मदुम्ह कवि नाती महर्जन पाकःया पिमदंनिगु छपू बाखं — झाडा नायः
झाडा नायः
आठपहरीया निम्ह स्वम्ह ब्वना थौं सुथंनिसें भिमवहादुर आबा गामय् चाह्यू जुल । हाकुचिया छेँ न्ह्योने च्वना हाकुचित “ए हाकु ! ए हाकु !” धकाः सताःच्वन ।
हाकुचा छेँय् मदुला मस्यु हई धयामहः । “छेँय् हे मदु जुइ व, गज्याःम्ह मनू गन जक वनीम्ह न्ह्याबलें वःसां छेँ मदु । छेँ दुसां हइ मधाःसे च्वना च्वनिम्हला बेइमान धकाः भीमवहादुर आबा भुनु भुनु हालाच्वन । आः थ्वयात छु याय्गु आठपहरीत पाखे स्वयाः धाल, “थ्वँ जितः तसकं दुःख बिल छकः मखु, निकः मखु, ग्वन्हु दत जितः दुःख बिया तःगु का आठपहरीया भाई । थ्वयात छु यायेगु ? थ्वयात थ्वयागु छेँय्या खापा लिना देय् पुखुलिई वान्छ्वया ब्यु ।”
आठपहरीयात खापा लिना वान्छ्वय्त वंबलय् हाकुचिया काय ब्वाँय् ब्वाँय् वया भीमवहादुर आबाया तुति ज्वंवल ।
“यो बाज्या इमित रोकय्या बिन्ती जिमि बा नःला स्वां पिइत बागमति फि काः वनाच्वन, वइगु ई जुल । जिमि बाः निं वय्के आसे खापा लिना वान्छ्वय् मते” धकाः मचां ल्हाः जोरय् याना बिन्ति यात ।
“गुलि पियाः च्वनेगु झिकः सःतः वय्धुन गबलें नापलाःगु मखु ।” भीमवहादुर आबा झोक्कय् जुयाः हाल ।
“बाज्या वःबलय् जिपिं छेँ मदुगु पाखे लातका नत्रसा बाज्यां सतकानं हई मधाःसे च्वना च्वनीला, आःनं बाज्यां सःतुबलय् जि फैयात नसा तः वनाच्वनागु, ता हे मताः, बाज्या न्ह्यागुसां तँचाय्मते बा वइनं जुइ, बरु बाज्याया मेय्थाय् वनेमाःसा वं सां ज्यु, जिं बा वलकि बाज्यायाथाय् छ्वया हय् ।”
“जिथाय् छेँ मखु वय्सातं लाछी छ्वया हचि ।” धकाः भीमवहादुर आबा आठपहरिया नापं ब्वना वन ।
भीमवहादुर आबा राणा शासनया पालय् झाडा च्वय्क जुइगु ज्याय् नायः याना तःम्ह । राणातय् काय् म्ह्याय्पिन्त दरबार दय्केत बल्लागु, बाँलाःगु सिंयागु झ्याः, खापा, दलिन, तिम्मा दयेकेत अगराथ, चाँपया सिमा गन गन दु, अन अन जंगलय् सिमा क्वथला येँया काठ गोदामय् हय्त ज्यामी खतन पतन यायेगु लागि झाडा नायः यागु खानकि बियातःम्ह, राणा सरकारं न्यापी बुँ खानकि बिया दँय् दँय् झाडा चोय्केगु ज्या बियातःम्ह । कार्तिक मंसिरं बुँज्या क्वचाईथें च्वनकि झाडा च्वय्कः वइ भीम बहादुर आबा स्वया ज्यामित खतन पतन याई । गुलिसितं चितौन, गुलिसितं हेटौडापाखे चारकोस झाडी छ्वई । म्हां वनेमखु धाय्मज्यू । मवनकि बुँ छकुचा ज्याकाः तःगु नं लाकाकाई । सुलाः च्वंसा खापा लिनाः देय् पुखुली वान्छोया बिई । म्हां झाडा वनेमखु धाःपिन्त गोरखलोरी तयाः चिना लाछि ग्वारा तुइका तई । गुलिसितं ला ख्वालय् साखः ती पाना फल्चिया थामय् चिना तई । भीमवहादुर आबाया छु मतिंवल वहे सजाँय् बियाः तई । वं थःत गांयाम्ह छम्ह जुजु भाःपिया दुःख बियातःसां वैगु विरोध याय्गु गामय् स्वयाकें हे तागत मदु ।
हाकुचा बागमति वनांवःम्ह छेँ थ्यनेसाथं काय्म्ह भीमवहादुर आबा धयावंगु खँ कन । हाकुचिया ला सातुहे वन । अथेहे हाकुम्ह भीमबहादुर आबा लाछि वा धाल धाःबलय् वया ख्वाःला वँचुसे च्वना वन । सिमां कुतुंवःम्ह माकःथें त्वलय् जुयाच्वन । वया मनय् अनेतनेगु खँ लुल । वैत थः ज्यापु जुया सरकारयागु बुँ ज्याना नयाच्वनागु धिक्कार धैथें ताल । ३६० दिन दुःख सियानं दुःख सिई मगाःगु थ्व ज्यापुया कर्म धैथें मतिंलुल । स्वसः व खुइन्हु ज्या ज्या, गबलें बुँज्या, गबलें गुठीया ज्या गबलें जुजयाथाय् ज्या, गबलें साहुतय्थाय् । आराम धैगुला सिनाः वनीबलय् तिनि दई धैथें मनय् वल । न्ह्याक्व दुःख स्यूसां छुयाय् वहे प्वाः छगःया च्यः ला खनि ज्याला धकाः धेबा छगः सुनानं बिइगु मखु । गुलिसिनं पुलांगु लँ छपाः निपाः बियाः हई । गुलिसिनं चिकुलां फिइत ज्यू धकाः छुँ चानाः तःगु कोट छपाः निपाः बिया हेय्का हई । दरवारय् ज्या वंसा इमित मयोगु फसि, लैं झ्यातुगु ज्यामछिंगु बिया हई । नखःचखःबलय् खाचा स्याना वान्छ्वय् त्योंगु तुति, छ्यों, पपौ मचातय्त नकि धका बियाहई । उलिंहे न्हिच्छि ज्या यानागु ज्याला धेबा बिगुला नां हे काई मखु । ज्याला हिं धाय् छाःगु हे मखु छुयाय् ?
