गणेश चौथि व चथाः पर्व
-प्रयाग मान प्रधान
धार्मिक पूजा–अर्चना थीथी मनू समाजया थीथी दु । हिन्दु धार्मिक समाज दुने छगू म्हय् प्यंंगः छ्यं दुम्ह ब्रह्मा, न्यागः छ्यं दुम्ह महाद्यः, थीथी द्यःपिनिगु छ्यं वहेकथं थीथी आयुध ज्वनातःगु ल्हा दुम्ह विश्व रुपया विष्णु, छगू हे म्हय् झिंखुपाःल्हा, च्यापाः दुम्ह भगवतिया पूजा–अर्चना जुयावयाच्वंगु दु । थीथी धार्मिक पुराण ग्रन्थय् थ्व द्यःपिनिगु महिमा वर्णन यानातःगु दु । गणेश पुराणय् मनूया म्ह आकृतिइ किसीया छ्यंयाम्ह गणेद्यः(इनाद्यः)या महिमा नं दु । पुराणकथं भाद्रशुक्ल चौथि अर्थात् यंलाथ्व चौथि खुन्हु गणेद्यःया बुसादँ हनी । थ्व हे झ्वलय् नेपाः देय्या नेवाः समाजय् छगू पर्व दु चथाः ।
गणेद्यःया बुसादँ वा बुन्हिं जुयाः दक्कले न्हापां गणेद्यः बुगु वा उत्पति बाखँ न्ह्यब्वये । छगू इलय् महाद्यः पिहां वनाच्बलय् लुखा पिवा नन्दीपिं न मदु । अथेजुया पार्र्वतीया म्वःल्हुइत लुखाय् पिवाः तयेपिं मदयाः थःगुम्हया खितिं छम्ह कतांमरि दयेकाः प्राण बिया लुखाय् पाः तयाः न्ह्याम्ह हे वःसां दुने छ्वया हयेमते धकाः उजं बिया थः दुने म्वःल्हुवनी । संजोगं छुं ई लिपा दुहां वने त्यंम्ह महाद्यःयात पाःच्वंम्हं पनाः बी । थःगु थासय् थःत हे पंगुलिं महाद्यःवं तंपिकया त्रिशुलं कयेकाः छ्यं धेना बी । आकाझाकां महाद्यः दुहांवःगु खना अजूचायाः पार्वतीं लुखाय् सुनां मपंला धकाः न्यंबलय् छ्यं धेना वयागु खँ महाद्यःवं कनी । खँ न्यनाः व जिम्ह काय् खः, वइत म्वाकाः बीमाल, गुबलेतक म्वाकाःबीमखु उबलेतक शान्त जुइ मखु धकाः पार्वतीं तं क्यनी । बिवस जुयाः महाद्यःवं थः गणतय्त उत्तरपाखे वना दकलय् न्हापां छु जीव ध्वदुल वइगु छ्यं ध्यना हयेत उजं जुइ । उजंकथं वनाः ध्वदुम्ह किसिया छ्यं ध्यना हयाः बी । महाद्यःवं व छ्यं कतांमरिया ककुइ स्वानाः म्वाकाः बी । थुकथं गणेद्यया उत्पति जुगु धार्मिक बाखँ दु ।
गणेद्यःया उत्पतिया झ्वलय् महाद्यः, पार्वती, ब्रह्मा, बिष्णुनापं ३३ कोति द्यःपिं लसताकथं गणेद्यःया बुन्हिं न्ह्याकाः च्वंगु इलय् तिमिलां(चन्द्रमां) सकल द्यःपिनिगु रुप बांला तर गणेद्यःया किसिया छ्यं स्वानातःगु, ल्हा, तुति नं ग्वारा ग्वारा, प्वाः तःसकं तःग्वः स्वये हे गथेगथे धकाः हिस्यागुलिं गणेद्यः तंम्वयेकाः तिमिलायात “छं थःगु ख्वा बांलाधकाः अभिमान यात, छंगु ख्वाः सुना स्वइ वं खुँया दोष फये मालेमाः, महाद्यःया शिरं कुतुं वनेमाः” धका सरा बी । थथे सरा ब्युगलिं सकल द्यःपिन्सं तिमिलाया ख्वाः मस्वसे फस्वया घृणा यागुलि तःसकं दुःख मनतायेकाः सुं मदुथाय सुला ख्वयाः च्वं वनी । तिमिला थथे सुला ख्वयाःच्वंगु खंका नारदं “म्वाल जुगु जुइधुंकल छं नं अभिमान यानाः अथे गणेद्यःयात हिस्याये मज्युगु खः, आ छं गणेद्यःया सरापं मुक्त जुइत तपस्या च्वनेमाल”
