श्रीकृष्ण महर्जन
नेवाःतय्गु जक मखु नेपाःया हे दक्ले ताःहाकःगु जीवन्त संस्कृति कथं नालातःगु बुंगद्यःया जात्रा खः । बुंगद्यःयात स्वनिगःया नेवाःतय्सं जक मखु स्वनिगः लागाय् च्वनाच्वंपिं थीथी समुदायपाखें नं उतिकं हे हना वयाच्वंगु दु । बौद्धमार्गी, हिन्दू, बैष्णवी व शैव (नाथ सम्प्रादय)यापिन्सं तकं थःथःगु कथं हना वयाच्वंगु दु बुंगद्यःयात । विशेष याना अन्नया द्यः अले सकलसित कल्याण याइम्ह द्यः कथं करुणमयया रुपय् हना वयाच्वंगु दु ।
रथ जात्रा
बुंगद्यःया रथ जात्रा धाइगु स्वनिगलय् जक मखु देसय् हे दक्ले ताःहाकःगु जात्रा खः । अझ गुलिं गुलिं मनूतय्सं ला विश्वय् हे दक्ले ताःहाकःगु रथ जात्रा धकाः नं धयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् बुंगद्यःया रथ जात्रा दँय् दसं यलय् अले झिंनिदूय् छकः बुंगंनिसें यलय् तक हइगु चलन दु । थनिं थ्यंमथ्यं १६ सय दू न्ह्याःनिसें हे बुंगद्यःया रथ जात्रा न्ह्याःगु खः धाइ । बुंगंनिसें यलय् तक दूय् दसं रथ जात्रा याना हयेगु थाकूगुलिं थनि ४ सय दँ न्ह्यः यलया जुजु श्रीनिवास मल्लया इलंनिसें जक अथे झिंनिदँय् छकः बुंगंनिसें अले दँय् दसं यलय् यायेगु चलन न्ह्याकूगु खः ।
बुंगद्यःया रथ जात्राया झ्वलय् बछलाथ्व पारु खुन्हु रथय् बुंगद्यःयात तइगु चलन दु । न्हापा न्हापा जूसा उखुन्हु हे बुंगंनिसें यलय् हइगु चलन दुगु खःसा उकिया संकेत कथं थौंकन्हय् दँय् दसं उखुन्ह पसुकां सालेगु भाय् यानाच्वंगु नं मदुगु मखु । अले जब तृतिया फुना चौथि क्यनी उगु इलंंनिसें बुंगद्यःया रथ जात्रा सुरु जुइ ।
स्वंगूलोकतया यात्रा
ब्रम्हाण्डय् धार्मिक दृष्टिकोढां स्वंगूलोक दु । स्वंगूलोक धाइगु स्वर्गलोक, मत्र्यलोक व पाताललाक खः । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् यलय् थाय् थासय् चाःहिइकीगु जूसां नं स्वनिगःया स्वंगू हे शहरया ब्यागलं ब्यागलं कथंया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । अथे जात्रा याइगुयात जात्रा धकाः धयाच्वंगु दु । बुंगद्यःयात तत्कालिन अवस्थाय् ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेव, येँया तान्त्रिक बन्धुदत्त व यलया ज्यापु ललित ज्यापु अर्थात (ललित रथचक्र) जाना हःगु धाइ । अले वय्कःपिनिगु नामं हे रथ जात्रा नं न्ह्याकाच्वंगु दु । दक्ले न्हापां बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् पूच्वंनिसें गाःबहाः तक यात्रा याइगु खः । थनि निगू दशक न्ह्यः तक उगु रथ यात्रायात येूमित वना हे सालीगु खः । उकिं गाःबहाः तकया जात्रा अर्थात गाःबहाः याः धाइगु यमितय्गु धकाः धयाच्वंगु दु । गाःबहाः याः तकया यात्रायात स्वर्गलोकया यात्रा धायेगु यानाच्वंगु दु । अथे हे गांबाहाः लागांनिसें नुगः लागा अर्थात लुँहिति तकया