं लाय्कुली सन्मान पूर्वक थ्याकल । थपिं लामापिसं तःल्वापु दिकेगु उपाय दु, धाःगु खः, तर अबले थपिं सँमितय् चिवामि ज्वी धैगु शंकां थमिगु खँ हे मन्यंसे हे “श्रोङ चेन् गंपोयात नेपाल जुजुया म्ह्याय् पहेनं ब्यूगु घरी तःल्वापु मदी हे मखु, चीन नाप नं ल्वात ल्वात चीन सम्राटया म्ह्याय् बिय वं ल्वापु दिकल । धकाः धाःगु जुयाच्वन । उकिं थपिं लामा जुपिन्त लँमियागु ज्या(खँ क्वबुई काः श्रोङ चेन् गंपोयाथाय् व्छत । नापं नेपाल जुजुया पाखेरं थाना कापः छसाः, नालु लाकां छजु, वनारसी तास छसाः, तिनिखाः छसाः, भिंपूयागु जःमूमाः छमाः व शाक्यसिंहयागु मूर्ति छम्ह नं उपहार बिया व्छत ।
लाय्कूयागु ल्वहँचुके पिला, कपी द्याहाँ, न्हाय्कंगं, व ञं दय्क्य बियत सिँकःमि, तिसा दय्क्य बियत लुँकःमि, बसजाः दयक्य बियत तबः लुखा च्वक्यत पुङ, वसः सुइक्य बियत सुचिकाः, मरी छुक्य बियत मरीकःमि मुंकाः सल्हा याय्गु ज्या खँ राज्य पाखेरं जुया च्वन । निन्हु लिपा लँमित निम्हं भृकुटी कायगु कोज्यूगु खँ ज्वनाः राजधानी थ्यंकः वल । नेपामि जुुजुं थःम्ह्याय् बीगु जूगु लय्ताया उपलक्षे संमि जुजु श्रोङ चेन् गंपों छकुत्या हाकःगु चुफी छपु, सल छज्वः, नंबु छसाः माुसटी लासा छज्वः, कस्तू ब्यं निब्यं, दुरु ख्वः, धौख्यः व सँखोसिं उपहार बिया हःगु नं थ्यंकः वल । गुगु उपहार अमि वोन् धर्म गुरुयागु नायकत्वे हःगु जुया च्वन ।
बोनधर्मगुरुयात राजकीय सन्मान पूर्वक स्वागत जुल । गुगुलिं व तःच्वकं लय्ताल । दक्ले राजधानीयागु नगर व नगरया छेँया पौ, झ्याः, लुखा, फलेचा, देगः, चीबहाः, बहाः, बही व लाय्कू खनाः तचकं अजुगति ताल । भृकुटी लानी मैंयागु लाउन खना ला झन हे लय् लय् ताल । च्वाक्क बोन् धर्मगुरुया म्हुतुं “नेपामिया लानीमैं चीनया लामीमैजु स्वयाः छुकीसनं खिनेथाय् जक मदुगु मखु, व स्वयाः आपालं बांहे लाः जू” धकाः खँ प्यहाँ वल । वयागु सँमि भाषायात नेपामि भाषां कन्यगु ज्या तामांङ व शेर्पा लामापिसं यात ।
जुजु समेतं लय्लय्तातां लिमलाः फमलाः पहेन्हंया ज्वलं ज्वरे याय्त सना जूगु खनाः महारानीया झन तं प्यवाँ वल । तुच्चायानाः च्वंगु इले लाकाः महारानीं तमं मि जुयाः जुजुयात धाल, “महाराज ! छम्ह आर्य जुजु जुयाः म्लेक्षयात म्ह्याय् लः ल्हाय्गु हे छगू क्वह्यंगु, क्वपुंगु ज्या ज्वी धुंकल । उकीसं व हे ज्याय् जुजुथ्ये ज्याम्ह जुयाः इपःमिपः कंक सना ज्वीगु लोगु ज्या मखु । थ्व छु थः सेमलाःगु चिङ मखुला ?”
महारानीया खँ न्यनाः जुजुं छ्योँ जक ल्हुकु ल्हुकु संकाः तुच्चा यानां च्वन । भचा उखेर च्वनाः इता वाना च्वंम्ह भृकृटी फरक्क मांम्हेसिगु पाखेर स्वयाः व भचा गंभीर जुयाः धाल, “सो मां ! मां बौपिनिगु खँ कयाः म्ह्याचं क्वात्तु क्वाना च्वन्यगु बांलाःगु खँ मखु । तर छं आम सलं वांन्याय् थ्यें ज्यागु जिद्दी मतोतुसा ज्याखँ बां नं लाई मखु । देशधर्म, राजधर्म, कुलधर्म नापं मनूया थःथःगु धर्म धैगु नं दु । गुगुयात जिं थथे हे खँ जूगु बखते उखुनु तिनि ध्वाथ्वीका कन्य नं धुंगु खः । आः हानं धाय् जि “थ्व आर्य, अनार्ययागु खँ, मानव धर्मे विश्वास दुपिसं धाइगु खँ मखु । सुनानं थःत आर्य धकाः कक्र्यात म्लेक्ष धकाः बो बियगु सुयातं अधिकार मदु ! बेदे नं ला “कृष्ण वंतु विश्वमार्यम्” अर्थात् विश्वयात हे आर्य याना छो, धकाः धैतःगु हे दु । गुगुयात दकले न्हापां सकस्यां मंकाःम्ह धर्मगुरु (सम्यक् संबुद्धं ज्यां हे यानाः क्यना थकल । लिपा वसपोलया परम श्रद्धालु जुजु अशोकं थः म्ह्याय्, काय्या गृृह त्याग याकाः व हे आर्य धर्म विदेशे प्रचार याके व्छत । थौं जिं थःगु धर्म ज्वनाः जक मखु, देशयात वै च्वंगु आपतयात नं तंकाः सँमिपिं व झी नेपामिपिं नापया गथियात जुग जुगतक सेल्लाक चिय्गु ज्या याय्त निश्चिते जुया च्वने धुन, आम खिसि खिसि खँ ल्हानाः च्वनेमते ! आः थ्व ज्या छंला छु, नेपाल जुजु अंशुवर्मां हे पन्य फै मखुत, जि आर्य पुत्री खःसा थ्व ज्या ज्वीक्यत प्राण पानाः नं ज्वीके !”