सोझा जुलकि सकसिनं हे दुःख बिइगु जुयाच्वन । आः स्वरे हानं महनि नखः च्यान्हु न्ह्यो झारा च्वय्के छ्वया हल । वने धाय्गुला मवने धाय्गु । वने धाःसा महनिथें ज्याबलय् विदेश वना च्वंपिं हे परिवार नाप च्वना नखः मानय् याय्त छेँय् लिहांवइ धाःसा थनच्वंपिं चितौन, हेटौडाय् थः मचा खाचा त्वता नखः मानय् मयासे वने मं दैला । हानं मवंसा आठपहरीयां ज्वंवई धकाः सुलाः सुलाः जुई माली । हाकुचित छुयाय् छुयाय् जुल । वंसां मज्यू मवंसां मज्यू ।
मोहनि त्यय्का झाडा च्वय्का वःगुलिं हाकुचित भीमवहादुर आबा खनां तसकं तँ पिहांवल । बेइमान खीनःम्ह बुरा मोहनि त्यय्का झाडा च्वय्कः वया गरीवतय्गु मोहनि हे छखे लाकाः बिल । मोहनि नखः छु इमि जक मानय् याये माःगुला ? जुजुपिनि, साहुतय् जक नखःला मखुनि, गरीवतय् नं ला नखः खः, दुपिनि साहुतय् दुथें मानय् याइ, मदुपिं गरीबतय् मदुगु किसिमं मानय् याई । उलिनं सिइके म्वाःला व न्ह्येपु मदुम्ह बुरां । यःयःगु थजुइमा थ्व मोहनि न्ह्योला जि झाडा वने हे मखु धकाः हाकुचा लिबि लुखां सुनानं मखंक बिस्यूंवन ।
भीमवहादुर आबा हानं वया हाकुचा सतःवल, “ग्व छिमि बा मवनिला”
हाकुचिया काय् न्वंहे मवाःसे च्वनाच्वन ।
“का म्वाल वनेम्वाः, वेइमानत, ए आठपहरिया भाई का थ्वयागु खापा जक मखु स्वाहानिनं लिना देय् पुखुली वाछ्वया ब्यू ” धाल । आठपहरियातय्सं तुरुन्त हे खापा स्वाहानि लिना हया देय् पुखुली वांछ्वया वन । हाकुचिया कला खँय्भाय् हे मसःम्ह ख्वंख्वं भीमबहादुर आबायात श्राप बिया च्वन ।
दँय् दँय् कार्तिक मंसिर महिनाय् गाँमय् झाडा च्वय्क वई । गामय् बुँ ज्यायाना नइपिं अप्वःथें किसानत झाडा वनेगु धकाः तराईया जंगले दँय् दँय् ज्या याः वनी । चारकोस झाडी वनाः सिमा क्वथः वनी । सतरी, तिम्मा दय्काः येँ काठ गोदामय् थ्येंक तय्हइ । दच्छिया ७२ खेताला खाकेमाः धकाः लाँ लाँ तक अजाःगु औल दुथाय् धुँ भालु वइथाय् जंगलय् याकःचा याकःचा ज्या याः वनी । सुथंनिसें बहनितक ज्या यायेगु ज्याला न्हिं जाकि निमना व पिआना (१६ पैसा) धेबा बिइ गाय्मा मगाय्मा, प्वाः जाय्मा मजाय्मा सुनानं मतलब याईमखु । अजाःगु थाकुक ज्यायाईपिन्त जाकी निमनां न्हिच्छियात गाः मगाः स्वइपिं सुं मदु, खालि ज्या याः मयाः स्ववइपिं जक । इलय् सिधय्के माः धकाः ख्याःवइपिं जक वई । हाकुचा वहे झाडा वनेगु ज्या जक लुमंका लँ धुछि मनय् खँ ल्हाका निनिम्हे सिथाय् छेँ फँपी वन । हाकुचां झाडावने मालि धकाः थन निनियाथाय् सू वयागु धाल ।
निनिम्ह हाकुचित हेकाः धाल, “बाबु झाडा वने थाकुचाय् मते निन्हु प्यन्हु म्हितेथें वनां हाजिर छाय्काः वा । छ थथे बिस्यूं जुयां छुयाय् छन्त छन्हू ज्वना इमिसं ज्या मयाकी हे मखु । हानं ज्वना यनकि छन्त सजायँ नं बी, झाडा नं छ्वइ । सजायँ नय्गु पल्सा आः हे सुम्क हुँ । थुकेहे छन्त भलो जुइ ।”
हाकुचित फसाद जुल, वनेला मवनेला जुल । हाकुचा न्हापानं निकः स्वकः झाडा वना जंगलय् सिं कुबिया अबुं मनःगु दुःख नयाः वय्धुंकूम्ह, म्हय् लँ मदय्क अजाःगु ताँन्वथाय् जंगलय् सिमा क्वथला वय्धुंकूम्ह, लः त्वनेगु थल मदयाः ह्वःगंगु तपलिं खुसिचाया लः तुया त्वना वय्धुंकूम्ह, पालतलय् लाकां मदय्क गुँ दथुं दथुं बोसि ज्या याईपिन्त जा सुवा जुया जा नका वय्धुंकूम्ह, वंबति अनया दुःख मेपिं सुनां सिइ, हाकुचां न्हापाया खँ लुमंकू लुमंकूं मिखां ख्वबि हाय्कल ।
श्री ३ राणा सरकार तसकं ग्यानापु इमिसं न्ह्याक्व अन्याय अत्याचार याःसां जनतां न्ववाय् मज्यू, तुरुन्त ज्वना यनि, जेलय् कुनेयनी, जवाः सवाः याना खँल्हातकि जिउ धन सरकार धकाः दक्व संपति लाका जेलय् तय्यनी । न्याय निसाफ धइगु मखु, कानुन स्वया च्वय्लाःपिं इपिं । इमि खल्ति हे लाल मोहर छापे यायेगु ज्वना जुइपिं । न्ह्यागु न्याय निसाफ यात नं हुकुमं कातय् याये ज्यूगु हुकुम सासन चलेयाना च्वंपिं । इमिु विरुद्धय् न्वंवाइम्ह सु ? श्री ३ सरकारया गुलिनं दाजु किजा परिवार दु सकसियां महारानी बाहेक हे ग्वाः ग्वाः नानिपिं दरबारय् तयाःतःगु दु । महारानी पाखेनं नानिपिनि पाखें नं याना