—नजरराम महर्जन
नेवाःतय्गु उद्गमस्थल स्वनिगः खः धाई । नेवाःतय्गु गौरवशाली इतिहास दु । थौंया विकसित देय् अमेरिका कोलम्बसं पत्ता लगय् याये न्ह्यःहे स्वनिगलय् छगू व्यवस्थित शहर दये धुंकूगु खः । नेवाः बिनाया नेपाःया इतिहास पूवनी मखु । नेपाःया सम्पदात गुलि नं दु अप्वः यानां नेवाःतसें हे दयेकातःगु दु ।
थौं नेवाःत स्वनिगलय् जक मखु । नेपाःया थीथी जिल्लाय् जक मखु, नेपाः नं पिने हलिमय् नं यक्व थासय् नेवाःत थ्यने धुंकल । उखुन्हुतिनि २०७४ चैत्र महिनाया १६ व १७ गते (मार्च ३० व ३१ तारिखय्) हलिं नेवाः दबूया निक्वःगु तःमूँज्या येँ जुल । येँ ब्वति काःवयेमखंपिन्सं हलिमय् २७ गु देशय् मार्च ३१ तारिख खुन्हु नेवाः दिवस हंगु बुखँ अनलाईनय् वयाच्वंगु दु । गुलिसें नेवाः भ्वय्् न्याय्काः गुलिसें पिकनिक यानांसां नेवाः दिवस हनेगु यात । तर नेवाःतय्गु उद्गमस्थल धाःथाय् छुं हे मदु ।
हलिं नेवाः दबूया ज्याझ्वलय् ब्वतिकाःझापिं नेवाःत सकसिनं नेपालभाषा ल्हायेसः । नेपालभाषां हे फुक्क ज्याझ्वः जुल । बरु नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन धयाःतःगु नेवाः देय् दबूया ज्याझ्वलय् पिनेंवःपिं नेवाःतसें नेवाःभाय् मसः धकाः खय्भासं ज्याझ्वः न्ह्याकी । थःगु भाय् हे मसः धाःसा जि नेवाः धकाः गर्व यायेगु गन थाय् ? उकिंला सिद्धिदासं धया थकूगु दु “भाषा म्वाःसा जाति म्वाई ।”
हलिंमं झाःपिं नेवाःतय्के छिकपिनि मस्त नं नेवाःभाय् सःला ? धकाः न्यनाबलय् इमिसं थः मस्तय्त नं नेवाः भाय् स्यनातःगु दु । विदेशय् न्ह्याथ्थाय् जूसां स्वंगु भाय् सयेकेमाः । मां अबुं छेँय् नेपालभाषा स्यनी, पिने वनीबलय् अंग्रेजी व स्थानीय भाय् सयकी । इमिसं थः मस्तय्त खस भाय् मस्यं । खस भाय् सयकेमाःगु जरुरत नं मदु । अथे हे देवनागरी लिपि नं मसय्कू । उकिं इमिसं थूइक नेपालभाषा च्वयेगु खःसा रोमन लिपिं नेवाः भाय् च्वयाः सामाजिक संजालय् तयेत इनाप याःगु दु ।
नेपाःया जःला खःला देय् भारतया यक्व थासय् नं नेवाःत थ्यनांच्वंगु दु । इपिं अन गथेजुया वन, छाय् वन धइगु थीथी हुनि दयेफु । भारतया सिक्किम, आसाम, मेघालय् व पश्चिम बंगालया दार्जिलिंग लागाय् यक्व नेवाःत दु । नेपाःनं पिने भारतय् वने धुनेवं नेवाःतय् छगू जक हे जात जुइ । अन अप्वः यानां जात च्वइबलय् प्रधान या नेवार च्वइ । अन नेवाःतय् दथुइ थजात क्वजात धइगु मखु । पुस्ता पुस्तांतर बितय् जुयाः वंलिसें इमिसं थःगु भाषा संस्कृति ल्वमंका यंकल । नाता कुतुम्बय् मां, बा, पाजु मल्जु, नीनि धकाः छताः निता जक ल्यंकाःतल ।
छुं नं जातिया म्हसिइका धइगु भाषा, संस्कृति चाडपर्व खः । भारतया थीथी राज्यय् च्वना वयाच्वंपिं नेवाःतय्त अनया राज्य सरकारं आदिवासी जनजातिया धलखय् तयेगु क्वःछित । आदिवासी जनजातिया मान्यता दय्वं राज्य बिइगु यक्व सुविधाया हकदार जुइ । आदिवासी जनजातिया मान्यता कायेत थःगु भाषा, संस्कृति न्ह्यब्वये माल । तर इमिसं थःगु भाषा धइगु छु ? थःगु संस्कृति धइगु हे मस्यू ।