“छु छ आमपाय्धंम्ह जुयधुन मखुला ! मांयागु खेँ नं सेवे तय म्वाःल का !” धकाः महारानी भृकुटीयात नुगःस्यागु सलं हानं धाल ।
अले भृकुटीं नाईक लिसः बियाः धाल– “छं गुगु धया च्वन, व सत्यगु खँ खय्फु । तर, थ्व खँ ख हे मखु कि छन्त जिं सेवे हे मतसे धै च्वन । हानं थ्व खँ जिं तपयंक व यच्चुक धैनं बिया कि थ्व ज्या कोछ्यूगुया दोष अबुजुयात जक बिय नं दै मखु । हानं थ्व नं धैबिय कि थ्व ज्या गुगु ज्वीगु जुल व वीरता पूर्ण मखु । तर, नीति पूर्ण खः । थुकी झीगु दुर्बलता अवश्य दु । न्ह्याम्ह मनूयाके नं दुर्बलता दै, पूर्णता सुयाके नं दैमखु । छयाय् फ्वाय्यानाः ज्या ज्वीकेगु थुमिपिनि ज्या ज्वी । थ्व खँ छं नं स्यू जिं नं स्यू संसारं स्यू । थज्यागु दुर्बलताया लागी सुयातं मभिं धाय्गु पाय्छि मजू । थुगु हे प्रकारं न्ह्याम्ह मनुष्ययाके नं दुगु दुर्बलता वा दोष क्यनाः मभिं धकाः मनूया मनू शत्रु जू जूसा सुयां सुं मित्र दै मखु, थः धैम्ह दै मखु, गुगुलिं यानाः सुयां मुक्ता दैमखु । जन जीवन नं झ्यातुसे च्वना वै । मनूयागु ला थ्व धर्म जुइमाः कि न्ह्याम्हसिगुं दुर्बलता वा दोष प्रति सहानुभुति दयमाः उकियात मदय्का बियत ग्वाहाली यायमाः, धासेंलि थ्व ज्याय् दोष हे, छं छु खना धकाः ? क्वात्तु जक क्वाना जुयत !”
“जातिय धर्म अथवा कर्तब्ययागु न्ह्योने सहानुभूति वा दया मायायात छुं स्थान दै मखु । दुर्बलतायात हेला यानाः उकियात चफ्फुना व्छेगु हे पाय्छि जू ।” धकाः महारानीं धाल ।
थुकी भृकुटी न्हिल, अले मांया मूर्खताय् करुणा करुणा तयाः धाल( “मनुखं न्हापा लाक ला थःगु हे दुर्बलतायात चःफुना व्छे फयमाः, कक्र्यागु दुर्बलता वा दोष खंक्यगु तच्चकं अःपु । तर थःगु दोष व दुर्बलता खंक्यगु साप थाकु । थौं कन्हे मनूया थ्व धर्म हे जुय धुंकल कि थःगु जक जूसा दोष नं गुण भालपीगु ! मनू तःधं वयात हे धाइ गुम्हेसें थःगु दोष फुका कक्र्यागु दोष नं फुका बियगुली ग्वाहाली याइ । नत्र, जिपिं तःधंपिं जिपिं थकूजुजु, जिपिं आर्य, धकाः धया जुयागु अभिमानया मूल्य गनं सुनानं बी मखु ।
म्ह्याय्म्हेसिगु खँ न्यनाः तमं फन् फने जुयाः महारानी दना वन । जुजुया ग्वाय् मुसुं कयाः न्हिला हल ।
बहँन्हिसिया मत च्यात । द्यनेगु लासाय् जुजु गोतुल । महारानी मिखाय् ख्वबि जाय्क तयाः धाल– “आ छु, कपी थें याना तैम्ह म्ह्याय्यात व लाखे लसिंया जुजुयात बिया व्छेगु हे जुल ला ? थ्व मिजंत धयापिं व नाय्या ल्हाःते दुगुचा मीपिं छु पाः ? थनं मणिचूदहँ तत वन्यबले झी हे आफो स्वां हो । अज्यागु हाकुगुँ च्वापुगुँ गोबः गोबः पुलाः वन्यमाः थाय् छु स्वयाः बिया व्छैगु ? थ्व नुगः छु याना तया तय्गु ?” इत्यादि न्ह्यसःयागु बाः वय्काः महारानी हिक हिक ललं ख्वल ।
कथहं.....
No comments:
Post a Comment