ग्वाः ग्वाः मचा दय्का तःगु दु । महारानी पाखें दुपिं थ्याःपिं व नानिपिनिपाखें दुम्पिं मथ्याःपिं धकाः सकसितं दरबार दय्के माःगु दु । गन दय्केगु भचा जग्गा जमिन गाःगु मखु । येँ, यलया ज्यापुतय्गु द्वलंद्वः रोपनि बुँ जबरजस्तिं काल उके हे दरबार दय्का बिल । दरबार दय्केत माक्व झ्याः खापा धलिं दय्केत गामेयापिं ज्यापुतय्त दँय् दँय् झाडा छ्वय्गु धकाः चारकोस झाडी सिमा धेंकाः तिम्मा, सतरी दय्का हय्त छ्वत । म्हां वनेमखु धाय् ज्यूगु मखु, बुँ छकूचा ज्याना नयाच्वनागु नं मदई धकाः धन्दा । वनेधाःसा वनेग्याः । दँय् दँय् कयौं मनूत झाडावंपिं सिमां ल्हानां सिइपिं दु, गुलिं औलं कयाः विरामि जुया सिइपिं दु, सिं ल्ह्येया हँ हँ सिं त्यला सिइपिं गुलि, पहाडय् सिंकुबियावःपिं पहाडं तुलावना सिइपिं । गरिब जनता सिइगु इमित मतलब मदु । ध्वं सिइगुला, खिचा सिइगुला । राणातय्सं याना तःगु अत्याचार लुमंका लँय् व वं हाकुचां छेँ थ्यंगु हे मचाल, कलाम्ह “गन वनाच्वनाम्हलय् भीमवहादुर आबा ग्वकः सतके छ्वया हये धुंकल कन्हय् सुथय् मवलकि हानं आठ पहरी छ्वया हय् हँ छु याय्गु ?” कलाम्हं धासेंलिं व झसंग वन ।
“आः ज्वंके छ्वयाहय् धासेंलिं वंहे वन मालिका, बजि निफा व गुँद्रु भचा प्वचिना ति, गुलि च्वनेमाली गुलि च्वनेमाली इमिसं बिइगु जाकि निमना प्वाः जाय्क नय्त गाःगु मखु । न्हिनय् बजि नयाःसां प्वाः जाय्के माल । बजि भचा अप्वः हे ति ।” हाकुचां कलाम्हेसित धाई ।
हाकुचिया मोहनि न्ह्यो झाडा वनेला मं दुगु हे मखु व भीमवहादुर आबायात मनं मनं ब्वबिल, वया अबुया छ्यों जात्रा धुंकाः जक झाडा च्वय्कः वय्म्वाःला ? बुँज्यानं सिधः नखःनं सिधः व खिनःम्ह बुरां आठपहरीतय्त धाःसा च्यान्हु बाःछि अथें लि छ्याय्ज्यू । उलि हे लिछ्याय्गु खँ मल्हाःसे मागःगु दुःख ब्यूगुला थ्व नखः न्ह्यो ।
हाकुचिया बाज्यां वोसिनोल छपुया बुँ नीपी २० रोपनी बुँ ज्याना तःगु जुयाच्वन । बोसिनोलया बुँ ज्यानातःपिं जुया दँय् दँय् झारा वनेमाः । बोसिनोल धाय्थेंहे ब्यँनोल, दकर्मि नोल, धासेंँनोल, नांयागु बुँ ज्यानाच्वंपिं नं दु, अय्सां इमि बोसिनोल, ब्यँनोलपिनिथें थाकुक तापले वना थाकुक ज्या याः वनेम्वाः । स्वनिगलय् हे च्वना ज्या याये दु । दकर्मि नोला बुँ ज्यानातःपिनि जुजुया दरबारय् मर्मत संभार व देगः फल्चा मर्मत याय्गु ज्या याःसागाः, घासेँनोलया बुँ ज्यानाच्वंपिनि जुजुया लहिनातःपिं सल, किसीयात नकेत घाँय् तय्यनेगु ज्या याःसा गा । झाडा वनीपिनिथें थाकु मजू । सरकारं बुँ ज्याका तयागु नामं जनतायात तसकं शोषण याना तल, जनता ख्वय्का तल । जनतायात थ्व अन्याय अत्याचार याना तःगु खः । बुँ ज्याका तलधयाँ छु याये ज्याजक याय्गुला खःनि, बुँ वइगु वा दक्व उखे पु, थुखे पु याना हे फुनावनी । सरकारयात तःसिं पु, कौयात ज्याभः पाय्न तय्केत पु, नौयात सँ खाकेगु, लुसि ध्यनेगु, सुचिकारयात लँ सुइकेत पुलेबलय् बुँ वइगु वा छगः नं ल्यनी मखु । वहे छ्व निगःचा दैगुलिं धेर गोरचा नयाः दँ कतय् याय्मा छु दु धकाः दुःख सियागु मू ।
कूछि भ्वय् प्यन्हू न्ह्यो हाकुचित मंमदु मंमदु चितौनया जंगलय् खते याना छ्वल । बजि निफा स्वफा गुन्द्रु छप्वः ज्वना झाडा वनेगु धकाः थक्वाः पाखे स्वया पासापिंलिसें वन । झाडा वनेगु ज्या तसकं थाकु ज्या धैगु थाकु मजूगु छुं नं दैमखु अथेसां झाडा वनेगु ज्या धैगु मेगु ज्या सिबय् यक्व हे थाकु ज्यान पाना जुईमा । स्वनिगलं निसें तराईया जंगलय् थ्यंक न्यासि वने, वय् माः । जंगलय् याकःचा याकःचा वना सिमा कोथः वनेमा, तिम्मा सतरि दय्काः कुबिया थःपिं च्वनेथाय् बलय् (छाप्रो) तय्हयेमाः । दरबार दय्केत सिं गात धालकि दक्व सिं अनंनिसें येँ काठ गोडामय् थ्यंक ल्ह्यया हय्माः । निम्ह मनू नापं जुइ मज्यूगु पहाडया लँ, ततःहाकःगु सतरि झिम्ह झिंनिम्ह मनू जाना कुबुया काठ गोडामय् तय् हय्माः । इलय् थासय् थ्येंके महई धकाः आठपहरि ल्यू ल्यू छ्वयाहई । त्यानुल धकाः भचा झास लंके हे बिइगु मखु चाँडै हिंड धकाः आठपहरितसें त्वाँनालय् कत्थिं दाःवइगु । विर्ई जिक्व