नेवाः अधिकारया निंति ज्यापु
श्रीकृष्ण महर्जन
नेवाःतय्गु मानव अधिकार कथं भाषिक, सांस्कृति नापं फुक्क ख्यलय् समान अधिकार कायेगु नितिं स्वनिगःयापिं नेवाःत हे दना वयेमाः तर दना वयाच्वंगु मदु धकाः सकल नेवाःतय्सं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अले स्वनिगःयापिं नेवाःत दनेगु धइगुया अर्थ नेवाः दुने नं स्वनिगलय् दक्ले अप्वः ज्यापुत दुगुलिं ज्यापुत हे दना वयेमाःगु अवस्था वइ । स्वनिगलय् नेवाः दुने नं दक्ले अप्वः ज्यापुत दुगुलिं जब ज्यापुत दना वइ अले मेमेपिं नं नेवाःतय्गु सामुहिक अधिकारया नितिं मंकाः कथं न्ह्याः वनेत अःपुइ । नेवाःतय्गु सामुहिक अधिकार धइगु भाषिक रुपं समानता, सांस्कृतिक रुपं समानता नापं हरेक ख्यलय् समानता नाप नापं राज्यया हरेक निकायसं समानुपातिक प्रतिनिधित्व खः । थुगु कथंया अधिकार प्राप्ति यायेगु नितिं हे नेवाःतय्सं राजनीति यायेमाल अले राजनीतिक पार्टी दुने वना नं नेतृत्व कायेमाल धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु खः ।
थुगु कथंया अधिकार प्राप्त यायेगु खःसा उकिया नितिं नेवाःत आन्दोलित जुया न्ह्याः वनेमाःगु अवस्था दु । अले थौंकन्हय् नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं नेवाः न्ह्यलुवातय्सं माःगु कथं नेतृत्व मयात अले नेवाःतय्त थुइकेगु ज्या मयात धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । राजनीतिक दलय् दुपिंनिसें नेवाःतय्गु नितिं धकाः न्ह्याः वनाच्वंपिं सकल नेतात हे थ्व इलय् असफल जूगु जकं मखुला धकाः तकं न्ह्यसः तयाहःगु दु । विशेष याना नेवाःतय्गु भाषिक अधिकार मदुगु अले नेवाःतय्गु पहिचान मदुगु संविधान जारी याःगु अवस्थाय् नं नेवाःत थःपिनिगु अधिकार मदु धकाः तकं मंकाः कथं सः तया सतकय् क्वहां वयेगु ज्या मयाःगुलिं हे नेवाः नेतृत्व असफल जुल धकाः धायेगु यानाहःगु दु । राजनीतिक पार्टी दुने दुपिं नेवाः नेतात नं अप्वः याना पार्टीया ह्वीपयात स्वीकार याना जारी जूगु संविधान हे तसकं उत्कृष्ट धकाः धायेगु यानादीगु खः । ता ई तक संविधान बांलाः धकाः ब्याख्या यायां लिपांगु इलय् वया राजनीतिक पार्टीया नेतातय्सं हे संविधान संशोधन यायेगु ज्या याःगु नापं आः हाकनं संविधान संशोधनया प्रक्रिया न्ह्याकादीगुलिं पार्टीया नेवाः नेतातय्त नं संविधान संशोधन याना आः नेवाःतय्गु अधिकार कायेमाल धकाः धायेगु याना हःगु दु । कमसेकम आः वया जूसां जारी जूगु संविधानय् नेवाःतय्गु हक अधिकार मदु धकाः तायेकूगु अले तःसलं मधाःसां चीसलं जूसां संविधानय् नेवाःतय्गु अधिकार नं दुथ्याकेमाल धकाः अप्वः याना राजनीतिक पार्टीया नेवाः नेतातय्सं धायेगु याना हःगु थ्व सकारात्मक रुपं हे कायेमाः ।