नारदया सल्लाहकथं तिमिलां महाद्यःया तपस्या च्वन । तिमिलाया तपस्या खनाः संतुष्ट जुयाः तिमिलिायात “गणेद्यःया सरापं मुक्त जिं न याये मफु । अथेजुया छं गणेद्यःयाके क्षमा फ्वनेमाः” महाद्यःवं नं धाःसेंलि गणेद्यःयाके क्षेमा फ्वं वनी । गणेद्यःवं “जिं बीधुनगु सरा लित काये फइमखु, तर जिगु बुन्हिं भाद्रशुक्ल चौथि अर्थात् यंलाथ्व चौथि खुन्हु दँय् छन्हु जकसां भ्वगय् यायेमाः” । अथेजुया थुखुन्हु सुना तिमिला स्वल वं खुँया दोष फये मालीगुलिं तिमिला मस्वयेगु परम्परा च्वन ।
भाद्रशुक्ल चौथि अर्थात् यंलाथ्व चौथि खुन्हु आगँद्यः क्वःथा वा पुजा क्वःथाय् मोहनी न्ह्यने वःगु सूचंकथं द्यःगणय् प्रथम द्यःकथं मान्यता दयाच्वंम्ह गणेद्यःयात मोहनीबलय्थें सुथय् तुमा, पालुमा, समयबजी छाना पूजा याइ । बःन्हिं तिमिला मलुनिबलय् कःसी तिमिला द्यःतयाः तिमिला अर्थात् चथाःद्यः पिहां वयेत्यन धइगु संकेतकथं खिचां उयाः हयेवं चथाः स्वां(पारिजात), पलेस्वां हः, नास्पाति, पाकेमजुनिगु झम्सी, पाके मजुनिगु आम्ली, पाकेमजुनिगु अमासी, वाउंगु मल्ता, पुलांगु कःनि, न्हुगु कःनि, मुस्या, सिम्पु, बकुला, तःग्वगु कय्उ, बःसीपु, छुस्या, थीथी भिंmनिगू थरि सियातःगु हलमल छानाः छेँजःपिं सकःसिनं पूजायानाः हलमल, समय नयाः तिमिला जः दुहां मवयेक सुलेगु धकाः क्वथाय् च्वनिसा गुलिसिया हलमल, समय वा बेली यानाः तिमिला मस्वसे देनेगु याइ । चथाःद्यःयात साःगु नकलधाःसा पल्के थुइधकाः खायुगु, वातुंक पाउंगु , पालुगु, नास्पाति, पाकेमजुनिगु झम्सी, पाके मजुनिगु आम्ली, पाकेमजुनिगु अमासी, वाउंगु मल्ता अथे हे न्ह्येथाःकुगु सिम्पु, बकुला, तःग्वगु कय्उ, न्हुगु कःनि, मुस्या, बःसीपु, छुस्या छानाः नकेगु यानाःतःगु धइगु नं न्यने दु ।
बानीब्यहोरा बांमलापिं मनूतय्त चथाःद्य धकाः धायेगु चलन नं दु । चथाःखुन्हु वाःवलधाःसा मोहनीबलय् नं वा वयेयः धइगु दुसा गणेद्यःया बुन्हिं जुया थ्व चौथीयात गणेश चौथी धायेगु चलन दुसा गदणेद्यःयात विशेषकथं पूजा यायेगु, थाय्थासय् जात्रा नं यायेगु चलन दु । यें जमःमि अर्थात् जमलवासीपिन्सं बाजा थानाः कमलाछी गणेद्यःयात खतय् तयाः भव्य जात्रा यानावयाच्वंगु दु । गणेद्यःयात पूजा याइगु विधि नेवाः व गैरनेवाःपिनिगु दथुइ पाःगु खने दु । गैर नेवाःपिन्सं गणेद्यःयात शाकाहारीकथं पूजा याइसा नेवाःपिन्सं शाक्त सम्प्रदाय तथा स्वंगः मिखा दुम्ह गणेद्यःया रुपय् तन्त्रविद्याकथं समयबजी, अय्ला, थ्वं छायेगु, बलि नं बिइगु चलन दु । द्यःगणय् प्रथम द्यःकथं मान्यता दयाच्वंम्ह गणेद्यःयात आपालं छेँ, आपालं त्वालय् स्वनाः न्हिया न्हिथं नित्य पूजा व छुं नं तःधं पूजाज्याय् दक्कले न्हापां गणेद्यःयात पूजा अर्चना यायेगु चलन नं दु ।