हे दुःख बिइगु, छुयाय् फसां मफुसां इमिसं धाःगु खँ न्यनेहे माल । हाकुचा न्हापानं निकः स्वकः झाडा वय् धुंकूम्ह वयात ज्या याय्गुलिला अपाय्सकं ग्याःथें मच्वं । अय्सां थुगुसी न्हून्हूपिं ल्याय्म्हतय् सरह ज्यायाय् भचा थाकु चाल । व भचा उमेर नं जाय् धुंकूम्ह न्हापा ल्याय्म्हबलय् थें बःलाइगुला खँ हे मदु । बाछि स्ववाः तकला बाँलाक हे ज्या यात । लिपा जुया वःलिसे ज्यायाय् भचा थाकुगु थें जुयावल । हाकुचां थःत भचा कमजोर जूगु ताय्कल । बःलापिं ल्याय्म्हतय् नाप ज्यायाये वयात थाकुल । वयात न्ह्याबलें त्यानुगु थें म्हस्याःगु तुति स्याःथें च्वनावल । नयेत्वनेगु गतिलाःगु दुगु मखु । वहे उसिना जाकिया जा न तरकारि न अचार, मल्ता छगःहे पासापिन्सं लाका नई धकाः मखंक सुचुका नय्माः । अजाःगु खाना नयाः गन बःलाई ? जिवं मफुसा भाई सरह ज्यायाय् माःगुलिं हाकुचा ज्वर वय्कल । ज्याय् वने त्यःकातक हाकुचा दना मवःगुलिं पासाम्ह हाकुचित स्वःवन, हाकुचाला फाँगां त्वपुया द्यःवःम्ह थें खानाच्वन । पासाम्ह हाकु दाई ज्वर वय्का च्वन धका बोसि नायः सःताहल । नायः नं हाकुचिया ख्वाः स्वया थ्वयात औंलिं कल, आ थ्व थन ज्यायाय् फइमखुत, थ्वयात छेँय् ब्वना यंकी वासः याय् यंकी धाल । थौं हे ब्वनां यंकी वयात छेँय्, छेँय् वना बाांलःम्ह बैद्य क्यना वासः याकि का लिबाका च्वनेमते हुँ छिमि निम्ह । लँय् वंवं वयात थाकुया वल धाःसा भरिया तया कुबुइका यंकी ना थ्व झितका दाँ धकाः झितका दाँ लँ खर्च बिया बोसि नाय ज्याय् वन ।
हाकुचित भरियां दोकय् तयाः कुबुया छेँ तय्हल सनेहे मफुम्ह भातयात डोकय् तया कुबुया छेँ छय् हःगु खँबलय् हाकुचिया कला हू हू ख्वल । छु जुल छन्त हे भगवान धकाः घय्पना ख्वल । हाकुचिया कला ख्वःगु सः ताया खोना तमा छाय् ख्वयागु भम्चा छु जुल धकाः मातनय् थाहाँवल । स्वरे तःमां व झाडा वंम्ह छु जुइका वःगु दने हे मफु, ल्हा तुति छक स्वरे धकाः हाकुचिया लिक्क यन । हाकुचिया मिखा दुहाँवंगु कपा न्ह्याःवःगु ख्वाः खनेवं हे खोना तमांनं थ्वयात औलि कल धाल । कलाम्हेसित याकनं सानुचा वैद्य सःता हयाः क्यनेहिं धाल । फछिंफक्व याकनं वासः यायेमा, थ्व औलालि ल्वय् धैगु ग्यानापुगु ल्वय् । हुँ याकनं सानुचा वैद्य सःताहिं, जिं थन स्वम्ह अजिमापिनि नामं जाकि भागयाका तय्, कन्हेकँस छंलाईबले स्वम्ह अजिमायाथाय् कलः वनाब्यू । अथें क्वलाना वनि धन्दा काय्म्वाः धकाः झ्याफलय् च्वंगु हुखा कया बजां त्वन । हाकुचिया कला ब्वाँय् ब्वाँय् वैद्य सतः वन ।
सानुचा वैद्य वल । फुफा याना झाडे याना वासः नकेगु बिया च्यान्हु दईबलय् क्वलाना वनि धयावन । खोना तःमां नं भागि याका तःगु जाकि तयाः स्वम्ह अजिमांयाथाय् नं कलः वना बिल । अय्सां हाकुचिया ल्वय् क्वलागु मखु झन झन गंसिजुया वन, ल्हाःतुति कथिथें, भंगः छगः जक धिमेथें फुलय् जुयाच्वन । सुनां छु याःसा ल्वय् क्वलाई धाल अथेहे यानाच्वन । गुलि द्यः पुजा यानाबिल, गुलि बौ तयाजुल । म्हस्यू स्यूपिं वैद्य क्यने हल उल्ति नकल, औलि कःगु धकाः खालु त्वंकल, सिकं थियातःगुलिं गंसि जुयावंगु धकाः दिपय् जायाम्ह मनू ज्याना बौतय् यन । ल्वय्धाःसा क्वलाःगु हे मखु, हाकुचिया कलाया नित्वलाया सुराई व नित्वलाया लुँया टुकि मियाः वासः याये धुंकल । अझनं ल्वय् क्वलाःगु मखु । हाकुचा म्वाई धैगु स्वयां हे आशा मन्त । आखिरे याना यानागु वासःलं मथियाः हाकुचां फागु पुन्हि खुन्हु थःगु प्राण त्वताः थ्व संसारं विदा कयाःवन । राणा शासनया पालय् हाकुचाथें ज्याःपिं सलंसः मनूत झाडा वना सिइपिं दु । गुलिं सिमा क्वथःबलय् सिमां ल्हानाः सिइपिं, गुलिं सिंग्वलं ल्हाना सिइपिं, गुलिं सतरि कुबिया स्वनिगलय् तःवःबलय् पहाडं कुतुं वना सिइपिं, गुलि हाकुचाथें औलि कयाः सिइपिं । थुलि सित उलि सित धैगु ल्याचाः हे मदु । गरिब सित ध्वं सिइगुला, खिचा सिइगुला स्वयात मतलब मदु । इमित ला ज्या माःगु दु, ज्या याय् फतले काल, सितं छेँय् परिवारयात घःसु याय्त हे धेबा छगः मब्यूसे ख्वय्का छ्वत । वहे ख्वय्का छ्वःपिनि आत्मां श्राप ब्यूगु ग्यलाः आखिरे राणा शासनया पतन जुयावन । नाप नापं झाडा वनेगु ज्या नं वंद जुयावन ।
