लालपाते स्वां ह्वल न्हय्गां जात्रा वल

लालपाते स्वां ह्वल न्हय्गां जात्रा वल

श्रीकृष्ण महर्जन

दँय् दसं लालुपाते स्वां ह्वयेवं न्हय्गां जात्रा अर्थात बखुमदः जात्रा वल धकाः मनूतय्सं सीकी । किपू, नगां, पांगा, सतुंगः, ब्वसिगां, ल्ह्वंखा, मच्छेगांया जात्रायात लिपांगु इलय् वया न्हय्गां जात्रा धायेगु याना हःगु दु । बस्तवय् बखु मदः अष्टमीयात केन्द्रीत याना बःखुयात मूल थाय् कथं नाला याइगु थुगु जात्राया विशेषता धइगु तःखाः नयेगु खः । अष्टमातृका नापं गंछि द्यः अर्थात पीगंद्यःया जात्रा याइगु खः । थःथःगु थाय्या विशेष द्यःयात मूल द्यः कथं नाला जात्रा याइगु खः । थुगु जात्राया विशेष स्वां धइगु हे लालुपाते स्वां खः ।

बखु मदः जात्रा

किपू व इन्द्रायणी जात्राया म्हसीका स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु ऐतिहासिक मौलिक जात्रात छसिं कथं फम्पुइ मलस्याः, ख्वनाय् सिखालीयाः, पचलिइ पचलियाः, बलबुइ लातिमलः, धुंकाः येँय नं दक्षिण पश्चिम पाखें च्वंगु ऐतिहासिक रुपं महत्वपूर्णगु शहर व गांया मंकाः जात्रायात बःखु मदःजात्रा हना वयाच्वंगु दु । दँयदसं थिंलाथ्व दशमी कुन्हु याइगु बखु मदः जात्राया झ्वलय् किपूया इन्द्रायणी जात्रा व सतुंगःया जात्रायात यक्व महत्व बियातःगु खनेदु । येँय् नं दक्षिण पाखे यलं पश्चिमपाखे च्वंगु एतिहासिक शहर किपूयात कीर्तिपुर धकाः नं धायेगु या । लाय्कू गाविस, चिठू गाविस, पलिफल गाविस, बाहिरी गाउँ गाविस, विष्णुदेवी गाविस, बालकुमारी गाविस, भुत खेल गाविस व चम्पादेवी गाविस दुथ्याका कीर्तिपुर नगरपालिका घोषणा याना तःगु दु । कीर्तिपुर नगरपालिका धायेवलय् थ्व फुक्कं च्यागुलिं गाविस दुथ्यासां किपू अर्थात क्यपू धाइवलय् पुलांगु शहर कथं खें बांलूगु पांगां उत्तर पाखे, च्वबहालं पश्चिम पाखे येँय् नं दक्षिण पाखे च्वंगु घना बस्तियात नालातःगु खनेदु । व हे पुलांगु कथं नालातःगु किपुलिइ हे दँय् दसं थिंलाथ्व दशमी कुन्हु इन्द्रायणी जात्रा याइगु परम्परा दु । किपुलिइ इन्द्रायणी जात्रा थिंलाथ्व दशमि कुन्हु याइगु खःसां थिंलाथ्व चौथि कुन्हुं निसें थीथी कथं पूजा यायेमाःगु परम्परा दु । थिंलाथ्व चौथि कुन्हु भेलु थुइगु, सप्तमि कुन्हु नेकुं म्येय् स्यायेगु व मन्दः म्येय् स्याइगु परम्परा दु । अथे हे थिंलाथ्व अष्टमीयात किपूमितय्सं छ्वयलाभू धकाः धायेगु याइसा थुकुन्हु हे बहनी च्वबःखु, दथु वःखु व पीगनय् विशेष कथं होम याःवने माःगु परम्परा दु । उगु होम याःवनेगु यात ह्वंकिला वनेगु धाइ । ह्वंकिला वनीवलय् होमय् थीथी कथंया जीवत च्याका छ्वयेमाःगु परम्परा दु । उकथं हे थिंलाथ्व अष्टमी कुन्हु चान्हय् द्यःखः खुया यंकेमाःगु परम्परा दु । नवस्मि कुन्हु यात मूयाः धाइसा, दशमि कुन्हु द्यःखः जात्रा याये माःगु परम्परा दु । अथे हे इन्द्रायणी जात्राया झ्वलय् थिंला थ्व अष्टमी कुन्हु दलू जात्रा यायेमाःगु दशमि कुन्हु पीगनय् लाखे पाः च्वनेमाःगु, भेलु जात्रा नापं लाखेपाः च्वंम्ह मनूयात तकं बास लाया जात्रा यायेमाःगु परम्परा
दु ।

