गुंपुन्हि, क्वाति पुन्हि व ब्यांजा नकीगु

 गुंपुन्हि, क्वाति पुन्हि व ब्यांजा नकीगु

श्रीकृष्ण महर्जन

संस्कृतिइ विविधता दुपिं समाज धइगु नेवाः समाज खः । ततःजि कथंया संस्कृति दुने नं समानता दुगु संस्कृति नं यक्व दु । नेवाः समुदाय दुने समानता दुगु संस्कृति धइगु छगू गुंपुन्हि खः । बुंज्या नाप तप्यंक हे स्वापू दयाच्वंगु गुंपुन्हियात क्वाति पुन्हि नापं ब्यांजा नकेगु पुन्हिया रुपय् नं नाला वयाच्वंगु दु । अथे हे धार्मिक दृष्टिकोणंनिसें नसा त्वसाया ल्याखं नं महत्वपूर्ण जूगु गुंपुन्हि धइगु छगू कथं शिक्षा कायेगुनिसें न्ह्याइपुकेगु ई नं खः ।

गुुंपुन्हि

स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु परम्परागत ज्या धइगु बुँज्या खःसा व हे बुँज्याया दृष्टिकोणं स्वल धाःसा दक्ले महत्वपूर्णगु ज्या कथं सिनाज्या खः । सिनाज्या क्वचाये धुनेवं वइगु वइगु न्हापांगु ला धइगु गुंला खः । गुंलाया बच्छिइ वइगु पुन्हि धइगु गुंपुन्हि खः । दच्छिया दुने दक्ले अप्वः नखः हनीगु गुंलाया दथुइ वइगु पुन्हि जूगुलिं धार्मिक दृष्टिकोणं तसकं महत्व दयाच्वंगु खने दु । गुंला पुन्हि धइगु बौद्ध धर्मया दृष्टिकोणं जक मखु हिन्दू व शैव धर्मया दृष्टिकोणं तकं उलि हे महत्वपूर्णगु जू । नेवाःतय्ं धायेगु याना वयाच्वंगु गुंला खँग्वःयात स्वल धाःसा गुण व ला स्वाना हे गुंला जुयाच्वंगु खः । अले गुणीला पुन्हि जुया हे गुणिला पुन्हि धाधां गुंपुन्हि धाःगु खः । गुण धइगु सामान्यतया सकारात्मक व्यवहार खः । अले धार्मिक मिखां स्वल धाःसा आध्यात्मीक चिन्तन अप्वयेकेगु, आध्यात्मीक सुख शान्ति अप्वयेकेगु अले यथार्थवादी नापं व्यवहारय् हे सुख शान्ति अप्वयेकेगु खः । उकिं गुंला धइगु गुण धर्म संचाय यायेगु पुन्हिया आर्थय् कयातःगु दु । गुँइ च्वंगु बहाः बहिलय् वना शिक्षा कायेगु नापं ज्ञान गुणया खँ सयेकेगु अर्थय् नं कया वयाच्वंगु दु ।

गुन्हु पुन्हि अर्थात गुंला पुन्हि धइगु गुंगू नाप स्वापू दुगु पुन्हि नं धाइ । उकिं गुन्हुया दुने गुता वसः पुनेमाःगु, गुछा नयेमाःगु, गुन्हु तक ब्यवहार यायेमाः नापं गुन्हु तक ख्यालः क्यनेगु ई नं धाइ । गुंपुन्हिनिसें अष्टमीया दिं तकयात हे गुंपुन्हि धायेगु यानाच्वंपिं नं मदुगु मखु । गुता बीबःया क्वाति दायेका च्वनेगु धकाः नं धाइ । अथे हे गुलिं गुलिसिनं ला ख्यालः वइगु धइगु बुद्धयात मार वःगु धकाः धाइपिं नं दु । बास्तवय् गुंपुन्हि कुन्हु धइगु मूल रुपं विहार व बहिलय् वना साधना यायेगु, उपवास च्वनेगु, अपसं च्वनेगु, शिक्षा कायेगु तकं याइ । उकिं गुंपुन्हि कुन्हु बहाः बही चाःहिलेमाः धइगु नं मान्यता दु । किपुलिइ ला बाहाः चाःहिलेगु धकाः किपूया फुक्क हे बाहाः बही चान्हय् चाःहिलेगु तकं याइ । न्ह्यागुसां गुंपुन्हि धइगु गुणया पुन्हि, शिक्षा कायेगु पुन्हि, धर्म यायेगु पुन्हिया अर्थय् कायेछिं । 