झाडा नायः
आठपहरीया निम्ह स्वम्ह ब्वना थौं सुथंनिसें भिमवहादुर आबा गामय् चाह्यू जुल । हाकुचिया छेँ न्ह्योने च्वना हाकुचित “ए हाकु ! ए हाकु !” धकाः सताःच्वन ।
हाकुचा छेँय् मदुला मस्यु हई धयामहः । “छेँय् हे मदु जुइ व, गज्याःम्ह मनू गन जक वनीम्ह न्ह्याबलें वःसां छेँ मदु । छेँ दुसां हइ मधाःसे च्वना च्वनिम्हला बेइमान धकाः भीमवहादुर आबा भुनु भुनु हालाच्वन । आः थ्वयात छु याय्गु आठपहरीत पाखे स्वयाः धाल, “थ्वँ जितः तसकं दुःख बिल छकः मखु, निकः मखु, ग्वन्हु दत जितः दुःख बिया तःगु का आठपहरीया भाई । थ्वयात छु यायेगु ? थ्वयात थ्वयागु छेँय्या खापा लिना देय् पुखुलिई वान्छ्वया ब्यु ।”
आठपहरीयात खापा लिना वान्छ्वय्त वंबलय् हाकुचिया काय ब्वाँय् ब्वाँय् वया भीमवहादुर आबाया तुति ज्वंवल ।
“यो बाज्या इमित रोकय्या बिन्ती जिमि बा नःला स्वां पिइत बागमति फि काः वनाच्वन, वइगु ई जुल । जिमि बाः निं वय्के आसे खापा लिना वान्छ्वय् मते” धकाः मचां ल्हाः जोरय् याना बिन्ति यात ।
“गुलि पियाः च्वनेगु झिकः सःतः वय्धुन गबलें नापलाःगु मखु ।” भीमवहादुर आबा झोक्कय् जुयाः हाल ।
“बाज्या वःबलय् जिपिं छेँ मदुगु पाखे लातका नत्रसा बाज्यां सतकानं हई मधाःसे च्वना च्वनीला, आःनं बाज्यां सःतुबलय् जि फैयात नसा तः वनाच्वनागु, ता हे मताः, बाज्या न्ह्यागुसां तँचाय्मते बा वइनं जुइ, बरु बाज्याया मेय्थाय् वनेमाःसा वं सां ज्यु, जिं बा वलकि बाज्यायाथाय् छ्वया हय् ।”
“जिथाय् छेँ मखु वय्सातं लाछी छ्वया हचि ।” धकाः भीमवहादुर आबा आठपहरिया नापं ब्वना वन ।
भीमवहादुर आबा राणा शासनया पालय् झाडा च्वय्क जुइगु ज्याय् नायः याना तःम्ह । राणातय् काय् म्ह्याय्पिन्त दरबार दय्केत बल्लागु, बाँलाःगु सिंयागु झ्याः, खापा, दलिन, तिम्मा दयेकेत अगराथ, चाँपया सिमा गन गन दु, अन अन जंगलय् सिमा क्वथला येँया काठ गोदामय् हय्त ज्यामी खतन पतन यायेगु लागि झाडा नायः यागु खानकि बियातःम्ह, राणा सरकारं न्यापी बुँ खानकि बिया दँय् दँय् झाडा चोय्केगु ज्या बियातःम्ह । कार्तिक मंसिरं बुँज्या क्वचाईथें च्वनकि झाडा च्वय्कः वइ भीम बहादुर आबा स्वया ज्यामित खतन पतन याई । गुलिसितं चितौन, गुलिसितं हेटौडापाखे चारकोस झाडी छ्वई । म्हां वनेमखु धाय्मज्यू । मवनकि बुँ छकुचा ज्याकाः तःगु नं लाकाकाई । सुलाः च्वंसा खापा लिनाः देय् पुखुली वान्छोया बिई । म्हां झाडा वनेमखु धाःपिन्त गोरखलोरी तयाः चिना लाछि ग्वारा तुइका तई । गुलिसितं ला ख्वालय् साखः ती पाना फल्चिया थामय् चिना तई । भीमवहादुर आबाया छु मतिंवल वहे सजाँय् बियाः तई । वं थःत गांयाम्ह छम्ह जुजु भाःपिया दुःख बियातःसां वैगु विरोध याय्गु गामय् स्वयाकें हे तागत मदु ।
हाकुचा बागमति वनांवःम्ह छेँ थ्यनेसाथं काय्म्ह भीमवहादुर आबा धयावंगु खँ कन । हाकुचिया ला सातुहे वन । अथेहे हाकुम्ह भीमबहादुर आबा लाछि वा धाल धाःबलय् वया ख्वाःला वँचुसे च्वना वन । सिमां कुतुंवःम्ह माकःथें त्वलय् जुयाच्वन । वया मनय् अनेतनेगु खँ लुल । वैत थः ज्यापु जुया सरकारयागु बुँ ज्याना नयाच्वनागु धिक्कार धैथें ताल । ३६० दिन दुःख सियानं दुःख सिई मगाःगु थ्व ज्यापुया कर्म धैथें मतिंलुल । स्वसः व खुइन्हु ज्या ज्या, गबलें बुँज्या, गबलें गुठीया ज्या गबलें जुजयाथाय् ज्या, गबलें साहुतय्थाय् । आराम धैगुला सिनाः वनीबलय् तिनि दई धैथें मनय् वल । न्ह्याक्व दुःख स्यूसां छुयाय् वहे प्वाः छगःया च्यः ला खनि ज्याला धकाः धेबा छगः सुनानं बिइगु मखु । गुलिसिनं पुलांगु लँ छपाः निपाः बियाः हई । गुलिसिनं चिकुलां फिइत ज्यू धकाः छुँ चानाः तःगु कोट छपाः निपाः बिया हेय्का हई । दरवारय् ज्या वंसा इमित मयोगु फसि, लैं झ्यातुगु ज्यामछिंगु बिया हई । नखःचखःबलय् खाचा स्याना वान्छ्वय् त्योंगु तुति, छ्यों, पपौ मचातय्त नकि धका बियाहई । उलिंहे न्हिच्छि ज्या यानागु ज्याला धेबा बिगुला नां हे काई मखु । ज्याला हिं धाय् छाःगु हे मखु छुयाय् ?