द्यःखः खुयाः यंकीगु परम्परा

थिंलाथ्व अष्टमी कुन्हु द्यः छेँय फलं क्वकया मन्दः दुथाय् तयातःगु तःखःगु द्यःखः अष्टमिया बहनीनिसें नःमिया सुथे जुइ मलायवं चच्छिया दुने खुयायंकाः पीगनय् तयेयंकेमाःगु परम्परा दु । द्यःखः क्वबिइगु पाःलाःगु त्वाःयापिं मनूत वयाः द्यःखतय् द्यः छेँय् तयाःतःपिं इन्द्रायणी द्यःया मूर्ति नापं गंछि द्यःया मूर्ति तयाः खुयाः यंकेमाःगु परम्परा दु । अष्टमिया बहनी अर्थात नवमिया सुथ जुइ मलायेवं मूर्ति नापंतया द्यः खः यात गुने अर्थात बाघ भैरब लागां सतःक्व, मतःक्व, लाय्कू दिलबूचा, समल, द्यः खः यात गुने अर्थात्् बाघ भैरब लागां सतःक्व, मतःक्व, लाय्कू दिलबूचा, समल, द्यःध्वाखा जुयाः पीगनय् तक यंके माःगु परम्परा दु । थथे द्यःखः खुयाः यंकीबलय् जात्रा कुन्हु अर्थात दशमी कुन्हु जात्रा याइगु गणेद्यःया द्यःखः धाःसा खुया यंकीमखु । न्हापा न्हापा जूसा चान्हय् द्यःखः खुया यंकीगु खः तर थौंकन्हय् नवःमि कुन्हु सुथ न्हापां यंकेगु याना हःगु दु । न्हापा न्हापा द्यःखः खुया यंकेगु धैगु सुना नं मखंक यंकेमा धाइगु खः । थथे द्यःखः खुयाः यंकीगु इलय द्यःछेँय् च्वंगु लीयागु पौ पिकना द्यः खतय तया सिमा निम्हाया निपु नो तया द्यःखः कुविया पीगनय यंकी । थुकुन्हु गणेद्यःया खः मयंकूसे दशमि कुन्हु सुथ न्हापां जक यंकी । गणेद्यःया द्यःखःया पूर्णरुपं जिम्मेवारी थां बहाःया छगू परिवारं कया तःगु दु । गणद्यःखः पीगनय यंके न्ह्यः द्यःछेँय च्वंम्ह गणेद्यःया मूर्ति क्वकया खतय तइ । गणेद्यःया द्यःखः सुथ न्हापां क्वबिया पीगनय् यंकीगु द्यः ध्वाखाया दुने च्वंगु मन्दलय तया तइ । द्यःछेँ, इन्द्रायणी द्यः नापं गंछि द्यः किपुलिइ जात्रा याइम्ह इन्द्रायणी द्यःया द्यः छेँ
किपूया बाघ भैरव लागा अथे धइगु गुने दुने दु । गुनें च्वंगु मू ध्वाखां दुहां वनेवं खवय् पाखे, बाघ भैरव (आजु द्यः) या देगलं पश्चिम पाखे च्वंगु पुलांगु कथंया छेँ हे इन्द्रायणी द्यःया द्यःछेँ खः । व हे द्यःछेँया फलय् जात्राया इलय् क्वबिया जात्रा याइगु निखः द्यःखः नं तयातःगु दइ । अले द्यः खतय् तइगु पौ छेलिइ तयातःगु दइ । इन्द्रायणी द्यःया द्यःछेँ नितजाः जू । मातं क्वथाय् इन्द्रायणी द्यःया मूर्ति नाप नापं गंछि द्यःया मूर्ति ब्वया तःगु दु । गुने च्वंगु उगु इन्द्रायणी द्यःया द्यःछेँया लखुं पूर्व पाखे स्वया च्वंगु दु । द्यःछेँया मातनय् मूर्तितयत पूर्व पाखे स्वका पलिस्था यानातःगु दु । व हे फुक्कं मूर्तित द्यःखतय् तया हे इन्द्रायणी द्यःया जात्रा अथे धइगु किपुलिइ दँय् दसं जात्रा याइ । गुने च्वंगु द्यःछेँया मातनय् झ्वःलकं पलिस्था यानातःपिं द्यःया मूर्तित मध्ये दकले च्वय् अथे धइगु दक्षिण पाखे गणेद्यःया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु । गणेद्यःया मूर्ति मेगु छगू नं पलिस्था यानातःगु खनेदु । दकले