क्वाति पुन्हि

गुंपुन्हियात मेगु अर्थय् धायेगु खःसा क्वाति पुन्हि खः । क्वतिया अर्थ स्वल धाःसा क्वःगु ति खः । उकिं क्वाःगु ति त्वनेगु अर्थय् हे क्वाति पुन्हि धायेगु याना वयाच्वंगु दु । दच्छिया दुने दक्ले अप्वः मेहनत याना सिनाज्या क्वचायेके धु्ंकाः शरिरया नितिं माःगु पौष्टिक तत्व थीथी कथंया बुबः क्वाति दायेका त्वनेगु याइ । क्वाति दायेका च्वनेगु नितिं प्यन्हु न्ह्यः अष्टमीया दिनय् क्वाति फ्वयेगु याइ । गुलिं गुलिसिनं मूतूचा फ्वयेगु धकाः हाकुमस्या फ्वइगु खः । अथे फ्वःगुयात चुलु वयेका थीथी कथंया बुबः दायेका त्वनीगु खः । क्वाति त्वनेगु दिं जूगुलिं पुलां पुलांपिन्सं छुचुं क्वति भ्यगः भ्यगः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । उकिया अर्थत छुचुं नापं क्वाति नइगु अले क्वाति भेगलय् तया तइगु अर्थय् खः । तःग्वःगु कय्गू, चीग्वःगु कय्गू, मुस्या, भुते, ग्वःमाय्, ग्वःमू, चना, मस्यां, सिम्पुयात गुता बीबः धाइसा मेमेगु नं दुथ्याका क्वाति दयेकेगु याइ । क्वाति दयेकीगु इलय् चिकनय् क्वाति झ्वाँय् याइ वा लखय् दायेकेगु याइ । अले लबा, पालु, जी, छाः, हलू, चिनिसें माःमाःगु मसला तया दायेकेगु याइ । अले ग्वाराग्वारां दायेकेगु याइ । क्वति बुइ धुंकाः इमू क्वयेका झ्वाँय् याइ अर्थात चिकं ह्वाइ । अले क्वाति तयार जुइ । क्वातिया सवाः छगू ब्यागलं कथंया सवाः जुइ । क्वातिया तिया छगू मंकाः सवाः जुइसा अले क्वातिइ दुने दुगु बुबः छगः छगः न्ह्यल धाःसा उकिया थःथःगु हे सवाः दयाच्वनी । क्वति नइगु इलय् मरि नं नयेगु याइ । अथे जुया क्वाति नाप छुंचू मरि नाप नं स्वापू दयाच्वंगु खने दु । उकिं क्वाति धइगु विशेष प्रकारया नसाया रुपय् नं कायेगु याना वयाच्वंगु दु । मेमेगु इलय् त्वनी मखुगु क्वति गुंपुन्हिया हे दिनय् त्वनेगु याइ ।

क्वन्ति महाद्यः पुखू व सिलु तिर्थया मेला 

गुंपुन्हि कुन्हु यलया क्वन्ति महाद्यःयात पुखुलिइ तया जात्रा याइगु चलन दु । चान्हय् हे पुखुलिइ महाद्यःया मूर्ति तइगु खःसां जात्रा धाःसा पुन्हि खुन्हु विशेष कथं याइ । कुम्भेश्वर महाद्यःया मूर्ति अथे पुखुलिइ तइगु खः । थ्यंमथ्यं ३ फिट दुगु उगु मूर्ति तया पुजा आजा याइगु अले तःजिगु जात्रा तकंयाइगु खः । उगु पुखूया लः सिलु तिर्थपाखें वयाच्वंगु लः धकाः तकं कायेगु याः । थःथःगु छेँय् ब्रम्हुत सःता थः पितृया नामय् छुचं व क्वातिया सिदा दाना बिइगु याइपिं नं मदुगु मखु । स्वनिगः पिने बागमती अञ्चल दुनेया उत्तर दिशायु लाःगु रसुवा जिल्लाय् लाःगु तसकं महत्वपूर्णगु सिलु तिर्थय् म्वः ल्हुइपिं नं म्हो मजू । तसकं महत्वपूर्णगु उगु तिर्थ धइगु तसकं च्वय् लाःगु छगू कथंया कुण्ड खःसा उगु कुण्डय् तःधंगु पुण्य लाइ धइगु मान्यता दु । अथे हे सक्वया च्वय् च्वंगु मणिचुड दहलयु नं मेला जुइ । थीथी तिर्थय् नं मेला जुइगु चलन दु । सिलु निम्हत्यपु वने मजिउ धाइगु मान्यता दु । निम्हत्यपू वन धाःसा निम्हत्यपु बाय् माली धइगु मान्यता दु । इतुंबहाःया परम्परा कथं नालातःम्ह गुरुमांपा व हे सिलु तिर्थयाम्ह जूगु व इतुम्बहाः व गुरुमांपाः न्हापां बांलाःगु स्वापू दुगुलिं इतुंबहालयु छेँ दुपिं वने मजिउ धइगु मान्यता दु । अथे हे येँया इतुंबहाःया मनूत नंवने मजिउ धाइ । न्हापा न्हापा छम्ह ज्यापुं सिलु तिर्थय् स्थान याःगु इलय् अर्घ बिइगु पात्र सामान तिर्थय् कुतुं वंगु अले उगु पात्र यलया कुम्भेश्वरया पुखुलिइ लुया वःगु धइगु न्यंकंबाखं दु । उकिं कुम्भेश्वया पुखूयात सिलु तिर्थया लः वयाच्वंगु पुखू धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु खः । अथे हे सिलु तिर्थय् वनीगु इलय् हे क्वन्ति महाद्यःया पुखिलुइ लः जाया वइगु जुया नं सिलु तिर्थ नाप स्वापू दुगु पुखू नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । उकिं सिलु तिर्थय् म्वः ल्हुइगु झ्वलय् गुलि पुण्य लाइगु धार्मिक मान्यता दु कुन्ति महाद्यःया पुखुलिइ म्वः ल्हुइगु इलय् उलि हे पुण्य लाइ धइगु मान्यता दु । 

