छि परम्परावादी लाकि प्रगतिशील ?

छि परम्परावादी लाकि प्रगतिशील ?

डा. चन्द्रमान वज्राचार्य
थःगु समाजया प्रगतिया चाहना स्वैत मदइ, स्वैत मयइ ? प्रगतिया इच्छा हरेक मनूतय्के दइगु ल्याखं मनूत सकलें प्रगतिशील खः । सकलें मनूत प्रगतिशील जुइबलय् प्रगतिया गति याकनं जुइ । तर समाजया अध्ययन यायेबलय् झीगु प्रगति जूगु खनेमदु । सामाजिक विकास–क्रमय् दैगु द्वन्द्वात्मकताया नियम धैगु हे प्रगति व परम्पराया दथुइ जुइगु द्वन्द्व खः ।

परम्परां प्रगतिया लँय् मद्दिक बाधा बियाः हे च्वनीसा प्रगतिया गतिं नं थःगु विकासया लँया बाधक शक्ति
परम्परायात जवर्जस्त वान्छ्वछ्वं हे न्ह्यज्यांवनाच्वनी । थ्व प्रगतिया सिद्धान्त वा नियम खः । गुगु समाजय् परम्परां ग्रस्त रीतिरिवाज, चालचलनं हाकयाः च्वनी, अन प्रगतिं न्ह्यज्यांवने फइमखु, गुगु समाजय् परम्पराया पःखाः तछ्याना न्ह्यज्यांवनेत सफल जुइ, उगु समाजय् प्रगतिं तीव्र गति काइ ।

विश्वय् ७ अरबं मयाक मनूत दु । नेपालय् जक २ करोड ६२ लाख जनसंख्या दुगु खँ सार्वजनिक जुइधुंकूगु दु । फुक्क मनूतय्गु थीथी स्वभाव, संस्कार व विचारया ल्याखं इपिं निथीयापिं खनेदु– प्रगतिशील व
परम्परावादी । थुगु कथंया विभाजनय् छि, जि, झीपिं सकलें लाः । उकिं थःथम्हं थःयात छकः स्वये–थः प्रगतिशील कित्ताय् लाः लाकि परम्परावादी कित्ताय् लाः ? अथवा निगुलिंया मिश्रित खः ? थःगु नांगागु मिखां झीसं मेपिंत जक खंकेफु, खंकाच्वना, तर झीसं झीगु मिखां मखु, नुगः दुनेया मिखां हे थःयात अध्ययन यायेफत धाःसा थुकिया उपलब्धि मेगु हे जुइ ।

