स्वस्थानी छु खः ?

स्वस्थानी छु खः ?

—श्रीकृष्ण महर्जन
          दँय् दसं पोहलाथ्व पुन्हि अर्थात मिला पुन्हिनिसें सिल्लाथ्व पुन्हि अर्थात सिपुन्हि तक लच्छियंकं नेवाःत जक मखु नेवाः मखुपिन्सं तकं स्वास्थानीयात लुमंकेगु याइ । खास याना स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं दक्ले अप्वः स्वस्थानीयात प्राथमिकता न्हापा न्हापा बिया वयाच्वंगु खःसा स्वनिगलय् नेवाःत नाप नापं च्वनाच्वंपिं मेमेपिन्सं नं उगु हे कथं नाला वयाच्वंगु अले आः वया ला सकलसिनं हे स्वस्थनीयात नाला वयाच्वंगु दु ।

      स्वस्थानीयात स्वस्थानीमात अले स्वस्थानी भगवान नापं स्थानीय द्यः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । सक्वया स्थानीय नेवाःतय्सं ला स्वस्थानी धाइम्ह हे बज्रयोगिनी द्यः खः धकाः नाला वयाच्वंगु दु । अझ गुलिं गुलिसिनं ला स्वस्थानी धाइम्ह महाद्यःया कला पार्वती धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । स्वस्थानीया सफुतिइ स्वल धाःसा महाद्यः व पार्वतीया किपाः तयातःगु दुगुलिं पार्वती धाइम्ह हे स्वास्थानी धकाः थुइकेगु स्वाभाविक हे खः । गुलिं गुलिं सफुतिइ धाःसा ओम खँग्वःयात हे स्वस्थानी धकाः थुइकेगु कथंया किपाः तयातःगु मदुगु मखु । अय्नं सामान्य तया स्वस्थानी धाये धुनेवं महाद्यःया कलाया रुपय् नाला वयाच्वंगु दु । अथे महाद्यःया कला पार्वती हे स्वस्थानी धकाः थुइकूगुया मेगु मूल कारण धइगु स्वस्थानी बाखनय् महाद्यः व पार्वतीया घटनाक्रमत यक्व उल्लेख यानातःगु  दुगुलिं नं खः ।

     अथे हे छगू बाखं सफुतिइ ला स्वस्थानीदेवी धाइम्ह महामायाया शक्तिया छगू रुप खः । महामायाया शक्तियात मूल प्रकृति नं धायेगु याः । थ्व सारा विश्व ब्रम्हाण्ड फुक्कं उम्ह हे मूल प्रकृतिया रुप देवीशक्तिं दयाच्वंगु खः । मिं पुइगु, लखं ख्वाउँसे च्वंकीगु, सूद्र्यः नं निभाः त्वयेकीगु आदि संसारया सकतां ज्या प्रकतिया हे व्यवस्था खः । उज्वःम्ह शक्तिरुपी परमेश्वरयात सदां नमस्कार याये धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

      थुगु ल्याखं स्वल धाःसा स्वस्थानी धाइम्ह महाद्यःया कला पार्वती, प्रकृति, स्थानीय द्यः नापं थीथी पीठ अर्थात स्थानीय द्यः खः धकाः तकं नाला वयाच्वंगु खने दु ।

       स्वास्थानी बाखं सफुतिइ थुगु बाखं महाद्यःया काय् कुमारं अगस्ते ऋषियात कनाच्वंगु खः धकाः कुमारं आज्ञा जुल हे अगष्टे मुनि धकाः न्हिया न्हिथं कनेगु बाखनय् उल्लेख यानातःगु दु । अथे हे सक्व नाप स्वापू दुगु ग्रन्थ मणिशैल महावरणय् धाःसा दक्ले न्हापां मायासुर धाइम्ह दानव स्याये मफया पराजीत यायेत विष्णु भगवान बज्रयोगिनीया आरधणा याःगु इलय् मांकाः भैरव थः हे पुरोही जुया दक्ले न्हापां विष्णु भगवानयात स्वस्थानी धलं दंके बिउगु खः धकाः उल्लेख यानातःगु दु । माघ महिनाय् विष्णुयात माव नारायण धाःगु जुया बास्तवय् माधव नारायण धाइम्ह भगवान विष्णु हे खः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

          सक्वय् लच्छि तक मेला जुइगु इलय् स्वस्थानी धलं दनेगु धकाः गुगु कथं नादी खुसि अर्थात सालीनदिइ धलं दनेगु याइ अबले माधव नारायणया नेतृत्वय् धलं दनीगु खः । अबले माधव नारायणया मूर्तियात धलं दनेगु नेतृत्व यानाच्वंम्ह कथं नालातःगु दुसा मेमेपिं मनूत धाःसा माधव नारायणया नेतृत्वय् हे नाप नापं धलं दनीगु खः ।