नेवाःतय्गु अधिकार संविधानय् दुथ्याकेगु खत धाःसा दक्ले न्हापां नेवाः दुने नं ज्यापुतय्त हे राजनीतिक अधिकारया सवालय् सुसुचित याना इमित जागृत यायेमाःगु अवस्था दु । स्वनिगलय् नेवाः दुने नं ज्यापुत यक्व दुगुलिं यदि नेवाःतय्गु अधिकार कायेगु खत धाःसा ज्यापुतय्सं हे दक्ले तःधंगु भुमिका नं म्हितेमाः । उकिया नितिं ज्यापुतय्त संगठित याना वयाच्वंगु ज्यापु महागुथि, श्री ज्यापु महागुथिनिसें ज्यापु समाजया तःधंगु भूमिका दइ । ज्यापु समुदाय दुने थुगु कथंया स्वंगु संगठया अस्तित्व खने दुसा थ्व स्वंगू संगठनं थःथःगु कथं ज्या यानाच्वंगु दुसा माःगु कथं नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं ज्यापुतय्त सचेत यायेगु अले जागृत यायेगु ज्या धाःसा यानाच्वंगु खनेम दु ।
ज्यापुतय्त संगठित याना नेवाः अधिकारया नितिं न्ह्यःने यंकेगु खःसा ज्यापुतय्गु अस्थाया विषयसं नं विश्लेषण यायेमाःगु अवस्था दु । समान्य तया स्वनिगःया ज्यापुतय्गु अवस्थायात कया कुतुकुला स्वल धाःसा स्वंगू कथंया ज्यापुत खने दु । भौगोलिक, राजनीतिक चेतना नापं सक्रियताया अधारयात कया स्वल धाःसा येँ महागर दुनेया ज्यापुत, यल नगर दुनेया ज्यापुत व किपू नगरया ज्यापुतय्त उदाहरणया रुपय् कायेफइ । ज्यापु समुदाय दुनेया प्रबृत्तिनिसें इमिगु सोच, संगठित जुयाच्वंगु अले इमिगु इच्छा व बाध्यतायात ध्यानय् तया स्वल धाःसा येँ महानगर दुनेया ज्यापुत विशेष याना सांस्कृतिक रुपं तसकं सक्रिय जुयाच्वंगु खने दु । महानगर दुने ज्यापुतय्गु ल्याः नेवाः दुने नं अप्वः दयानं नेतृत्व तहलय् खास हे थ्यंके फयाच्वंगु मदुसा सांस्कृतिक ख्यःया नितिं जक ज्यापुतय्त नेवाः ख्यलं लुमंकेगु यानाच्वंगु अले छ्यलाच्वंगु खायुगु यथार्थ खः । गुलिं गुलिसिनं थुकियात कया असहमति नं क्यनेफु । तर जिं खनागु थ्व हे खः । अले येँया ज्यापुतय्त नेतृत्व यानाच्वंपिं ज्यापु न्ह्यलुवातय्सं नं येँ महानगरया ज्यापुतय्त मेमेपिंलिसे स्वापू तयेकेगुनिसें राजनीतिक रुपं सचेत जुइगु कथंया ज्याझ्वःत यंकाः क्रियाशिल यायेगुसिबें नं सांस्कृतिक पक्षयात अप्वः प्राथमिकता बियाच्वंगु दु । ज्यापुत निगू संगठनय् विभाजित जुयाच्वंगु धइगु नं येँ महानगर दुने हे खः । निगू संगठनय् विभाजित जुयाच्वंगुलिं येँ महानगरया ज्यापुतय्सं ला मेगु कथंया बिचाः तकं याये मफयाच्वंगु दु अले व हे नेतृत्वया खँ न्यन्यं हे अलमल जुयाच्वंगु दु । इलय् ब्यलय् सांस्कृतिक ज्याझ्वलय् क्रियाशिल जुइगु अले उकियात हे नेवाःतय्गु एकता धायेगु याना वनाच्वंगु खने दु ।
अपवादयात त्वःता स्वल धाःसा येँ महानगर दुनेपाखें ज्यापुत राजनीतिक पार्टीया केन्द्रीय जिम्मेवार तहल तक नं खास हे थ्यंके फयाच्वंगु मदु । अले नेवाः ख्यलय् नं व हे अवस्था दु धाःसां पाइमखु ।