प्रगतिशील मनूतय्गु धारणाकथं प्रगति हे समाजया ज्यान खः, प्रगति मदुगु समाज अस्तित्वहीन जुइ । मेगु परम्परावादी मनूतय्गु धारण दु—
परम्परा वा संस्कृति हे झीगु समाजया अस्तित्वया चिं खः, झीगु संस्कृति व परम्परा हे मदुसा झीगु परिचय बिइगु हे छु ? उकिं ताकालंनिसें झी घाँय्घाँय् बाज्याया पालंनिसें दयाच्वंगु न्हनावने धुंकूगु सांस्कृतिक परम्परायात म्वाकाः हे तयेमाः । थ्व हे झीगु इज्जत गौरवया चिं खः ।
थथे प्रगतिशील व परम्परावादी निथ्वःया तर्क वितर्क, मतभेद झीगु समाजय् आःतक कायम हे तिनि । उकिं झीगु समाजय् थ्व निथ्वःया दथुइ संघर्ष नं कायम हे तिनि । थ्व संघर्षय् छिगु भूमिका गुखे लाः ? थ्व न्ह्यसःया मू अभिप्राय थ्व खः कि मनूतय्गु थःथःगु भूमिका स्पष्ट जुइमाल । कि मिजं जुइमाल, कि मिसा जुइमाल । मिजं नं मिसा नं जुइ मजिल अथवा मैंबाबु जुइ मजिल । पञ्चबलिया नामय् द्योयात पशुबलि बिइगु क्वपुंगु संस्कृति–संस्कारयात कुबुया नेपाःयात स्वर्ग दयेकेगु फय्गं खँ छता ल्हानादिइमजिल । झीथाय् मनूत क्रान्तिकारी नारा बिइपिं, क्रान्तिकारी धायेके यःपिं आपालं आपाः दु, तर इमिगु मूल प्रवृत्ति धाःसा प्राचीन संस्कृति–संस्कारया संरक्षण हे जुयाच्वंगु दु । छु परम्परावादय् ग्रस्त जुयाच्वँत्तले न्हूगु विचार, भावना वा संस्कारया निर्माण जुइफइ ला ? जव परम्परावादं न्हूगु विचार भावना व अभ्यासया संस्कारयात हे पनाः तइ वा गर्भय् हे स्यानाः छ्वइ धाःसा अले प्रगति वा क्रान्तिकारी नाराया सार्थकता गबले पूवनी ?
निश्चय नं परम्परा वाहियात जुइमज्यू । हरेक वस्तु, घटना–दुर्घटना, परम्परापाखें बांलाःगु शिक्षा झीसं काये फयेकेमाः । झी मनूतय्गु थौंतकया परम्पराया दुने तसकं ज्यालगे जूगु व तसकं ज्यालगे मजूगु संस्कृति–संस्कार दयाच्वनेफु, व सूक्ष्मदृष्टिं छता–छताया बांलाक व पूवंक अध्ययन याये फयेमाः । परम्परा धायेवं मिखा तिसिनाः घयेपुना तयेगु वा मिखा तिसिना वान्छ्वयेगु थ्व नितां गलत प्रक्रिया खः । छु झीगु परम्परा व संस्कृति धायेवं झीसं खिखांमुगःयात संरक्षण यानाः तयेपैm ? छु संस्कृतिया संरक्षणया नामय् झीपिं मध्यकाल वा प्राचीनकालपिं हे जुयाच्वनेगु मनूया बुद्धि–विवेकया चिं खः ला ? जुइ फइला ? यदि यूएनओं झीगु छगू गुगुं नेवाः बस्तीया मनूतय्त मध्यकालयापिं मनूत थें हे वसः पुनाः नयेगु, त्वनेगु, च्वनेगु खःसा माक्को ग्वहालि याये धका धाःसा छु झीपिं लसतां स्वीकार यायेफइ ? थथे धायेगु वा थथे जुइगु हे छु झीपिं चिडियाघरया जन्तुत थें जुइगु मखु ला ? मूल सवाल झी मनूत थौंया आधुनिक युगया आधुनिक मनूत जुइगु खः लाकि जंगली मनू जुइगु खः ? झीसं क्वःछिइ फयेकेमाल । गबले तक झीपिं जीर्णसीर्णगु परम्परावादय् ग्रष्ट जुयाच्वनी, अबले तक झीसं विश्वया आधुनिक जः खंके फइ मखु, अले तुंया ब्यांथेंतुं थःगु संकीर्ण व अभिमानया सः थ्वयेकाः आनन्द कयाच्वनी ।

परम्परावाद दुःख, रोग व अज्ञान व अशिक्षाया मुहान खःसा प्रगतिशील जुइगु सुख, स्वस्थ सार्थक मनू जुइगु खः । उकिं छि जि प्रगतिशील जुल धाःसा समाजया प्रगति जुइ यदि परम्परावादी जुल धाःसा परम्परां हे क्वचिनाः झीगु अस्तित्वया समेत संकटय् लाइ । परम्परावादी जुइगु खः लाकि प्रगतिशील जुइगु खः, छिगु थःगु हे ज्यां क्यनादिसँ । बुद्धं उगु समाजय् प्रचलित परम्पराया पःखाः थुनाः हे न्हूगु लू दयेकूगु खः अथवा न्हूगु समाज दयेकूगु खः । अजाःगु न्हूगु विचारयागु न्हूगु समाज दयेकूगु कारणं हे सिद्धार्थ बुद्ध जुइफुगु खः । थुकथं परम्परां मुक्त समाज दयेकेगुलिं हे थौंतकं विश्वं वैत लुमंकातःगु खः । बुद्ध पाखें थ्व प्रेरणा कयाः झीपिं प्रेरित जुइगु लाकि मजुइगु ? झीसं थौंतक बुद्धपाखें छु शिक्षा कयागु दु बिचाः यायेमाल । झी नेवाःतय् गुलि नं प्रचलित परम्परा दु, उगु परम्पराया कारणं झीगु प्रगति जुयावयाच्वंगु दुकि अगति जुयाच्वंगु दु ? छु छु परम्परा प्रचलित यानाः तयेमाः, छु छु दिकाः छ्वयेमाल ? झीसं गबलें चिन्तन मनन यानागु दु ला ? छु छु परम्परा प्रचलनय् महनेवं उकिं झीगु समाजय् सकारात्मक वा नकारात्मक असर छु लाइ धइगु झी दथुइ सहलह यायेधुनागु दु ला ? विश्व समाज हे परिवर्तन याये धइगु नारा ज्वनाः आन्दोलन याइपिंसं हे थःगु परम्परावादी समाजयात परिवर्तन यायेगु छुं कुतः मयाःसे पशु पुजा याना जुलसा इपिं परम्परावादी जुइकि प्रगतिशील जुइ ?