स्कन्द पुराणकथं श्रीकृष्णं महाभारतया कुरुक्षेत्रय् पाण्डवपिन्त गणेद्यःया व्रत व पुजा उपासना याकुगु फलं कौरवतय्त बुके फुगु धइगु दु । छुं नं ज्या विघन मजुइकेत विघ्नविनायक गणेद्यः, छुनं ज्या सिद्ध जुइकेत सिद्धिविनायक गणेद्यः थथे हे थीथी ज्या तालाकेत कार्यविनायक, सूर्यविनायक, जलविनायक, अशोकविनायक आदि गणेद्यःपिन्त पुजा अर्चना यायेगु जुयावयाच्वंगु दु ।
झीगु समाजय् धार्मिक व आध्यात्मिक दर्शनंया तःधंगु महत्व दयाच्वंगु दु । थुकी अन्धविश्वासं नं आपालं थाय् कयाच्वंगु दु । अथे खयानं थुकिं झीत झीगु जीवन न्ह्याकेत लँ क्यनाच्वंगु दु । थ्व गणेद्यःपिनिगु नामं हे झीत ज्ञान बियाच्वंगु दु । झीसं छुं नं ज्या बिघ्न मवय्क, सिद्ध जुइक यायेमाः धइगु सन्देश बियाच्वंगु दुसा तिमिलां गणेद्यःयात हिस्यागुलिं सरा फयेमाल, सुइतं नुगलय् स्याके मज्यु धइगु थुइके माःगु खनेदु । झीगु संस्कृति व संस्कारकथं न्ह्याना वयाच्वगु परम्परायात समयसापक्ष विश्लेषण यानाः झीसं थुइकाः माःगु नालेगु, म्वाःगु वांछ्वय सयेके माःगु दु ।
-प्रयाग मान प्रधान
धार्मिक पूजा–अर्चना थीथी मनू समाजया थीथी दु । हिन्दु धार्मिक समाज दुने छगू म्हय् प्यंंगः छ्यं दुम्ह ब्रह्मा, न्यागः छ्यं दुम्ह महाद्यः, थीथी द्यःपिनिगु छ्यं वहेकथं थीथी आयुध ज्वनातःगु ल्हा दुम्ह विश्व रुपया विष्णु, छगू हे म्हय् झिंखुपाःल्हा, च्यापाः दुम्ह भगवतिया पूजा–अर्चना जुयावयाच्वंगु दु । थीथी धार्मिक पुराण ग्रन्थय् थ्व द्यःपिनिगु महिमा वर्णन यानातःगु दु । गणेश पुराणय् मनूया म्ह आकृतिइ किसीया छ्यंयाम्ह गणेद्यः(इनाद्यः)या महिमा नं दु । पुराणकथं भाद्रशुक्ल चौथि अर्थात् यंलाथ्व चौथि खुन्हु गणेद्यःया बुसादँ हनी । थ्व हे झ्वलय् नेपाः देय्या नेवाः समाजय् छगू पर्व दु चथाः ।
गणेद्यःया बुसादँ वा बुन्हिं जुयाः दक्कले न्हापां गणेद्यः बुगु वा उत्पति बाखँ न्ह्यब्वये । छगू इलय् महाद्यः पिहां वनाच्बलय् लुखा पिवा नन्दीपिं न मदु । अथेजुया पार्र्वतीया म्वःल्हुइत लुखाय् पिवाः तयेपिं मदयाः थःगुम्हया खितिं छम्ह कतांमरि दयेकाः प्राण बिया लुखाय् पाः तयाः न्ह्याम्ह हे वःसां दुने छ्वया हयेमते धकाः उजं बिया थः दुने म्वःल्हुवनी । संजोगं छुं ई लिपा दुहां वने त्यंम्ह महाद्यःयात पाःच्वंम्हं पनाः बी । थःगु थासय् थःत हे पंगुलिं महाद्यःवं तंपिकया त्रिशुलं कयेकाः छ्यं धेना बी । आकाझाकां