ज्यापुतय्गु हे बारे स्वल धाःसा यल नगर दुनेया ज्यापुत धाइपिं संगठित शक्तिया रुपय् न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । यल नगर दुने ज्यापुतय्त समस्या जुल धाःसां छप्पँ जुया वनेगुनिसें ज्यापु समाजं धाल धायेवं हाप्वः दनेथें जुइक हे दना वनेगु यानाच्वंगु दु । नेवाःतय्गु हक अधिकारया सवालय् नं न्हापा न्हापा उगु हे कथं यलया ज्यापुत दनावःगु खः । तर लिपांगु इलय् वया नेवाः अधिकारया सः फ्यासुया वनेवं ज्यापु समाजं नं नेवाःतय्गु अधिकारया सवालय् गुलि माःगु खः उलि सः थ्वयेकेगु नापं ज्यापुतय्त क्रियाशिल यायेगु ज्या यानाच्वंगु खने मदु । अय्नं ज्यापु समाजं गबले आवश्यकता जुइ अबले ज्यापुत फक्क थना हयेफु धकाः तायकाच्वंगु दु । थ्व ज्यापु समाजया नेतृत्वया विश्वास कन्हय् वना छु जुइगु खः व धाःसा स्वयेगु ल्यंहे दनि । राजनीतिक पार्टी दुने नं येँ महागरया तुलनाय् यल नगरय् च्वंपिं ज्यापुत क्रियाशिल जुया न्ह्यःने वनाच्वंगु अवस्था दु ।
ज्यापु समुदाय दुनेया मेगु प्रबृत्तिया उदाहरण खः किपू । किपुलिइ राजनीतिक रुपं नं ज्यापुत हे न्ह्यःने दु अले भाषिक ख्यःनिसें सांस्कृतिक ख्यलय् नं ज्यापुत हे न्ह्यःने दु । राजनीतिक पार्टीइ विभाजित जुया नं ज्यापुत हे न्ह्याः वनाच्वंगु दु । अथे ज्यापुत न्ह्यःने लानाच्वंगुया कारण किपुलिइ ज्यापुत संगठित जुया मखु राजनीतिक पार्टी दुने हे क्रियाशिल जुया अले नेवाः संगठनय् हे क्रियाशिल जुया खः । नेवाः दुने ज्यापुत किपुलिइ न्ह्यःने लानाच्वंगु दुसां नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं धकाः सः थ्वयेकेगु नितिं ज्या याइगु संगठनया अभाव जुयाच्वंगु दु । छुं छुं ज्यापु महागुथि किपू नगर समितिं यानाच्वंगु दुसां समग्र नेवाःतय्गु नितिं हे माःगु कथंया पलाः ल्ह्वनेगु नितिं आःया अवस्थाय् छुं नं कथया संगठन खने मदु ।
ज्यापु दुनेया थुगु कथंया स्वंगू प्रबृत्तियात थुइका दुग्यंक विश्लेषण याना आः नेवाः भाय्, नेवाः संस्कृति नापं नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं थ्व इलय् ज्यापुत गुगु कथं सतकय् क्वकाये फइ अले इमित गुगु कथ थुइका वनेमाः धकाः नेवाः नेतृत्वं बिचाः यायेमाःगु ई वःगु दु । ज्यापुतय्त थुइका वने फत धाःसा, ज्यापुततय्त सतकय् क्वकाये फत धाःसा अवश्य नं समग्र नेवाःतय्गु हक अधिकार स्थापित यायेफइ । अले नेवाःतय्गु हक अधिकार स्थापित जुइगु धइगु हे मेमेगु आदिवासी जनजातिनिसें उत्पीडित समुदायया नं हक अधिकार सुनिश्चित जुइ धकाः थुइकेमाः । उकिं नेवाः नेतातय्सं अले ज्यापु न्ह्यलुवातय्सं थ्व इलय् ज्यापुतय्त नेवाःतय्गु हक अधिकार स्थपित यायेगु नितिं गुगु कथं थुइका वनेगु अले इमित क्रियाशिल याना नेतृत्व तकं बिकास यायेगु धइगु बारे दीर्घकालिन योजना दयेका वनेमाःगु आवश्यकता दु ।