झीपिं नीछगूगु शदीलय् थ्यनेधुंकूगु दु । विश्वय् विभिन्न वैज्ञानिक आविष्कारया कारणं विश्वया यक्व देशत विकसित जुइधुंकूगु दु । तर नेपाःया झी नेवाःत धाःसा व हे मुलु व हे सुका तिनि । छुं आविष्कार यायेफुगु तागत झीके दुगु मखुनि । थुकिया कारण खः झीसं झीके दुगु विवेक, बुद्धि, तर्कशक्तियात भतीचा हे छ्यलेगु कुतः मयानानि । समाजय् न्यंकनं जुयावयाच्वंगु भाग्यवादया  प्रचारं झीगु मानसिकताय् भाग्यवादं तःधंगु थाय् कयाच्वंगु दु । पूर्व जन्म व पुनर्जन्मया प्रचारं द्योयात प्रमुख थाय् बियाः मनूया शक्तियात महत्वहीन तायेकाच्वंगु दु । अविकसित देशया अशिक्षित जनताय् दयाच्वंगु थजाःगु विचारं झीगु समाजया अवस्था भंmभंm पतन जुयावनाच्वंगु झीसं खनाच्वना । विश्व–समाजं सूर्य, पृथ्वी, चन्द्रमा, ग्रह, उपग्रह आदियात व्यापक अध्ययन यानाः उगु ग्रह, उपग्रहलय् थ्यंकेगु कुतः जुइधुंकूगु दु । तर झीपिं धाःसा आःतकं सूद्र्यः, चन्द्रमायात द्यो भाःपिया पूजा यानाच्वनागु दनि । छु परम्पराया नामय् आःतकं झीसं सूद्र्यः, चन्द्रमायात पूजा यानाच्वनेगु झीगु विवेक बुद्धियात ल्वःला ? थौंतकं झीगु समाजय् सांस्कृतिक रुपान्तरणया सवालय् छाय् आःतकं जिम्मेवार मनूतय्गु कुतः जूगु खनेमदु ? छु सांस्कृतिक रुपान्तरण मजुइकं सामाजिक रुपान्तरण सम्भव जुइ ला ? कि झीगु समाजय् सामाजिक रुपान्तरणया लागि चिन्तन याइपिं मनूतय्गु अभाव दु ?
यथार्थतः झीगु समाजय् न्ह्याक्व हे प्रगतिशीलताया नारा बिइपिंके नं परम्परावादी बिचाः पाखें पूर्णतः मुक्त जुइ मफुनिगु खनेदुसा परम्परावादी अथवा संस्कृति संरक्षणया सशक्त नारा बिइपिंसं नं परम्परावादय् ग्रस्त जुयामच्वंसे क्रान्तिकारी राजनैतिक परिवर्तनया पक्षधर जुयाः नारा थ्वयेका जूपिं दु ।