महाद्यः दुहांवःगु खना अजूचायाः पार्वतीं लुखाय् सुनां मपंला धकाः न्यंबलय् छ्यं धेना वयागु खँ महाद्यःवं कनी । खँ न्यनाः व जिम्ह काय् खः, वइत म्वाकाः बीमाल, गुबलेतक म्वाकाःबीमखु उबलेतक शान्त जुइ मखु धकाः पार्वतीं तं क्यनी । बिवस जुयाः महाद्यःवं थः गणतय्त उत्तरपाखे वना दकलय् न्हापां छु जीव ध्वदुल वइगु छ्यं ध्यना हयेत उजं जुइ । उजंकथं वनाः ध्वदुम्ह किसिया छ्यं ध्यना हयाः बी । महाद्यःवं व छ्यं कतांमरिया ककुइ स्वानाः म्वाकाः बी । थुकथं गणेद्यया उत्पति जुगु धार्मिक बाखँ दु ।
गणेद्यःया उत्पतिया झ्वलय् महाद्यः, पार्वती, ब्रह्मा, बिष्णुनापं ३३ कोति द्यःपिं लसताकथं गणेद्यःया बुन्हिं न्ह्याकाः च्वंगु इलय् तिमिलां(चन्द्रमां) सकल द्यःपिनिगु रुप बांला तर गणेद्यःया किसिया छ्यं स्वानातःगु, ल्हा, तुति नं ग्वारा ग्वारा, प्वाः तःसकं तःग्वः स्वये हे गथेगथे धकाः हिस्यागुलिं गणेद्यः तंम्वयेकाः तिमिलायात “छं थःगु ख्वा बांलाधकाः अभिमान यात, छंगु ख्वाः सुना स्वइ वं खुँया दोष फये मालेमाः, महाद्यःया शिरं कुतुं वनेमाः” धका सरा बी । थथे सरा ब्युगलिं सकल द्यःपिन्सं तिमिलाया ख्वाः मस्वसे फस्वया घृणा यागुलि तःसकं दुःख मनतायेकाः सुं मदुथाय सुला ख्वयाः च्वं वनी । तिमिला थथे सुला ख्वयाःच्वंगु खंका नारदं “म्वाल जुगु जुइधुंकल छं नं अभिमान यानाः अथे गणेद्यःयात हिस्याये मज्युगु खः, आ छं गणेद्यःया सरापं मुक्त जुइत तपस्या च्वनेमाल”
नारदया सल्लाहकथं तिमिलां महाद्यःया तपस्या च्वन । तिमिलाया तपस्या खनाः संतुष्ट जुयाः तिमिलिायात “गणेद्यःया सरापं मुक्त जिं न याये मफु । अथेजुया छं गणेद्यःयाके क्षमा फ्वनेमाः” महाद्यःवं नं धाःसेंलि गणेद्यःयाके क्षेमा फ्वं वनी । गणेद्यःवं “जिं बीधुनगु सरा लित काये फइमखु, तर जिगु बुन्हिं भाद्रशुक्ल चौथि अर्थात् यंलाथ्व चौथि खुन्हु दँय् छन्हु जकसां भ्वगय् यायेमाः” । अथेजुया थुखुन्हु सुना तिमिला स्वल वं खुँया दोष फये मालीगुलिं तिमिला मस्वयेगु परम्परा च्वन ।
भाद्रशुक्ल चौथि अर्थात् यंलाथ्व चौथि खुन्हु आगँद्यः क्वःथा वा पुजा क्वःथाय् मोहनी न्ह्यने वःगु सूचंकथं द्यःगणय् प्रथम द्यःकथं मान्यता दयाच्वंम्ह गणेद्यःयात मोहनीबलय्थें सुथय् तुमा, पालुमा, समयबजी छाना पूजा याइ । बःन्हिं तिमिला मलुनिबलय् कःसी तिमिला द्यःतयाः तिमिला अर्थात् चथाःद्यः पिहां वयेत्यन धइगु संकेतकथं खिचां उयाः हयेवं चथाः स्वां(पारिजात), पलेस्वां हः, नास्पाति, पाकेमजुनिगु झम्सी, पाके मजुनिगु आम्ली, पाकेमजुनिगु अमासी, वाउंगु मल्ता, पुलांगु कःनि, न्हुगु कःनि, मुस्या, सिम्पु, बकुला, तःग्वगु कय्उ, बःसीपु, छुस्या, थीथी