        सक्वय् लच्छि तक मेला जुइगु इलय् न्हापा न्हापा प्रचलित नेपाल लिपिं च्वयातःगु नेवाः भाय्या स्वस्थानी बाखं कनेगु याना वयाच्वंगु खःसा लिपांगु इलय् वया धाःसा खय् भासं बाखं कनेगु यानाच्वंगु दु । गबलें गबलें नेवाः लिपिं च्वयातःगु बाखं कनेफुपिं दुगु अवस्थाय् धाःसा नेवाः भासं हे बाखं कनेगु नं याना वयाच्वंगु दु । स्वस्थानीया इलय् नेवाःतय्सं थःथःगु छेँय् छेँय् तकं बाखं कना वयाच्वंगु दु । बहनी बहनी बाखं कना बाखंपाः बिइगु नेवाःतय्गु थःगु हे कथंया पहः खः । नेवाःतय्सं न्हापा न्हापा नेवाः भासं हे बाखं कना वयाच्वंगु खःसा लिपांगु इलय् वया खय् भाय्या सफू ब्वना नं बाखं कनेगु याना हयाच्वंगु दु । स्वस्थानी बाखं सँक्वय् न्यासःदँ पुलांगु तक दु धकाः स्थानीयवासीं दावी याना वयाच्वंगु दु । तर अनुसन्धानकर्तातय्सं धाःसा आः तकया दक्ले पुलांगु स्वस्थानीया बाखं सफू धइगु नेपाल संवत ६९३ संया लुइकूगु दु । राष्टिय अभिलेखालय सं सुरक्षित जुयाच्वंगु उगु बाखं सफू नेवाः भासं च्वयातःगु दु । थुगु बाखनय् निन्हु छचा तक अपसं च्वना क्वचायेकेगु खँ उल्लेख यानातःगु दु । तसकं चीपँचागु थुगु बाखं सफूयात गोमय्जुया बाखं धकाः उल्लेख यानातःगु दु । महाद्यवं पार्वतीयात कनाच्वंगु थुगु बाखनय् गोमय्जु, शिवभक्त ब्राम्हण, सती ब्राम्हणी, चन्द्रावती, अले नवराज लावन्यदेशया जुजु जुइगु नापं लावन्यमतीया खँ जक दुथ्याकातःगु
दु । बाखनय् दानवतलिसेया ल्वापुनिसें महाद्यः पार्वतीया खँ दुथ्याकातःगु मदु । स्वस्थानीया बाखं सफूया इतिहासयात स्वल धाःसा आः तक लुयावःगु दक्ले पुलांगु बाखं सफूया रुपय् गोमय्जुया बाखं सफूयात नाला वयाच्वंगु दु ।

      पुलां पुलांगु बाखनय् महादेवं पार्वतीयात कनाच्वंगु खःसा आः वया न्हूगु बाखं सफुतिइ धाःसा कुमारं अगष्टे ऋिषियात कयानाच्वंगु बाखं खः । उकिं स्वास्थानी बाखं सुना सुयात कनाच्वंगु खः धइगु खय् नं निगू मत खने दयाच्वंगु दु ।

      स्वस्थानी द्यःया मूर्तियात मात्तुमाल वनेगु झ्वलय् आः निगू कथंया मूर्तियात स्वस्थानीया मूर्ति धकाः हे पुजा आजा याना वयाच्वंगु खने दु । मल्लकालय् पलिस्था यानातःगु छगू मूर्ति अले थनि निगू दशक न्ह्यः सक्वय् पलिस्था याःगु दु न्हूगु कथंया स्वस्थानीया मूर्ति । थ्व निगू कथंया स्वस्थानीया मूर्ति खनेदुसा थ्व निगू तसकं ब्यागलं ब्यागलं कथंया मूर्ति  खः ।

     येँया मखंया ताना बहाः आर्थात नारणी बहालय् मल्लकालय् पलिस्था यानातःगु स्वस्थानीय मूर्ति स्वयेबलय् महाद्यः व पर्वतीया मूर्ति थें च्वं । ल्वहंयागु थुगु मूर्तिइ महाद्यःया बाहां द्धं नं दु अले पार्वतीया बहां सिंह नं दु । चीधंगु थुगु मूर्ति येँया मल्ल जुजु प्रताप मल्लया इलय् पलिस्था याःगु खः धाइ । नेपाल संवत ७७४ पाखे पलिस्था याःगु थुगु मूर्तियात आः तक लुयावःगु दक्ले पुलांगु स्वस्थानीया मूर्तिया रुपय् नालातःगु दु ।
अथे हे सक्वय् च्याकुंलाःगु देगःया दुने पश्चिपाखे स्वका पलिस्था यानातःगु स्वस्थानीया मूर्ति धइगु ल्वहंयागु मूर्ति खः । सक्वय् ल्हातं च्वयातःगु स्वस्थानीया बाखं सफुतिइ उल्लेख जुयाच्वंगु कथं च्याम्ह अष्टमातृकाया दथुइ स्वंगः मिखा दुम्ह, प्यपा ल्हाः दुम्ह अले छपा ल्हातं खड्ग, मेगु ल्हातं च्वामो, मेगु ल्हातं बरमाल ज्वनाच्वंम्ह नापं छपा ल्हातं आशिवाद बियाच्वंम्ह मुलुकछ्याना फयेतुनाच्वंम्ह मूर्ति खः । थुगु मूर्ति सक्वया नादि खुसि अर्थात साली नदिया लिक्क पलिस्था यानातःगु दु ।

         थुगु ल्याखं स्वयेबलय् स्वस्थानीयात थःथःगु कथं ब्याख्या याना वयाच्वंगु जूसां नं स्व धइगु थः अले स्थान धइगु थाय् अर्थात थःगु थाय्याम्ह द्यः जुया हे स्वस्थानी द्यः धायेगु याना वयाच्वंगु खः धकाः अःपुक थुइकेगु याना वयाच्वंगु दु ।