यात्रायात ख्वपया जनताया जात्राया रुपय् नाला वयाच्वंगु दु । न्हापा न्हापा उगु जात्राया झ्वलय् ख्वपय् च्वंपिं हे वया रथ साला यंकीगु खः । थुगु जात्रा धाइगु ख्वापया जुजु नरेन्द्रदेवया नामाय् जुयाच्वंगु जात्रा खः । अले गाःबहाः लागांनिसें नुगः लागा तकया जात्रायात मत्र्यलोकया यात्रा धाइगु चलन दु । अथे हे नुगःलागांनिसें लगं जुया इति त्वालय् तक यंकीगु जात्रा धाइगु यलय्च्वंपिनिगु जात्रा खः । अले थुगु जात्रा धाइगु यलया ललित ज्यापुया नामय् यानातःगु जात्रा खः । यलय् ताः हाकः तक जुइगु थुगु जात्रायात पाताललोककया जात्रा धाइ । यलया इति त्वालंनिसें जाउलाख्यः तकया जात्रायात विशेष याना किपूमितय्गु जात्रा धाइ । उगु इलय् किपुलिइ च्वंपिं बाजं थाना वना रथ साः वनेमाःगु चलन दु । किपू नाप नापं न्हय्गांया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । थुकियात ल्यंदुपिं फुक्क जीव अर्थात प्राणीया जात्राया रुपय् नालातःगु दु । बुंगद्यःया ल्यासे किपुलिइ दुगुलिं किपूमितय्सं थःपिन्थाय् नं रथ जात्रा याना यंकेगु नितिं धकाः सालाः यंकूगु धइ । उकिं थौंकन्हय् तक नं किपूया ज्याथःपिन्सं बुंगद्यःया थःपिनि जिलाजं धकाः तकं धयाच्वंगु दु । पूच्वय् च्वंपिं नं किपुलिइ नं वनाच्वंगु जुया पूच्वय् रथय् द्यः तइगु इलय् वा अनं सालाः यंकीगु इलय् अनया नेवाःतय्सं नखःया रुपय् हनाच्वंगु मदु । बरु जाउला ख्यलय् याः न्याइगु अर्थात जाउला जात्राया इलय् गुखुन्हु किपूमितय्सं नखःया रुपय् हनी उखुन्हु जक पूच्वय् च्वंपिन्सं जात्रा न्यायेका वयाच्वंगु । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् थःथःपिनिगु लागाय् थ्यनीगु इलय् अनया स्थानिय जनतां जात्राया रुपय् हना वयाच्वंगु दु । थुगु कथं स्वंगूलोकया यात्रायाना वयाच्वंगु बुंगद्यःया रथ जात्रायात नेवाःतय्गु जीवन्त संस्कृति खः ।
बुंगनापया स्वापू
बुंगद्यः यात दच्छिया खुला बुंगय् च्वंगु देगलय् तयेमाःगु अले जुया बुंगया नं तःतंगु स्वापू दइगु स्वभाविक हे खः । बुंग वस्ती अले द्यःया नां बुंग द्यः जूगुलिं नं झन अप्वः क्वातूगु स्वापू दयाच्वंगु दु । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् नं पुजारी जुइपिं पाञ्जुपिं धाइपिं बुंगयापिं हे खः । उकिं नं बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् बुंगया सतिइगु स्वापू दयाच्वंगु दु । अथे हे झिंनिदँय् छकः ला झन बुंगय् हे रथ दयेका बुंगंनिसें साला हयेमाःगु चलन दु । थनि झिंखुसःदँ न्ह्यःनिसें हे जात्रा न्यायेका वयाच्वंगु बुंगद्यःया जात्रा न्हापा न्हापा दँय् दसं हे बुंगंनिसें साला हयेमाःगु अले यलया जुजु श्रीनिवास मल्लया इलंनिसें जक झिंनिदँय् छकः जक बुंगनिसें सालाः हयेगु मेमेगु इलय् यलय् हे जात्रा न्यायेकूगु खः । उलि जक मखु बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् दक्ले लिपांगु दिं कथं नालातःगु ज्याउला ख्यलय् भोटो क्यने धुंकाः बुंगद्यःयात कुबिया बुंगय् यंकेमाःगु चलन दु । उगु इलय् बुंगय् च्वंपिन्सं छेँखाप्वाः पतिकं धइथें छ्वालीप्वाः च्यकाः लँ स्वः वयेमाःगु चलन दु । अथे हे बुंगद्यः बुंगय् थ्यने धुंकाः प्यन्हु दुखुन्हु यल नापं थाय् थासय् च्वंपिं नेवाःत बुंगद्यःयात प्यन्हुबिचाः वनेमाःगु चलन नं दुु । थुगु कथं बुंगद्यःया जात्राय् बुंगया नेवाःतय्गु तसकं स्वापू दयाच्वंगु दु ।
येँमितय्गु स्वापू
बुंगद्यःया जात्रा याये न्ह्यः यलया तःबहालय् बुंगद्यःया हंस ब्रम्ह क्वनय् तया तइगु खः । अले बुंगद्यःयात हंस तये धुंकाः दश कर्म खंकेगु ज्या याइ । उगु इलय् बुंगद्यःयात फिकीगु लं येँमितय्सं यंकेमाःगु चलन दु । बन्धुदत्तया पूजा धकाः चान्हय् हे पूजा यंकेगु नाप नापं बंगद्यःयात फिकेगु लं तकं यंकेमाः । अथे हे बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् पूच्वंनिसें गाःबहाः तकया यात्रायात यमितय्गु जात्रा धाइ । थुगु जात्रायात स्वर्गलोकया जात्रा धाइगु खः । न्हापा न्हापा जूसा येँमित हे वया गाःबहाः तक बुंगद्यःयात सालाः यंकेमाःगु चलन दुगु खः । अले गाःबहाः याःयात येँमितय्सं थःपिनिगु जात्रा कथं नालाच्वंगु दु । उकिं बुंगद्यःया जात्राय् येँमितय्गु नं तःधंगु हे स्वापू दयाच्वंगु दु ।
ख्वपनापया स्वापू
बुंगद्यः ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेव, येँया बन्धुदत्त अले यलया ललित ज्यापुं हःगु धाइगु किंबदन्ती दु । उकिं बुंगद्यःया जात्राय् ख्वपया नेवाःतय्गु नं तःधंगु संलग्नता दु । जात्रा याये न्ह्यः बुंगद्यःया हंस ब्रम्ह क्वनं लिकाया न्हवं याःगु मूर्ति तयेत ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेवया पूजा वयेमाःगु चलन दु । अबले जुजुया तरवार तकं ज्वनाः पुलांगु जामा वसः पुना बाजं थाना यलया तःबहालय् वयेमाः । पूजा नापं ज्वना वइगु इलय् ख्पपया जुजुया प्रतिक कथं वःम्हं ज्वना वःगु सामाज्वलं पूजा याये न्ह्यः दृष्य कंकेगु अर्थात मिखा कंकेगु ज्या नं ख्वपं ज्वना वःगु समानं हे यायेमाःगु चलन दु । अथे हे रथ जात्राया झ्वलय् नं गाःबहाःनिसें नुगः अर्थात लुँहिति तकया जात्रायात ख्वपया नेवाःतय्गु जात्रा धाइ । थुगु जात्रायात मत्र्यलोकया जात्रा धाइ । न्हापा न्हापा जूसा थुगु जात्राया इलय् ख्वपया नेवाःत हे सालेगु ज्या याइगु खः । अले नुगःयाः यात ख्वपया नेवाःतय्सं नखःया रुपय् हना वयाच्वंगु दु । उकिं बुंगद्यःया रथ जात्राय् ख्वपया नेवाःतय्गु नं तःधंगु स्वापू दयाच्वंगु दु ।
यल नाप स्वापू
बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् रथ दयेकेगुनिसें बाजं थायेगुलिइ तकं यलया नेवाःतय्गु संलग्ना खने दु । दक्ले अप्वः यलया नेवाःतय्गु हे स्वापू दयाच्वंगुलिं अप्वःसिनं ला बुंगद्यःया जात्रायात यलया जात्रा तकं धायेगु यानाच्वंगु दु । थौंकन्हय् ला झन रथ सालेगु ज्याय् यलया नेवाःत जक जुयाच्वंगु दु धाःसां छुं पाइमखु । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् यलया नेवाःतय्गु जक संलग्नता खने दयाच्वंगु जूसां बास्तवय् मूल रुपं नुगः अर्थात लुँहिति लागांनिसें लगंख्यः जुया इति तकया जात्रा धइगु यलया नेवाःतय्गु जात्रा खः । थुगु यात्रा अर्थात जात्रायात पाताललोकया यात्रा धाइ । बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् यलया नेवाःतय्गु दक्ले अप्वः स्वापू दयाच्वंगु अवस्था दु ।
किपू नापं न्हय्गांया स्वापू
ज्याउलाख्यःया नितिं बुंगद्यःया रथ सालेगु प्यन्हु न्ह्यः किपूया प्यंगः थामय् पान्जुं स्वां लःल्हानाच्वंगु लू
बुंगद्यःया जात्राया झ्वलय् किपू नापं न्हय्गांया स्वापू नं म्हो मजू । येँय् नं दक्षिण पश्चिमपाखे लाःगु न्हय्गां मध्ये नं किपुया स्वापू तसकं लिक्क लानाच्वंगु खने दु । जात्राया झ्वलय् बुंगद्यःया ल्यासे किपूया प्यंगः थामय् च्वंम्ह जूगुलिं उम्ह ल्यासें तकं बुंगद्यःया रथ साः वइ धकाः धाइ । यलया जात्राया झ्वलय् इतिइ थ्यनिगु ई तकया दुने स्वंगू हे लोकया जात्रा क्वचाइ । उकिं इतिइ जात्रा क्वचाःगु तायेकाः नैक्यालं लुइगु खः । अले उखुन्हु चान्हय् अर्थात कन्हय् खुन्हु सुथाय् मिसापिन्सं जक रथ सालेगु याना वयाच्वंगु दु । थुकियात याकःमिसाया भूज्याः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । इतिंनिसें थति तक जक सालीगु थुगु रथ जात्राया झ्वलय् किपूयापिं मिसापिं वनेमाः धइगु अनया स्थानीय मनूतय्गु धापू दु । उकिं नैक्यलं लुइगु दिनय् थःथःगु बुँइ ज्या तकं याःवने मजिउगु नापं वसः तकं हिइ मजिउ धाइगु चलन दु । अथे हे थतिइ बुंगद्यःया रथ थ्यने धुंकाः साइत स्वयाः जक जाउलाख्यःया नितिं सालेमाःगु चलन दु ।
साइत वये धुंकाः रथ सालीगु प्यन्हु न्ह्यः बुंगद्यःया प्रसाद किपूया प्यगं थामय् पान्जुत लाकां मन्ह्यासे न्यासी हे वया अनया याकःमिसा अर्थात इहिपाः मजूम्ह मिसायात स्वां बिइत वयेमाःगु चलन दु । बुंगद्यःया ल्यासे किपूया प्यंगः थामय् च्वंम्ह जुया स्वयं बुंगद्यः हे अन वनाच्वंगुलिं अथे वनेमाःगु खः धाइ । उकिं किपूमितय्सं बुंगद्यःयात थःपिनि जिलाजं धकाः तकं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अथे थतिंनिसें ज्याउलाख्यः तक रथ साला यंकेगु नितिं व हे प्यंगः थांया याकःमिसया विशेष पूजा नाप नापं किपूया बाजं ज्वना वनेमाः । किपूया बाजं व पूजा वये धुंकाः जक जात्रा यायेमाःगु चलन दु । न्हापा न्हापा जूसा किपू नापं न्हय्गांया नेवाःत हे वना रथ साः