क्वय् अथे धइगु उत्तर पाखे गणेद्यःया ख्वाःपाः छपाः पलिस्था यानातःगु दु । दकले च्वय् पलिस्था यानातःगु गणेद्यःया मूर्ति तःपाः जूसा दकले क्वय् गणेद्यःया ख्वाःपाः छपाः जक पलिस्था याना तःगु दु । अथे हे अन ब्रम्हायणी, रुद्रायणी, कौमारी, वैष्णवी, बाराही, इन्द्रायणी, चामुन्दा, महालक्ष्मी, भैरव, सिम्बाः, घुम्बाःया मूर्ति नं पलिस्था यानातःगु दु । थ्व हे फुक्कं अस्तमातृका, गणेद्यः, सिम्बा, घुम्बा व भैरवयात हे गंछि द्यः धाइ । थुपिं मूर्तित मध्ये दकले च्वय् गणेद्यःया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दुसा अनंलिपा छसिं कथं चिची पाःचागु ख्वाःपाः जक खुपाः पलिस्था याना तःगु दु । च्यागूगु थासय् तःधिकम्ह इन्द्रायणी द्यःया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दुसा हाकनं गुगूगु थासं निसें झिंप्यगूगु थासय् तक चिची पाःचागु द्यःया ख्वाःपा जक पलिस्था यानातःगु दु । किपूलिइ जात्रा याइवलय् मूलम्हं द्यः कथं नालातःम्हं इन्द्रायणी द्यःया मूर्ति द्यःछेँय् दनाच्वंगु कथं थ्यं मथ्यं छगू फित तःधिकः जुइक आसनय् तया पलिस्था यानातःगु दु । ली यागु इन्द्रायणी द्यःया मूर्तिया प्यपा ल्हाः दु । जवय् च्वंगु छपा ल्हातं बज्र ज्वना च्वंगु उगु मूर्तिया देपा अर्थात खवय् च्वंगु छपा ल्हातं ध्वाँय् ज्वनातःगु खनेदु । अथे हे खव अर्थात देपा पाखेया मेगु ल्हातं मुद्रा ज्यानाच्वंगु दुसा जवय् च्वंगु मेगु ल्हातं पात्र (विन्दु) ज्वनाच्वंगु दु । इन्द्रायणी द्यःया उगु मूर्तिं किसियात न्हुया च्वंगु दु । अथे हे इन्द्रायणी द्यःया मूर्तिया आसन तकं निम्ह किसिया म्हय् दिका दयेका तःगु दु । इन्द्रायणी द्यःया बां किसि खःसा स्वभाव चंचल जूम्ह द्यः खः । मुसु मुसु न्हिला च्वनीम्ह इन्द्रायणी द्यःया निगः मिखां गुलि गुलि चिना बागः जक मिखां कनाच्वंगु जुइ । थुम्ह द्यःया कपलय् छगः नं देनाच्वंगु मिखा दइ । ब्रम्हायणी, रुद्रायणी, कौमारी, वैष्णवी, बाराही, इन्द्रायणी, चामुन्दा व महालक्ष्मी द्यःयात अस्तमातृका धाइ । ब्रम्हायणी द्यःयात नेवाःतय्सं म्हासुख्वाः माजु अथेहे रुद्रायणीयात तुयु ख्वाः माजु, कौमारीयात कुमारी माजु, वैष्णवीयात वाउँख्वाः माजु, बाराहीयात फात्वा माजु, इन्द्रायणीयात मनमय्जु, चामुन्दायात क्वँय्काली माजु अले महालक्ष्मीयात अजिमा द्यः धकाः न्हय्म्ह द्यःया मंकाः द्यःकथं नेवाःतय्सं कया वयाच्वंगु दु । अथे हे भैरवयात नेवाःतय्सं आजु द्यः, सिम्बाःयात सिन्चा अले घुम्बाःयात ब्यान्चा धायेगु याना वयाच्वंगु दु । उकथं हे गंछि द्यःया थीथी कथंया बाहां अर्थात बाहान नं दु । ब्रम्हायणीया बाहां हेंय्, रुद्रायणीया बाहां द्वं, कौमारीया बाहां म्हेखा, वैष्णवीया बाहां गरुद्ध, बाराहीया बाहां म्येय्, इन्द्रायणीया बाहां किसि, चामुन्दाया बाहां सी (सीम्ह मनू), महालक्ष्मीया बाहां सिंह खः । 