श्रीकृष्ण महर्जन
नेवाःतय्गु मानव अधिकार कथं भाषिक, सांस्कृति नापं फुक्क ख्यलय् समान अधिकार कायेगु नितिं स्वनिगःयापिं नेवाःत हे दना वयेमाः तर दना वयाच्वंगु मदु धकाः सकल नेवाःतय्सं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अले स्वनिगःयापिं नेवाःत दनेगु धइगुया अर्थ नेवाः दुने नं स्वनिगलय् दक्ले अप्वः ज्यापुत दुगुलिं ज्यापुत हे दना वयेमाःगु अवस्था वइ । स्वनिगलय् नेवाः दुने नं दक्ले अप्वः ज्यापुत दुगुलिं जब ज्यापुत दना वइ अले मेमेपिं नं नेवाःतय्गु सामुहिक अधिकारया नितिं मंकाः कथं न्ह्याः वनेत अःपुइ । नेवाःतय्गु सामुहिक अधिकार धइगु भाषिक रुपं समानता, सांस्कृतिक रुपं समानता नापं हरेक ख्यलय् समानता नाप नापं राज्यया हरेक निकायसं समानुपातिक प्रतिनिधित्व खः । थुगु कथंया अधिकार प्राप्ति यायेगु नितिं हे नेवाःतय्सं राजनीति यायेमाल अले राजनीतिक पार्टी दुने वना नं नेतृत्व कायेमाल धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु खः ।
थुगु कथंया अधिकार प्राप्त यायेगु खःसा उकिया नितिं नेवाःत आन्दोलित जुया न्ह्याः वनेमाःगु अवस्था दु । अले थौंकन्हय् नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं नेवाः न्ह्यलुवातय्सं माःगु कथं नेतृत्व मयात अले नेवाःतय्त थुइकेगु ज्या मयात धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । राजनीतिक दलय् दुपिंनिसें नेवाःतय्गु नितिं धकाः न्ह्याः वनाच्वंपिं सकल नेतात हे थ्व इलय् असफल जूगु जकं मखुला धकाः तकं न्ह्यसः तयाहःगु दु । विशेष याना नेवाःतय्गु भाषिक अधिकार मदुगु अले नेवाःतय्गु पहिचान मदुगु संविधान जारी याःगु अवस्थाय् नं नेवाःत थःपिनिगु अधिकार मदु धकाः तकं मंकाः कथं सः तया सतकय् क्वहां वयेगु ज्या मयाःगुलिं हे नेवाः नेतृत्व असफल जुल धकाः धायेगु यानाहःगु दु । राजनीतिक पार्टी दुने दुपिं नेवाः नेतात नं अप्वः याना पार्टीया ह्वीपयात स्वीकार याना जारी जूगु संविधान हे तसकं उत्कृष्ट धकाः धायेगु यानादीगु खः । ता ई तक संविधान बांलाः धकाः ब्याख्या यायां लिपांगु इलय् वया राजनीतिक पार्टीया नेतातय्सं हे संविधान संशोधन यायेगु ज्या याःगु नापं आः हाकनं संविधान संशोधनया प्रक्रिया न्ह्याकादीगुलिं पार्टीया नेवाः नेतातय्त नं संविधान संशोधन याना आः नेवाःतय्गु अधिकार कायेमाल धकाः धायेगु याना हःगु दु । कमसेकम आः वया जूसां जारी जूगु संविधानय् नेवाःतय्गु हक अधिकार मदु धकाः तायेकूगु अले तःसलं मधाःसां चीसलं जूसां संविधानय् नेवाःतय्गु अधिकार नं दुथ्याकेमाल धकाः अप्वः याना राजनीतिक पार्टीया नेवाः नेतातय्सं धायेगु याना हःगु थ्व सकारात्मक रुपं हे कायेमाः ।