सोझा जुलकि सकसिनं हे दुःख बिइगु जुयाच्वन । आः स्वरे हानं महनि नखः च्यान्हु न्ह्यो झारा च्वय्के छ्वया हल । वने धाय्गुला मवने धाय्गु । वने धाःसा महनिथें ज्याबलय् विदेश वना च्वंपिं हे परिवार नाप च्वना नखः मानय् याय्त छेँय् लिहांवइ धाःसा थनच्वंपिं चितौन, हेटौडाय् थः मचा खाचा त्वता नखः मानय् मयासे वने मं दैला । हानं मवंसा आठपहरीयां ज्वंवई धकाः सुलाः सुलाः जुई माली । हाकुचित छुयाय् छुयाय् जुल । वंसां मज्यू मवंसां मज्यू ।
मोहनि त्यय्का झाडा च्वय्का वःगुलिं हाकुचित भीमवहादुर आबा खनां तसकं तँ पिहांवल । बेइमान खीनःम्ह बुरा मोहनि त्यय्का झाडा च्वय्कः वया गरीवतय्गु मोहनि हे छखे लाकाः बिल । मोहनि नखः छु इमि जक मानय् याये माःगुला ? जुजुपिनि, साहुतय् जक नखःला मखुनि, गरीवतय् नं ला नखः खः, दुपिनि साहुतय् दुथें मानय् याइ, मदुपिं गरीबतय् मदुगु किसिमं मानय् याई । उलिनं सिइके म्वाःला व न्ह्येपु मदुम्ह बुरां । यःयःगु थजुइमा थ्व मोहनि न्ह्योला जि झाडा वने हे मखु धकाः हाकुचा लिबि लुखां सुनानं मखंक बिस्यूंवन ।
भीमवहादुर आबा हानं वया हाकुचा सतःवल, “ग्व छिमि बा मवनिला”
हाकुचिया काय् न्वंहे मवाःसे च्वनाच्वन ।
“का म्वाल वनेम्वाः, वेइमानत, ए आठपहरिया भाई का थ्वयागु खापा जक मखु स्वाहानिनं लिना देय् पुखुली वाछ्वया ब्यू ” धाल । आठपहरियातय्सं तुरुन्त हे खापा स्वाहानि लिना हया देय् पुखुली वांछ्वया वन । हाकुचिया कला खँय्भाय् हे मसःम्ह ख्वंख्वं भीमबहादुर आबायात श्राप बिया च्वन ।
दँय् दँय् कार्तिक मंसिर महिनाय् गाँमय् झाडा च्वय्क वई । गामय् बुँ ज्यायाना नइपिं अप्वःथें किसानत झाडा वनेगु धकाः तराईया जंगले दँय् दँय् ज्या याः वनी । चारकोस झाडी वनाः सिमा क्वथः वनी । सतरी, तिम्मा दय्काः येँ काठ गोदामय् थ्येंक तय्हइ । दच्छिया ७२ खेताला खाकेमाः धकाः लाँ लाँ तक अजाःगु औल दुथाय् धुँ भालु वइथाय् जंगलय् याकःचा याकःचा ज्या याः वनी । सुथंनिसें बहनितक ज्या यायेगु ज्याला न्हिं जाकि निमना व पिआना (१६ पैसा) धेबा बिइ गाय्मा मगाय्मा, प्वाः जाय्मा मजाय्मा सुनानं मतलब याईमखु । अजाःगु थाकुक ज्यायाईपिन्त जाकी निमनां न्हिच्छियात गाः मगाः स्वइपिं सुं मदु, खालि ज्या याः मयाः स्ववइपिं जक । इलय् सिधय्के माः धकाः ख्याःवइपिं जक वई । हाकुचा वहे झाडा वनेगु ज्या जक लुमंका लँ धुछि मनय् खँ ल्हाका निनिम्हे सिथाय् छेँ फँपी वन । हाकुचां झाडावने मालि धकाः थन निनियाथाय् सू वयागु धाल ।
निनिम्ह हाकुचित हेकाः धाल, “बाबु झाडा वने थाकुचाय् मते निन्हु प्यन्हु म्हितेथें वनां हाजिर छाय्काः वा । छ थथे बिस्यूं जुयां छुयाय् छन्त छन्हू ज्वना इमिसं ज्या मयाकी हे मखु । हानं ज्वना यनकि छन्त सजायँ नं बी, झाडा नं छ्वइ । सजायँ नय्गु पल्सा आः हे सुम्क हुँ । थुकेहे छन्त भलो जुइ ।”
हाकुचित फसाद जुल, वनेला मवनेला जुल । हाकुचा न्हापानं निकः स्वकः झाडा वना जंगलय् सिं कुबिया अबुं मनःगु दुःख नयाः वय्धुंकूम्ह, म्हय् लँ मदय्क अजाःगु ताँन्वथाय् जंगलय् सिमा क्वथला वय्धुंकूम्ह, लः त्वनेगु थल मदयाः ह्वःगंगु तपलिं खुसिचाया लः तुया त्वना वय्धुंकूम्ह, पालतलय् लाकां मदय्क गुँ दथुं दथुं बोसि ज्या याईपिन्त जा सुवा जुया जा नका वय्धुंकूम्ह, वंबति अनया दुःख मेपिं सुनां सिइ, हाकुचां न्हापाया खँ लुमंकू लुमंकूं मिखां ख्वबि हाय्कल ।
श्री ३ राणा सरकार तसकं ग्यानापु इमिसं न्ह्याक्व अन्याय अत्याचार याःसां जनतां न्ववाय् मज्यू, तुरुन्त ज्वना यनि, जेलय् कुनेयनी, जवाः सवाः याना खँल्हातकि जिउ धन सरकार धकाः दक्व संपति लाका जेलय् तय्यनी । न्याय निसाफ धइगु मखु, कानुन स्वया च्वय्लाःपिं इपिं । इमि खल्ति हे लाल मोहर छापे यायेगु ज्वना जुइपिं । न्ह्यागु न्याय निसाफ यात नं हुकुमं कातय् याये ज्यूगु हुकुम सासन चलेयाना च्वंपिं । इमिु विरुद्धय् न्वंवाइम्ह सु ? श्री ३ सरकारया गुलिनं दाजु किजा परिवार दु सकसियां महारानी बाहेक हे ग्वाः ग्वाः नानिपिं दरबारय् तयाःतःगु दु । महारानी पाखेनं नानिपिनि पाखें नं याना ग्वाः ग्वाः मचा दय्का तःगु दु । महारानी पाखें दुपिं थ्याःपिं व नानिपिनिपाखें दुम्पिं मथ्याःपिं धकाः सकसितं दरबार दय्के माःगु दु । गन दय्केगु भचा जग्गा जमिन गाःगु मखु । येँ, यलया ज्यापुतय्गु द्वलंद्वः रोपनि बुँ जबरजस्तिं काल उके हे दरबार दय्का बिल । दरबार दय्केत माक्व झ्याः खापा धलिं दय्केत गामेयापिं ज्यापुतय्त दँय् दँय् झाडा छ्वय्गु धकाः चारकोस झाडी सिमा धेंकाः तिम्मा, सतरी दय्का हय्त छ्वत । म्हां वनेमखु धाय् ज्यूगु मखु, बुँ छकूचा ज्याना नयाच्वनागु नं मदई धकाः धन्दा । वनेधाःसा वनेग्याः । दँय् दँय् कयौं मनूत झाडावंपिं सिमां ल्हानां सिइपिं दु, गुलिं औलं कयाः विरामि जुया सिइपिं दु, सिं ल्ह्येया हँ हँ सिं त्यला सिइपिं गुलि, पहाडय् सिंकुबियावःपिं पहाडं तुलावना सिइपिं । गरिब जनता सिइगु इमित मतलब मदु । ध्वं सिइगुला, खिचा सिइगुला । राणातय्सं याना तःगु अत्याचार लुमंका लँय् व वं हाकुचां छेँ थ्यंगु हे मचाल, कलाम्ह “गन वनाच्वनाम्हलय् भीमवहादुर आबा ग्वकः सतके छ्वया हये धुंकल कन्हय् सुथय् मवलकि हानं आठ पहरी छ्वया हय् हँ छु याय्गु ?” कलाम्हं धासेंलिं व झसंग वन ।
“आः ज्वंके छ्वयाहय् धासेंलिं वंहे वन मालिका, बजि निफा व गुँद्रु भचा प्वचिना ति, गुलि च्वनेमाली गुलि च्वनेमाली इमिसं बिइगु जाकि निमना प्वाः जाय्क नय्त गाःगु मखु । न्हिनय् बजि नयाःसां प्वाः जाय्के माल । बजि भचा अप्वः हे ति ।” हाकुचां कलाम्हेसित धाई ।
हाकुचिया मोहनि न्ह्यो झाडा वनेला मं दुगु हे मखु व भीमवहादुर आबायात मनं मनं ब्वबिल, वया अबुया छ्यों जात्रा धुंकाः जक झाडा च्वय्कः वय्म्वाःला ? बुँज्यानं सिधः नखःनं सिधः व खिनःम्ह बुरां आठपहरीतय्त धाःसा च्यान्हु बाःछि अथें लि छ्याय्ज्यू । उलि हे लिछ्याय्गु खँ मल्हाःसे मागःगु दुःख ब्यूगुला थ्व नखः न्ह्यो ।
हाकुचिया बाज्यां वोसिनोल छपुया बुँ नीपी २० रोपनी बुँ ज्याना तःगु जुयाच्वन । बोसिनोलया बुँ ज्यानातःपिं जुया दँय् दँय् झारा वनेमाः । बोसिनोल धाय्थेंहे ब्यँनोल, दकर्मि नोल, धासेंँनोल, नांयागु बुँ ज्यानाच्वंपिं नं दु, अय्सां इमि बोसिनोल, ब्यँनोलपिनिथें थाकुक तापले वना थाकुक ज्या याः वनेम्वाः । स्वनिगलय् हे च्वना ज्या याये दु । दकर्मि नोला बुँ ज्यानातःपिनि जुजुया दरबारय् मर्मत संभार व देगः फल्चा मर्मत याय्गु ज्या याःसागाः, घासेँनोलया बुँ ज्यानाच्वंपिनि जुजुया लहिनातःपिं सल, किसीयात नकेत घाँय् तय्यनेगु ज्या याःसा गा । झाडा वनीपिनिथें थाकु मजू । सरकारं बुँ ज्याका तयागु नामं जनतायात तसकं शोषण याना तल, जनता ख्वय्का तल । जनतायात थ्व अन्याय अत्याचार याना तःगु खः । बुँ ज्याका तलधयाँ छु याये ज्याजक याय्गुला खःनि, बुँ वइगु वा दक्व उखे पु, थुखे पु याना हे फुनावनी । सरकारयात तःसिं पु, कौयात ज्याभः पाय्न तय्केत पु, नौयात सँ खाकेगु, लुसि ध्यनेगु, सुचिकारयात लँ सुइकेत पुलेबलय् बुँ वइगु वा छगः नं ल्यनी मखु । वहे छ्व निगःचा दैगुलिं धेर गोरचा नयाः दँ कतय् याय्मा छु दु धकाः दुःख सियागु मू ।
कूछि भ्वय् प्यन्हू न्ह्यो हाकुचित मंमदु मंमदु चितौनया जंगलय् खते याना छ्वल । बजि निफा स्वफा गुन्द्रु छप्वः ज्वना झाडा वनेगु धकाः थक्वाः पाखे स्वया पासापिंलिसें वन । झाडा वनेगु ज्या तसकं थाकु ज्या धैगु थाकु मजूगु छुं नं दैमखु अथेसां झाडा वनेगु ज्या धैगु मेगु ज्या सिबय् यक्व हे थाकु ज्यान पाना जुईमा । स्वनिगलं निसें तराईया जंगलय् थ्यंक न्यासि वने, वय् माः । जंगलय् याकःचा याकःचा वना सिमा कोथः वनेमा, तिम्मा सतरि दय्काः कुबिया थःपिं च्वनेथाय् बलय् (छाप्रो) तय्हयेमाः । दरबार दय्केत सिं गात धालकि दक्व सिं अनंनिसें येँ काठ गोडामय् थ्यंक ल्ह्यया हय्माः । निम्ह मनू नापं जुइ मज्यूगु पहाडया लँ, ततःहाकःगु सतरि झिम्ह झिंनिम्ह मनू जाना कुबुया काठ गोडामय् तय् हय्माः । इलय् थासय् थ्येंके महई धकाः आठपहरि ल्यू ल्यू छ्वयाहई । त्यानुल धकाः भचा झास लंके हे बिइगु मखु चाँडै हिंड धकाः आठपहरितसें त्वाँनालय् कत्थिं दाःवइगु । विर्ई जिक्व हे दुःख बिइगु, छुयाय् फसां मफुसां इमिसं धाःगु खँ न्यनेहे माल । हाकुचा