भिंmनिगू थरि सियातःगु हलमल छानाः छेँजःपिं सकःसिनं पूजायानाः हलमल, समय नयाः तिमिला जः दुहां मवयेक सुलेगु धकाः क्वथाय् च्वनिसा गुलिसिया हलमल, समय वा बेली यानाः तिमिला मस्वसे देनेगु याइ । चथाःद्यःयात साःगु नकलधाःसा पल्के थुइधकाः खायुगु, वातुंक पाउंगु , पालुगु, नास्पाति, पाकेमजुनिगु झम्सी, पाके मजुनिगु आम्ली, पाकेमजुनिगु अमासी, वाउंगु मल्ता अथे हे न्ह्येथाःकुगु सिम्पु, बकुला, तःग्वगु कय्उ, न्हुगु कःनि, मुस्या, बःसीपु, छुस्या छानाः नकेगु यानाःतःगु धइगु नं न्यने दु ।
बानीब्यहोरा बांमलापिं मनूतय्त चथाःद्य धकाः धायेगु चलन नं दु । चथाःखुन्हु वाःवलधाःसा मोहनीबलय् नं वा वयेयः धइगु दुसा गणेद्यःया बुन्हिं जुया थ्व चौथीयात गणेश चौथी धायेगु चलन दुसा गदणेद्यःयात विशेषकथं पूजा यायेगु, थाय्थासय् जात्रा नं यायेगु चलन दु । यें जमःमि अर्थात् जमलवासीपिन्सं बाजा थानाः कमलाछी गणेद्यःयात खतय् तयाः भव्य जात्रा यानावयाच्वंगु दु । गणेद्यःयात पूजा याइगु विधि नेवाः व गैरनेवाःपिनिगु दथुइ पाःगु खने दु । गैर नेवाःपिन्सं गणेद्यःयात शाकाहारीकथं पूजा याइसा नेवाःपिन्सं शाक्त सम्प्रदाय तथा स्वंगः मिखा दुम्ह गणेद्यःया रुपय् तन्त्रविद्याकथं समयबजी, अय्ला, थ्वं छायेगु, बलि नं बिइगु चलन दु । द्यःगणय् प्रथम द्यःकथं मान्यता दयाच्वंम्ह गणेद्यःयात आपालं छेँ, आपालं त्वालय् स्वनाः न्हिया न्हिथं नित्य पूजा व छुं नं तःधं पूजाज्याय् दक्कले न्हापां गणेद्यःयात पूजा अर्चना यायेगु चलन नं दु ।
स्कन्द पुराणकथं श्रीकृष्णं महाभारतया कुरुक्षेत्रय् पाण्डवपिन्त गणेद्यःया व्रत व पुजा उपासना याकुगु फलं कौरवतय्त बुके फुगु धइगु दु । छुं नं ज्या विघन मजुइकेत विघ्नविनायक गणेद्यः, छुनं ज्या सिद्ध जुइकेत सिद्धिविनायक गणेद्यः थथे हे थीथी ज्या तालाकेत कार्यविनायक, सूर्यविनायक, जलविनायक, अशोकविनायक आदि गणेद्यःपिन्त पुजा अर्चना यायेगु जुयावयाच्वंगु दु ।
झीगु समाजय् धार्मिक व आध्यात्मिक दर्शनंया तःधंगु महत्व दयाच्वंगु दु । थुकी अन्धविश्वासं नं आपालं थाय् कयाच्वंगु दु । अथे खयानं थुकिं झीत झीगु जीवन न्ह्याकेत लँ क्यनाच्वंगु दु । थ्व गणेद्यःपिनिगु नामं हे झीत ज्ञान बियाच्वंगु दु । झीसं छुं नं ज्या बिघ्न मवय्क, सिद्ध जुइक यायेमाः धइगु सन्देश बियाच्वंगु दुसा तिमिलां गणेद्यःयात हिस्यागुलिं सरा फयेमाल, सुइतं नुगलय् स्याके मज्यु धइगु थुइके माःगु खनेदु । झीगु संस्कृति व संस्कारकथं न्ह्याना वयाच्वगु परम्परायात समयसापक्ष विश्लेषण यानाः झीसं थुइकाः माःगु नालेगु, म्वाःगु वांछ्वय सयेके माःगु दु ।
No comments:
Post a Comment