अथे हे भैरवया बाहां बेता खःसा गणेद्यःया बाहां तिछुं खः । किपुलिइ थिंलाथ्व दशमि कुन्हु जात्रा यायेत नवँमि कुन्हु चान्हय् गुने च्वंगु इन्द्रायणी द्यःया द्यःछेँ क्वय् तयातःगु द्यःखतय् व हे फुक्कं मूर्तित छसिं कथं तयाः क्वबिया पीगनय् यंकी । अले पीगनय् थ्यने धुनेवं द्यःखःया फुक्कं मूर्तित क्वकया पीगं अर्थात गनय् तयातइ । थिंलाथ्व दशमि कुन्हु जात्रा यायेत जक उगु फुक्कं मूर्तित द्यःखतय्ः तया जात्रा याना हइगु परम्परा दु । द्यःछेँय् च्वंगु गःछिं द्यःया मूर्तित नीदँ–नीनिदँ न्ह्यः खुया यंकूगु जुया हाकनं मेगु मूर्तित दयेका पलिस्था याःगु खः । लाखे पाः च्वनीगु परम्पराथिंलाथ्व दशमि कुन्हु द्यःखः जात्रा याये न्ह्यः चान्हय् पीगनं क्वय् लाखे पाः च्वनेमाःगु परम्परा दु । तर थौंकन्हय् धाःसा सुथे जक लाखे पाः च्वनीगु याना वयाच्वंगु दु । लाखे पाः च्वनेत बजि, कःसू, मुस्याबि, भुते, जा, पांय्, पालु, भुयू फसि, पलःचा, हिंला, पंला तःसि, नापं सप्तमि कुन्हु स्याःम्ह नेकुं म्येय्या लाःया तःखा निगः चि मतसे दयेकातःगु लाखे पाःला च्वनेगु गुथि बाय् छेँय् नं ज्वना वइ । उकिइ नं चि मदुगु तःखालय् छगलय् नेकुं म्येय्या जवय् च्वंगु मिखा, अले मेगु छगलय् देपाय् च्वंगु मिखा तया हयेमा । थ्व फुक्कं ल्वसा घाना नापं तःखा चायागु भेगतय् तयाहइ । लाखे पाः च्वने न्ह्यः दकले न्हापां व हे ल्वसा घासात पीगं द्यःयात छाना पूजा यायेमा । अनं लिपा पीगं द्यः चाःहिइक पूजा यायेगु नापं पीगं द्यःया ल्यूने च्वंगु पःखाःया प्वाःचा प्वाःचा पतिकं पूजा याना भ्वय् नं छायेमा । उकि यात द्यःभ्वय् नकेगु धाइ ।