ब्यांजा नकीगु

गुंपुन्हिया मेगु विशेषता धइगु ब्यांजा नकीगु खः । वा पिइगु ज्या क्वचाये धुंकाः बुँइ वइपिंं कीचायात नइपिं ब्यांचायात जा नकेगु यात हे ब्यांजा नकेगु धाइगु खः । घण्टाकर्णयात ध्याचलय् यंकाः ब्यांचाः क्वफाःगु न्यंकं बाखं दु । उकिं हे ब्यांचित जा नकेगु याना वयाच्वंगु खः धाइपिं नं मदुगु मखु । न्ह्यागु जूसां छगू कथंया प्राणी अले बुँइ बा स्यंकीपिं कीचात नइपिं ब्यांचित जा नकीगु धइगु हे ब्यांजा नकीगु खः । ब्यांजा नकीगु इलय् मूल रुपं भुतेहः बाय् मुस्या हलय् तया ब्यांचित जा नकीगु खः । क्वाति, मरि, भुते, पासी, तःसी, लैं, तुसि, जाकि, ला, स्वां, सिन्हः, मरिनिसें जा तकं तया थःथःगु बुँइ यंकाः ब्यांचित जा नकीगु खः । गुलि गुलिसिनं ला झन फसिच्वः व फकं ल्वाकाछ्याना दयेकातःगु ककंचा केँ तकं तया ब्यांचित ब्व तइ । थःथःगु बुँइ यंका ब्यांचित नकेगु नाप नापं थःथःगु छेँया लुखानिसें झ्याः पतिकं अले थःथःपिनिगु लागाया स्थानीय द्यःपिन्थाय् तकं ब्यांचित जा तःगु थें हे लपते तया छायेगु याइ । मेमेगु दिनय्सिबें पाक्क द्यःपिन्त ब्यांचित भाग तःथें हे लपते तया छाये यंकीगु चलन दु । 

थुगु ल्याखं स्वल धाःसा ऋतु नाप स्वापू दुगु, धर्म नाप स्वापू दुगु, गुण नाप स्वापू दुगु, ज्ञान कायेगुनिसें सकारात्मक सोचनाप नं स्वापू दुगु गुंपुन्हि खः । अले गुंपुन्हि धइगु ब्यांजा नकेगु, क्वाति त्वनेगु नापं बुँज्या नाप स्वापू दुगु नखःया रुपय् नाला कायेछिं । शरिरया नितिं माःगु पौष्टिक तत्वया नितिं बुबः दायेका क्वाः क्वाःगु त्वनेगु अले सिनाज्या क्वचाःगु लसताय् थः म्ह्याय् मस्तनिसें भिना मस्तय्त तकं पाहां ब्वना क्वाति त्वंकेगु नखःया रुपय् नालातःगु दु । उकिं तःताजि संस्कृति दुगु नेवाः समाजय् थुगु कथं गुंपुन्हिया थःगु हे कथंया महत्व दयाच्वंगु खने दु ।