न्हापानं निकः स्वकः झाडा वय् धुंकूम्ह वयात ज्या याय्गुलिला अपाय्सकं ग्याःथें मच्वं । अय्सां थुगुसी न्हून्हूपिं ल्याय्म्हतय् सरह ज्यायाय् भचा थाकु चाल । व भचा उमेर नं जाय् धुंकूम्ह न्हापा ल्याय्म्हबलय् थें बःलाइगुला खँ हे मदु । बाछि स्ववाः तकला बाँलाक हे ज्या यात । लिपा जुया वःलिसे ज्यायाय् भचा थाकुगु थें जुयावल । हाकुचां थःत भचा कमजोर जूगु ताय्कल । बःलापिं ल्याय्म्हतय् नाप ज्यायाये वयात थाकुल । वयात न्ह्याबलें त्यानुगु थें म्हस्याःगु तुति स्याःथें च्वनावल । नयेत्वनेगु गतिलाःगु दुगु मखु । वहे उसिना जाकिया जा न तरकारि न अचार, मल्ता छगःहे पासापिन्सं लाका नई धकाः मखंक सुचुका नय्माः । अजाःगु खाना नयाः गन बःलाई ? जिवं मफुसा भाई सरह ज्यायाय् माःगुलिं हाकुचा ज्वर वय्कल । ज्याय् वने त्यःकातक हाकुचा दना मवःगुलिं पासाम्ह हाकुचित स्वःवन, हाकुचाला फाँगां त्वपुया द्यःवःम्ह थें खानाच्वन । पासाम्ह हाकु दाई ज्वर वय्का च्वन धका बोसि नायः सःताहल । नायः नं हाकुचिया ख्वाः स्वया थ्वयात औंलिं कल, आ थ्व थन ज्यायाय् फइमखुत, थ्वयात छेँय् ब्वना यंकी वासः याय् यंकी धाल । थौं हे ब्वनां यंकी वयात छेँय्, छेँय् वना बाांलःम्ह बैद्य क्यना वासः याकि का लिबाका च्वनेमते हुँ छिमि निम्ह । लँय् वंवं वयात थाकुया वल धाःसा भरिया तया कुबुइका यंकी ना थ्व झितका दाँ धकाः झितका दाँ लँ खर्च बिया बोसि नाय ज्याय् वन ।
हाकुचित भरियां दोकय् तयाः कुबुया छेँ तय्हल सनेहे मफुम्ह भातयात डोकय् तया कुबुया छेँ छय् हःगु खँबलय् हाकुचिया कला हू हू ख्वल । छु जुल छन्त हे भगवान धकाः घय्पना ख्वल । हाकुचिया कला ख्वःगु सः ताया खोना तमा छाय् ख्वयागु भम्चा छु जुल धकाः मातनय् थाहाँवल । स्वरे तःमां व झाडा वंम्ह छु जुइका वःगु दने हे मफु, ल्हा तुति छक स्वरे धकाः हाकुचिया लिक्क यन । हाकुचिया मिखा दुहाँवंगु कपा न्ह्याःवःगु ख्वाः खनेवं हे खोना तमांनं थ्वयात औलि कल धाल । कलाम्हेसित याकनं सानुचा वैद्य सःता हयाः क्यनेहिं धाल । फछिंफक्व याकनं वासः यायेमा, थ्व औलालि ल्वय् धैगु ग्यानापुगु ल्वय् । हुँ याकनं सानुचा वैद्य सःताहिं, जिं थन स्वम्ह अजिमापिनि नामं जाकि भागयाका तय्, कन्हेकँस छंलाईबले स्वम्ह अजिमायाथाय् कलः वनाब्यू । अथें क्वलाना वनि धन्दा काय्म्वाः धकाः झ्याफलय् च्वंगु हुखा कया बजां त्वन । हाकुचिया कला ब्वाँय् ब्वाँय् वैद्य सतः वन ।
सानुचा वैद्य वल । फुफा याना झाडे याना वासः नकेगु बिया च्यान्हु दईबलय् क्वलाना वनि धयावन । खोना तःमां नं भागि याका तःगु जाकि तयाः स्वम्ह अजिमांयाथाय् नं कलः वना बिल । अय्सां हाकुचिया ल्वय् क्वलागु मखु झन झन गंसिजुया वन, ल्हाःतुति कथिथें, भंगः छगः जक धिमेथें फुलय् जुयाच्वन । सुनां छु याःसा ल्वय् क्वलाई धाल अथेहे यानाच्वन । गुलि द्यः पुजा यानाबिल, गुलि बौ तयाजुल । म्हस्यू स्यूपिं वैद्य क्यने हल उल्ति नकल, औलि कःगु धकाः खालु त्वंकल, सिकं थियातःगुलिं गंसि जुयावंगु धकाः दिपय् जायाम्ह मनू ज्याना बौतय् यन । ल्वय्धाःसा क्वलाःगु हे मखु, हाकुचिया कलाया नित्वलाया सुराई व नित्वलाया लुँया टुकि मियाः वासः याये धुंकल । अझनं ल्वय् क्वलाःगु मखु । हाकुचा म्वाई धैगु स्वयां हे आशा मन्त । आखिरे याना यानागु वासःलं मथियाः हाकुचां फागु पुन्हि खुन्हु थःगु प्राण त्वताः थ्व संसारं विदा कयाःवन । राणा शासनया पालय् हाकुचाथें ज्याःपिं सलंसः मनूत झाडा वना सिइपिं दु । गुलिं सिमा क्वथःबलय् सिमां ल्हानाः सिइपिं, गुलिं सिंग्वलं ल्हाना सिइपिं, गुलिं सतरि कुबिया स्वनिगलय् तःवःबलय् पहाडं कुतुं वना सिइपिं, गुलि हाकुचाथें औलि कयाः सिइपिं । थुलि सित उलि सित धैगु ल्याचाः हे मदु । गरिब सित ध्वं सिइगुला, खिचा सिइगुला स्वयात मतलब मदु । इमित ला ज्या माःगु दु, ज्या याय् फतले काल, सितं छेँय् परिवारयात घःसु याय्त हे धेबा छगः मब्यूसे ख्वय्का छ्वत । वहे ख्वय्का छ्वःपिनि आत्मां श्राप ब्यूगु ग्यलाः आखिरे राणा शासनया पतन जुयावन । नाप नापं झाडा वनेगु ज्या नं वंद जुयावन ।
No comments:
Post a Comment