वनेगु धाइ । अले ज्याउला ख्यलय् थ्यनेधुसांनिसें भोट क्यनेगु ई तकयात किपू नापं न्हय्गांया मनूतय्सं जात्राया रुपय् नाला वयाच्वंगु दु । थुगु कथं बुंगद्यःया जात्रा यल नाप जक मखु बुंग, येँ, ख्वपनिसें किपू तक नाप नं स्वापू दयाच्वंगु दु । उकिं बुंगद्यःया जात्रायात यलया जात्रा जक धाल धाःसा मेथाय् च्वंपिनिगु नितिं अन्याय जुइ धकाः थुइकेमाःगु अवस्था दु ।
सवा लख छ्वालिप्वाः च्याका लँस्वःवनीगु
बुंगद्यःया रथ जात्रा धइगु दूय् दसं यलय् जुइगु खःसा झिंनिदूय् छकः धाःसा बुंगंनिसें यलय् तक रथ जात्रा याना हयेमाःगु चलन दु । सामान्यतया बुंगद्यःया रथ जात्राया झ्वलय् दक्ले लिपांगु दिं धइगु यलया ज्याउला ख्यालय् भोटो क्यनीगु अर्थात प्वाकलं क्यनीगु जात्रा खः । अथे भोटो क्यनेगु ज्या क्वचायेवं जात्रा क्वचाइ धकाः मनूतय्सं थुइका वयाच्वंगु खः । बास्तवय् भोटो क्यनेगु ज्या क्वचायेवं बुंगद्यःया रथ जात्रा ला क्वचाइ तर द्यःखःजात्रा धाःसा तसकं ताःहाकः यायेमाःगु चलन दु । व नं भोटो क्यनीगु जात्राया हे दिनय् बहनी खः । यलया ज्याउला ख्यालंनिसें बुंगय् तक द्यःखः क्वबिया जात्रा याना यंकीगु खः । उगु इलय् बुंगलय् च्वंपिन्सं सवा लाख छ्वाली च्याका लू स्वःवनेमाःगु चलन दु ।
द्यःखः जात्रा
बुंगद्यःया रथ जात्रा क्वचाःगु हे दिनय् ज्याउला ख्यलंनिसें बुंगद्यःयात खतय् तया जात्रा याना यंकेमाःगु चलन दु । अथे जात्रा याना यंकीगु इलय् च्याम्ह पाञ्जुपिन्सं बाहेक मेपिन्सं द्यःखः कुबिइ मजिउ । उगु इलय् मेमेपिन्सं द्यःखः कुबिया यंकीपिन्त थिइ तकं मजिउ धाइ । जात्रा ज्याउला ख्यलं यलया भणिमण्ल, नखुपात,यम्पाद्यः लगा, नखु, भैसिपाटी, ख्वकना वनेगु दुपाः, छ्वासिपोट, ताूफल, ग्वान्न, ईखा जुया बुंगःया देगलय् यंकेमाःगु चलन दु ।
गुगु कथं द्यःखः जात्रा याइ ?
अथे बुंगद्यःया द्यःखः क्वबिया वनेगु ज्या च्याम्ह पान्जुपिन्सं याइगु खः । द्यःखः जात्रा याना यंकीगु इलय् दक्ले न्ह्यःने गुरुजुया पल्टन च्वनीसा अनं लिउने ग्वाःपाःलाः अर्थात पाःलाः गुरुजुं ज्वाला न्ह्याय्कं क्यना, बज्र ज्वना गं थाना वनेगु याइ । अनं ल्यूने जक द्यःखः दइगु खः । बुंगद्यःया मूर्ति दुगु उगु खः कुबिया यंकेगु झ्वलय् जवं खवं निम्ह यलया तःबहाःया गुथियापिन्सं च्वाम्वलं गायेका वनी । अले मेपिं निम्ह पान्जुपिन्सं धाःसा द्यःखःया जवं खवं च्वंगु गं थाथां वनीगु खः ।
द्यःखः दिकीगु थाय् बहनी जुइगु उगु कथंया द्यःखः जात्राया झ्वलय् निश्चित थासय् जक द्यःखः दिकेमाःगु चलन दु । ज्याउलाख्यलं कुबिया यंकूगु उगु द्यःखः यलया भणिमण्डलय् छकः दिकेमाःगु चलन दु । अनं लिपा छसिं कथं नेखु, भैसिपाटी, छ्वासिपोट, चांफल, बुंगया ईखाय् दिके माःगु चलन दु । मेमेगु थासय् दिके मजिउ धाइ ।
No comments:
Post a Comment