न्हय्गां जात्राया विशेषता व महत्व

स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु थीथी जात्रात मध्ये महत्वपूर्णगु जात्रा धइगु बखुमदः जात्रा खः । बःखु धइगु येँय् नं पश्चिमपाखे किपुलिइ नं उत्तरपाखेया ऐतिहासिक थाय् खः । गुगु थासय् इसाया निगूगु सताब्दीया सप्त मातृकाया मूर्तित मध्ये कौमारी, बैष्णवी व बाराहीया मूर्ति पलिस्था यानातःगु दु । उकिं उगु लागा धइगु येँया दक्षिण पश्चिम लागाया नेवाः वस्तीया महत्वपूर्णगु तिर्थ स्थलया रुपय् नं नालातःगु दु । व हे बःखु क्षेत्रयात केन्द्रविन्दु याना हनीगु बखुमदः अस्तमी जात्रा खः । बखुमद अस्तमी जात्राया झ्वलय् न्हापा न्हापा न्हय्गू गांया नेवाःतय्सं जात्रा याइगु खः । उकिं हे जुइ सायद् थनिं स्वंगू दशक न्ह्यवंनिसें हे बखुमदः जात्रायात न्हय्गां जात्रा धायेगु यानाहःगु दु । बखुमदः जात्राया झ्वलय् नेवाः वस्तीत किपू, पांगा, नगां, ल्ह्वंंखा, मच्छेगां, ब्वसिगां व सतुंगलय् जात्रा याइगु खः । तर लिपांगु इलय् वया नैकाप अर्थात बन्थःचाया नेवाःतय्सं नं ब्यागलं कथंया द्यःखः दयेका जात्रा याना हःगु दु । बखुमदः जात्रा धइगु येँया दक्षिण पश्चिम लागाया नेवाःतय्गु दक्ले महत्वपूर्णगु जात्रा खः । दँय् दसं बुँइ सामाज्या अर्थात वा लयेगु ज्या क्वचाये धुंकाः थिंला महिनाय् याइगु नखः धइगु हे बखुमदः अर्थात न्हय्गां जात्रा खः ।

बःखु व न्हय्गांया स्वापू

ऐतिहासिक नापं धार्मिक रुपं महत्वपूर्णगु बःखु लागा येँया दक्षिण पश्चिम लागाया नेवाःतय्गु वस्ती नाप तसकं स्वानाच्वंगु दु । बखुमदः जात्रा अर्थात न्हय्गां जात्राया झ्वलय् बःखुइ हे विषेश कथंया पूजा वनेमाःगु चलन दु । किपू, पांगा, ल्ह्वंखा, मच्छेगां, सतुंगः व ब्वसिगामं पूजा वनेमाःगु चलन दुसां नगामं धाःसा पूजा वनीगु चलन मदु । नगां बाहेकया फुक्क गामं बःखुइ पुजा मवंतले जात्रा हे सुरु जुइमखु । उकिं बखुमदः जात्रा नाप न्हय्गांगा जात्रा स्वानाच्वंगु खने दु ।

जात्रा गबले गबले याइ ?

बखुमदः जात्राया झ्वलय् न्हय्गू हे गामय् छक्वलं धाःसा जात्रा जुइमखु । जात्राया नितिं न्हापांगु दिं कथं निउतँ धकाः थिंलाथ्व चौथियात नालातःगु दु । चौथि खुन्हु मूल रुपं भेलु थुइगु खः । भेलु धइगु थ्वँ थुइगु खः । भेलु थुइगु दिंंयात निउतँ धकाः धाइगु खः । बखुमदः जात्रा जुइगु फुक्क हे वस्ती थिंलाथ्व चौथि खुन्हु हे भेलु थुइगु याइ । अथे जूसां मूल जात्रा कथं नगामय् थिंलाथ्व अष्टमीया चान्हय् याइगु खः । अष्टमी खुन्हु हे बहनी नं नगामय् बालकुमारीया खः कुबिया जात्रा याइगु खः । नगामय् याइगु धाल्चा खाकीगु जात्रा खःसा कन्हय् खुन्हु तगामय् द्यःखः जात्रा नं याइ । अथे हे पांगय् मूल जात्रा कथं द्यःखः जात्रा थिंलाथ्व नवःमि खुन्हु याइगु खः । अबले बालकुमारी व विष्णुदेवीयात मूल द्यः कथं नाला सांस्कृतिक बाजं थाना जात्रा याइगु चलन दु । अले किपुलिइ इन्द्रायणी द्यःयात मूल द्यः कथं नाला दशमी खुन्हु जात्रा याइगु खः । अथे हे ब्वसिगामय् भैरवयात मूल द्यः कथं नाला, मच्छेगामय् विष्णुदेवीयात मूल द्यः कथं नाला, सतुंगलय् नं मूल द्यः कथं विष्णुदेवी द्यःयात नाला अले ब्वसिगामय् भैरवायात मूल द्यः कथं नाला थिंलाथ्व दशमी खुन्हु हे जात्रा याइगु खः । किपूमितय्सं किपूया पीगनंनिसेंं जात्रा याइगु खःसा अथे हे पांगामीतय्सं नं पांगाया पीगं भाजंगाःनिसें जात्रा याइगु खः । उगु हे कथं नगामय् अनया पीगनंनिसें जात्रा याइगु खःसा सतुंगः, ल्ह्वंखा, ब्वसिगां व मच्छेगांया नेवाःतय्सं धाःसा बःखु लागांनिसें हे थःथःगु लागाय् जात्रा याना यंकीगु खः ।

न्हय्गामय् छु छु द्यःया जात्रा याइ ?