नेवाःतय्गु अधिकार संविधानय् दुथ्याकेगु खत धाःसा दक्ले न्हापां नेवाः दुने नं ज्यापुतय्त हे राजनीतिक अधिकारया सवालय् सुसुचित याना इमित जागृत यायेमाःगु अवस्था दु । स्वनिगलय् नेवाः दुने नं ज्यापुत यक्व दुगुलिं यदि नेवाःतय्गु अधिकार कायेगु खत धाःसा ज्यापुतय्सं हे दक्ले तःधंगु भुमिका नं म्हितेमाः । उकिया नितिं ज्यापुतय्त संगठित याना वयाच्वंगु ज्यापु महागुथि, श्री ज्यापु महागुथिनिसें ज्यापु समाजया तःधंगु भूमिका दइ । ज्यापु समुदाय दुने थुगु कथंया स्वंगु संगठया अस्तित्व खने दुसा थ्व स्वंगू संगठनं थःथःगु कथं ज्या यानाच्वंगु दुसा माःगु कथं नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं ज्यापुतय्त सचेत यायेगु अले जागृत यायेगु ज्या धाःसा यानाच्वंगु खनेम दु ।
ज्यापुतय्त संगठित याना नेवाः अधिकारया नितिं न्ह्यःने यंकेगु खःसा ज्यापुतय्गु अस्थाया विषयसं नं विश्लेषण यायेमाःगु अवस्था दु । समान्य तया स्वनिगःया ज्यापुतय्गु अवस्थायात कया कुतुकुला स्वल धाःसा स्वंगू कथंया ज्यापुत खने दु । भौगोलिक, राजनीतिक चेतना नापं सक्रियताया अधारयात कया स्वल धाःसा येँ महागर दुनेया ज्यापुत, यल नगर दुनेया ज्यापुत व किपू नगरया ज्यापुतय्त उदाहरणया रुपय् कायेफइ । ज्यापु समुदाय दुनेया प्रबृत्तिनिसें इमिगु सोच, संगठित जुयाच्वंगु अले इमिगु इच्छा व बाध्यतायात ध्यानय् तया स्वल धाःसा येँ महानगर दुनेया ज्यापुत विशेष याना सांस्कृतिक रुपं तसकं सक्रिय जुयाच्वंगु खने दु । महानगर दुने ज्यापुतय्गु ल्याः नेवाः दुने नं अप्वः दयानं नेतृत्व तहलय् खास हे थ्यंके फयाच्वंगु मदुसा सांस्कृतिक ख्यःया नितिं जक ज्यापुतय्त नेवाः ख्यलं लुमंकेगु यानाच्वंगु अले छ्यलाच्वंगु खायुगु यथार्थ खः । गुलिं गुलिसिनं थुकियात कया असहमति नं क्यनेफु । तर जिं खनागु थ्व हे खः । अले येँया ज्यापुतय्त नेतृत्व यानाच्वंपिं ज्यापु न्ह्यलुवातय्सं नं येँ महानगरया ज्यापुतय्त मेमेपिंलिसे स्वापू तयेकेगुनिसें राजनीतिक रुपं सचेत जुइगु कथंया ज्याझ्वःत यंकाः क्रियाशिल यायेगुसिबें नं सांस्कृतिक पक्षयात अप्वः प्राथमिकता बियाच्वंगु दु । ज्यापुत निगू संगठनय् विभाजित जुयाच्वंगु धइगु नं येँ महानगर दुने हे खः । निगू संगठनय् विभाजित जुयाच्वंगुलिं येँ महानगरया ज्यापुतय्सं ला मेगु कथंया बिचाः तकं याये मफयाच्वंगु दु अले व हे नेतृत्वया खँ न्यन्यं हे अलमल जुयाच्वंगु दु । इलय् ब्यलय् सांस्कृतिक ज्याझ्वलय् क्रियाशिल जुइगु अले उकियात हे नेवाःतय्गु एकता धायेगु याना वनाच्वंगु खने दु ।
अपवादयात त्वःता स्वल धाःसा येँ महानगर दुनेपाखें ज्यापुत राजनीतिक पार्टीया केन्द्रीय जिम्मेवार तहल तक नं खास हे थ्यंके फयाच्वंगु मदु । अले नेवाः ख्यलय् नं व हे अवस्था दु धाःसां पाइमखु ।