अथे जुया नं झीगु समाज न पुलांगु मध्यकालया सामाजिक अवस्थाय् लिहाँवनेफुगु दु, न परम्परावादं मुक्त जुयाः पूर्णतः प्रगतिशील आधुनिक समाजया रुप कायेफुगु दु । अथे जुयाः परम्परावादी व प्रगतिशील निगू धारणायापिं निथ्वः मनूतय्गु स्पष्ट धारणा थुइकेगुकथं बिस्कं बिस्कं थुकथं न्ह्यसः तयाच्वना ः
थःत परम्परावादी धाइपिं संस्कृतिविद्पिनिगु लागि न्ह्यसः—
१) धौबजि बिइगु कायेगु प्रचलन दिनावनाच्वन छाय् ?
२) लं—सुरुवाःया परम्पराय् सर्ट — पाइन्ट, टाईया परम्परा छाय् ?
३) द्योखः कुबिइत ड्रेस माःगु छाय् ?
४) वैद्यया परम्पराय् हस्पिटलय् वनेमाःगु छाय् ?
५) मातृभाषाया पलेसा अंग्रेजी भाषा, खस भाषाया प्रयोग छाय् ?
६) पुरोहितपिंत दक्षिणा ध्यबाया मात्राय् वृद्धि छाय् ?
७) थःपिनिगु बाजागाजाया पलेसा विदेशी बाजागाजाया प्रयोग छाय् ?
८) सुकूभ्वय्या पलेसा पार्टी भ्वय् छाय् ?
९) छेँय् चा व आय्पापौया पलेसा सिमेन्ट व ढलानया प्रयोग छाय् ?
१०) थ्वँ—अय्लाःया पलेसा ह्विस्की, बियर, रेड लेबल आदिया प्रयोग छाय् ?
११) कय्ताया प्रयोगया पलेसा अन्डरवेयरया प्रयोग छाय् ?
१२) तुकि व माकःसिया पलेसा नेकलेस व मेमेगु प्रयोग छाय् ?
१३) सिँया पलेसा ग्याँसया प्रयोग छाय् ?
१४) दिदी अजिया पलेसा प्रसूति गृह छाय्, परिवार नियोजन छाय् ?
१५) आँग्सँ मतयेगु छाय् ?
१६) मतच्याः थल च्याकेगु पलेसा विजुली मत छाय् ?
१७) भमचायात दुली तयेगु पलेसा ट्याक्सी छाय् ?
१८) बागमति स्नान यायेगु पलेसा हितिइ म्वःल्हुइगु छाय् ?
१९) बिष्णुया अवतार जुजुयात लिकया गणतन्त्र छाय् ?
२०) मिसातय्सं स्वीनिकु पर्सि अले भिंmनिकु गा न्ययेगु त्वःतेमाःगु छाय् ?
२१) सतीप्रथा दिकेमाःगु छाय् ?
२२) गथांमुगः वायेगु दिकेगु छाय् ?
२३) भौतिकवादप्रति विश्वास छाय् ?
२४) खिखांमुगःया पलेसा ट्वाइलेट छाय् ?
२५) ग्यास, टेलिभिजन, रेडियो, घडी, मोटर, हवाइजहाज आदिया प्रयोग छाय् ?
२६) नालु लाकांया पलेसा छ्यंगू लाकां छाय् ?
थःत प्रगतिशील धाइपिं आधुनिकतावादी व कम्युनिष्ट धाःपिनिगु लागि न्ह्यसः
१) मूर्ति पुजा छाय् ?
२) गथांमुगः वायेगु छाय् ?
३) श्राद्ध यायेगु छाय् ?
४) दशैं हनेगु छाय् ?
५) सिन्हः तिइगु छाय् ?
६) द्योयात ध्यबा छायेगु छाय् ?
७) द्योयाके च्वंगु स्वां कयाः छ्यनय् तयेगु छाय् ?
८) द्योयागु जल कयाः त्वनेगु छाय् ?
९) गं थायेगु छाय् ?
१०) फूलपाती माने यायेगु छाय् ?
११) स्वर्ग नरकया विश्वास छाय् ?
थुकथं प्रगतिशील व परम्परावादी निगूयां धारणा स्पष्ट जुइवं झीगु सामाजिक विकासया लागि छगू ठोस रूपरेखा निर्माण यायेत आवश्यक ग्वाहालि जूवनिगु तायेकेफइ धैगु विश्वास दु । उकिं दकसिबें न्हापां छि परम्परावादी लाकि प्रगतिशील ? स्पष्ट जुइफयेके माःगु दु । (च्वमि डा. बज्राचार्य नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया प्रमुख खः)