येँया दक्षिण पश्चिम लागाय् जुइगु बखुमदः जात्राया झ्वलय् न्हय्गामय् थौंकन्हय् च्यागू हे गामय् याइगु जात्रा धइगु अष्टमातृका सहित भैरव, गणेश, सिंधिनि व ब्याग्रिनीया मूर्ति खतय् तया कुबिया जात्रा याइ । थुगु कथंया द्यःयात नेवाःतय्सं पीगं द्यः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । पीगं धइगु पीठगण खः अर्थात गंछि द्यः खः । स्थानीय विशेष कथं ंपीगं द्यः मध्ये छु द्यःयात महत्व बियातःगु दु उम्ह द्यःया मूल द्यः कथं नाला जात्रा यायेगु याना वयाच्वंगु दु । जात्राया झ्वलय् किपुलिइ इन्द्रायणी द्यःयात विशेष महत्वबिया इन्द्रायणीया जात्रा धायेगु याना वयाच्वंगु दु । किपुलिइ गणेद्यःया ब्यागलं कथंया चीखःगु खः कुबिया तकं जात्रा याइ । अथे हे पांगय् विष्णुदेवी व वालकुमारीयात महत्व बिया निखः द्यःखः कुबिया जात्रा याना वयाच्वंगु दु । अथे हे नगामय् बालुकुमारी द्यःयात खतय् कुबिया जात्रा याइगु चलन दुसा उगु हे कथं सतुंगलय् विष्णुदेवी, मच्छेगामय् नं विष्णुदेवी, ल्ह्वंखाय् भैरव अले ब्वसि गामय् नं भैरवयात हे मूल द्यः कथं नाला जात्रा यायेगु याना वयाच्वंगु दु । 

नगामय् धाल्चा खाकीगु जात्रा

न्हय्गां मध्ये नगामय् मूल रुपं जात्राया रुपय् धाल्चा खाकेगु जात्रायात नालातःगु दु । थिंलाथ्व अष्टमी खुन्हु चान्हय् नगांया पीगनय् धाल्चा खाकेगु याइ । चान्हय् न्याम्ह मनूत धाल्चा ज्वना दिगिदिगी खाइगु जात्रा जुया हे धाल्चा खाकेगु जात्रा धाःगु खयेमाः । धाल्चा ज्वनाच्वंपिं न्याम्हेसित छम्ह छम्ह याना हि, अय्ला, थ्वँ, धौ व दुरु गुरुजुं तया बिइगु खः । अले धलं दनीगु इलय् इपिं हे दिगिदिगि खाना वइगु खः । थ्व छगू कथंया विशेष प्रकारया होमया दथुइ जुइगु जात्रा खः ।

किपुलिइ लाखेपाः च्वनीगु

बखुमदः जात्राया झ्वलय् दक्ले तःधंगु नेवाः वस्ती किपुलिइ लाखेपाः च्वनीगु चलन दु । किपूया पीगनय् लाखेलिसे ल्वायेगु नितिं चौरासी ब्यञ्जनया नसा ज्वलं तया बल्चा दयेका धुतिकथि ज्वना लाखेपाः च्वनेमाःगु चलन दु । अथे लाखेपाः च्वने धुनेवं जक द्यःखः जात्रा देशय् दुत यंकीगु खः । जात्रा जब बाघभैरव लागां पुला वनी अले लिपा लाखे पाः च्वंम्ह मनूयात भेलु नापं बाजा गाजा सहित जात्रा याना यंकेमाःगु चलन दु ।
लाखे पाः च्वंम्हेसित भम्चा दुकाये थें याना हे दुकाये माःगु चलन  दु । किपुलिइ थुगु कथंया जात्रा थिंलाथ्व दशमी खुन्हु जुइगु खः ।