ज्यापुतय्गु हे बारे स्वल धाःसा यल नगर दुनेया ज्यापुत धाइपिं संगठित शक्तिया रुपय् न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । यल नगर दुने ज्यापुतय्त समस्या जुल धाःसां छप्पँ जुया वनेगुनिसें ज्यापु समाजं धाल धायेवं हाप्वः दनेथें जुइक हे दना वनेगु यानाच्वंगु दु । नेवाःतय्गु हक अधिकारया सवालय् नं न्हापा न्हापा उगु हे कथं यलया ज्यापुत दनावःगु खः । तर लिपांगु इलय् वया नेवाः अधिकारया सः फ्यासुया वनेवं ज्यापु समाजं नं नेवाःतय्गु अधिकारया सवालय् गुलि माःगु खः उलि सः थ्वयेकेगु नापं ज्यापुतय्त क्रियाशिल यायेगु ज्या यानाच्वंगु खने मदु । अय्नं ज्यापु समाजं गबले आवश्यकता जुइ अबले ज्यापुत फक्क थना हयेफु धकाः तायकाच्वंगु दु । थ्व ज्यापु समाजया नेतृत्वया विश्वास कन्हय् वना छु जुइगु खः व धाःसा स्वयेगु ल्यंहे दनि । राजनीतिक पार्टी दुने नं येँ महागरया तुलनाय् यल नगरय् च्वंपिं ज्यापुत क्रियाशिल जुया न्ह्यःने वनाच्वंगु अवस्था दु ।
ज्यापु समुदाय दुनेया मेगु प्रबृत्तिया उदाहरण खः किपू । किपुलिइ राजनीतिक रुपं नं ज्यापुत हे न्ह्यःने दु अले भाषिक ख्यःनिसें सांस्कृतिक ख्यलय् नं ज्यापुत हे न्ह्यःने दु । राजनीतिक पार्टीइ विभाजित जुया नं ज्यापुत हे न्ह्याः वनाच्वंगु दु । अथे ज्यापुत न्ह्यःने लानाच्वंगुया कारण किपुलिइ ज्यापुत संगठित जुया मखु राजनीतिक पार्टी दुने हे क्रियाशिल जुया अले नेवाः संगठनय् हे क्रियाशिल जुया खः । नेवाः दुने ज्यापुत किपुलिइ न्ह्यःने लानाच्वंगु दुसां नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं धकाः सः थ्वयेकेगु नितिं ज्या याइगु संगठनया अभाव जुयाच्वंगु दु । छुं छुं ज्यापु महागुथि किपू नगर समितिं यानाच्वंगु दुसां समग्र नेवाःतय्गु नितिं हे माःगु कथंया पलाः ल्ह्वनेगु नितिं आःया अवस्थाय् छुं नं कथया संगठन खने मदु ।
ज्यापु दुनेया थुगु कथंया स्वंगू प्रबृत्तियात थुइका दुग्यंक विश्लेषण याना आः नेवाः भाय्, नेवाः संस्कृति नापं नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं थ्व इलय् ज्यापुत गुगु कथं सतकय् क्वकाये फइ अले इमित गुगु कथ थुइका वनेमाः धकाः नेवाः नेतृत्वं बिचाः यायेमाःगु ई वःगु दु । ज्यापुतय्त थुइका वने फत धाःसा, ज्यापुततय्त सतकय् क्वकाये फत धाःसा अवश्य नं समग्र नेवाःतय्गु हक अधिकार स्थापित यायेफइ । अले नेवाःतय्गु हक अधिकार स्थापित जुइगु धइगु हे मेमेगु आदिवासी जनजातिनिसें उत्पीडित समुदायया नं हक अधिकार सुनिश्चित जुइ धकाः थुइकेमाः । उकिं नेवाः नेतातय्सं अले ज्यापु न्ह्यलुवातय्सं थ्व इलय् ज्यापुतय्त नेवाःतय्गु हक अधिकार स्थपित यायेगु नितिं गुगु कथं थुइका वनेगु अले इमित क्रियाशिल याना नेतृत्व तकं बिकास यायेगु धइगु बारे दीर्घकालिन योजना दयेका वनेमाःगु आवश्यकता दु ।
No comments:
Post a Comment