बःखुइ प्वः थकाली याना नकीगु भ्वय्

बखुमदः जात्राया हे झ्वलय् बःखुइ प्वः थकाली याना भ्वय् नयेमाःगु चलन दु । थ्व विशेष प्रकारया भ्वय् खः । थिंलाथ्व दशमी खुन्हु अथे भ्वय् नयेगु झ्वलय् सतुंगःया थकालि निसें झ्वःलकं च्वना नयेमाःगु चलन दु । उगु इलय् नेकुं म्यय्या ला तया भ्वय् नयेमाःगु चलन  दु । थ्व नं बखुमदः जात्राया झ्वलय् विशेषता जुयाच्वंगु दु ।

पांगय् विष्णुदेवी व बालकुमारीया 
ब्यागलं ब्यागलं द्यःखः

पांगाय् थिंलाथ्व नवःमि खुन्हु जात्रा याइगु चलन दु । थुगु जात्राया झ्वलय् निखः द्यःखःयात ब्यागलं ब्यागलं कथंया द्यःयात मूल द्यः कथं नाला जात्रा याइगु खः । छखः द्यःखय्त विष्णुदेवी अले छखः द्यःखतय् बालकुमारीयात मूल द्यः कथं नाला जात्रा याइगु खः ।

सतुंगलय् प्वंखः जात्रा

येँया पश्चिम लागाया नेवाः वस्ती सतुंगलय् जात्राया झ्वलय् थिंलाथ्व एकादशी खुन्हु सुलं च्वना द्वादशी खुन्हु प्वंखः जात्रा याइगु चलन दु । द्यःया मूर्ति मदुगु खः कुबिया सांस्कृतिक बाजं थाना याइगु जात्रायात हे प्वंखः जात्रा धाइगु खः । प्वंखः जात्रायात सतुंगःया नेवाःतय्सं विशेष कथंया महत्व बियातःगु दु ।

जात्रा गबलेनिसें सुरु जूगु खः ?

थुगु कथं येँया दक्षिण पश्चिम लागाय् जुइगु बखुमदः जात्रा अर्थात न्हय्गां जात्रा गबलेनिसें सुरु जुल धकाः इतिहासय् वा अभिलेखय् आः तक गनं नं लुयावःगु खने मदुनि । अय्नं मल्लकालय् हे दक्ले अप्वः पीगं द्यः अर्थात पीठगणया जात्रा सुरु जूगु नाप नापं नेवाः वस्ती विकास जूगुलिं अबलेनिसें हे थुगु जात्रा सुरु जूगु खयेमाः धकाः मनूतय्सं अनुमान यानातःगु दु । विशेष याना रत्न मल्लया इलय् कुकुं भोटेतय्सं थाय् थासय् दुःख बिउगु जुया अबले थीथी वस्ती विस्तार याःगु खँ देवमाला वंशावलीइ उल्लेख जुयाच्वंगु दु । उगु हे इलय् पांगा, नगां नं वस्ति विकास जूगु अले किपूया चाकःहिइक ल्ह्वंखा, मच्छेगां व सतुंगः नं विकास याना इमित छगू हे थासय् तया एकीकृत यायेगु नापं जाना वनेगु नितिं हे थुगु जात्रा सुरु याःगु खयेमाः धकाः अनुमान यानातःगु दु ।

जात्राया विशेषता

बखुमदः जात्राया विशेषता धइगु हे न्हय्गू हे नेवाः वस्तीइ छगू हे इलय् लाका जात्रा जुइगु खः । अले नसाया ल्याखं चिकुलाया ई जुया तःखाः दयेका नयेगु हे थुगु जात्राया मेगु विशेषता जुयाच्वंगु दु । बखुमदः जात्राया झ्वलय् ह्वइगु स्वां धइगु लालपाते स्वां जुया द्यःयात लालपाते स्वां छुकेगु अर्थात छायेगु हे मेगु विशेषता जुयाच्वंगु दु ।
उगु हे कथं जात्रा क्वचाय् धुनेवं हे वइगु पुन्हि धइगु योमरि पुन्हि खः । अले पुन्हि तक नं नखः कथं हना थःथितियात पाहां ब्वनीगु जुया योमरि पुन्हि तकं छगू कथं हनेगु यानाच्वंगु मदु । उकिं थ्व छगू नं बखुमदः जात्राया विशेषता जुयाच्वंगु दु धाःसां छुं पाइमखु ।