थौंया नीदँ न्ह्यः भारतया सिक्किम राज्य सरकारं नेवाःतय्त आदिवासी जनजातिया मान्यता बिउबलय् नेवाःतय्के थःगु म्हसिइका छुं हे मदु । अथेजुया अनच्वंपिं नेवाःत नेपाःया स्वनिगलय् वयाः नेवाः भाषा, संस्कृति सयेकल । थिमिया संस्कृतिविद गणेश राम लाछी थःगु दलबलसहित सिक्किम वनां स्यंवन । सिक्किमय् मुक्कं २२ द्वः नेवाःत दु धाई । थौं सिक्किमय् नेपालभाषायात सरकारी मान्यता दु । अन १३ स्वंगु नेपालभाषा ब्वंकीगु स्कुलत दु । गुगु कि नेवाःतय्गु उद्गमस्थल धाःगु स्वनिगःया मनूतसें हे बांलाक च्वयेमसः । सिक्किमय् इन्द्रजात्रा याइबलय् सार्वजनिक विदा बियातःगु दु । सिक्किमय् नेवाःतसें थःगु जातिय पहिचान न्ह्यब्वया जनजाति कोटाया सुविधा कयाःच्वंगु दु । अन देवनागरी लिपि मखु, नेवाःतय्गु रञ्जना लिपिं हे च्वयेगु याइ । अन नेपालभाषा स्यनेत सरकारं हे शिक्षकया व्यवस्था यानातःगु दु । पुलांगु पुस्तां नेपालभाषां खँल्हाये मसःसां न्हूगु पुस्तां सय्का हयाःच्वंगु दु । थुकिं आशा याये नेवाः व नेपालभाषाया संरक्षण सिक्किमया नेवाःतसें याइ ।
भारतया आसाम राज्यं नं नेवाःतय्त जनजाति मान्यता बिइगु जुल । जनजाति मान्यता दयेधुनेवं हे सरकारं बियातःगु यक्व सुविधा उपभोग याये खनी । मुख्यला अन जनजाति कोटाय् चुनाव ल्वायेगु थाय दु । आसामया नेवाःत जनजाति प्रमाणित याये मफुगुलिं अनु चुनावय् ब्वति कायेमदु । भोत जक बिइगु दु । उकिं अनच्वंपिं नेवाःतसे बिइ खँ, काये मखँ धाइगु । जनजातिया मान्यता कायेत थःगु हे भाषा, लिपि व संस्कृति दयेमाः । वहे थःगु म्हसिइका सिइकेत व सयकेत आसामया देव नेवारया नेतृत्वय् स्वःनिगः चाह्यू झाल । थिमिया संस्कृतिविद गणेशराम लाछियात स्वापू तल । गणेशराम लाछी झिंन्याम्हेसिया पुचः ज्वनाः आसाम झाल । आसामय वनां अन नेवाः तजिलजि, लाखे प्याखँ, धिमे बाजा इत्यादि न्ह्यब्वयाः नेवाःतय्गु म्हसिइका न्ह्यब्वया दिल । बाछि तक अन च्वनां छुं छुं स्यनाझाल । आः हानं देव नेवारया पुचः नेपाःझायाः थनया थीथी सम्पदा, सांस्कृतिक बाजं तजिलजि बारे सयेकेगु सिइकेगु यानां च्वंगु दु । याकनं हे थनं प्रशिक्षार्थी ब्वनां यंकाः सकयेकेगु यायेत्यंगु दु ।
थुकिं झीसं छु थुइकेमाः धायेबलय् थःगु म्हसिइकाया गुलि महत्व दु । थ्वहे खँ मथुया थौंकन्हय् स्वनिगःया नेवाःतसें थः मस्तय्त नेवाः भाय् मस्यनेगु याये धुंकल । झिंप्यदँ क्वय्यापिं ८५ प्रतिशत सहरय् च्वंपिं मस्तसें नेवाः खँ मल्हाये धुंकल । ब्वनेकुथीला नेवाः भाय् मल्हाकल, मस्यन धाये छेँय् छेँय् नं मां अबुं खय्भाय् हे ल्हाकेगु याना हल । खय्भाय् मसयाः थः मचा ब्वनेकुथी ल्यूनेलात धकाः ब्वनेकुथीया मास्तरतसें धाल धकाः छेँय् नं खय्भाय् हे ल्हाके यात ।
थःम्हं शुद्ध खय्भाय् ल्हायेमसःपिं मांअबुं स्यंगु खय्भाय् गुलि पाय्छि जुइ ? “ए बाउ भात खान आउ”
धाई । खय्तसें खय्भाय् ल्हाइबलय् थ्व हे वाक्ययात, “बुबा खाना खान आउनुस” धाई । न्हापा ला शाही राणा खलकतसें भुजा ज्यूनार गरिबक्स्योस धाइगु खः । थथे धाइबलय् इमिसं थःत सम्भ्रान्त परिवार तायेकेगु याः ।
थथे नेवाः भाय् छगू पुस्तां मल्हात कि ला लिपाया पुस्तां ल्हाये सइमखु । जुजुं लिपा जुइबलय् झीगु भाय् हे तनां वनी । अले झी जात नेवाः जुइ । भाय् मेगु हे जुइ । अले भाय् सयेकेगु लागि थौं आसामयापिं नेवाःत स्वनिगलय् वयाः नेवाः तजिलजि, भाषा, संस्कृति सयेकः वःथें झीपिं आसाम व सिक्किम वनां सयेकेगु खःला ?
झी नेवाःत न्हापा स्वया यक्व शिक्षित जुयावल । नेवाःतय्गु आर्थिक अवस्था नं बांलानां वयाच्वंगु दु । तर झीगु भाषा, तजिलजि झीसं त्वःता वनांच्वंगु दु ।
न्हापा जन्मन्हि न्यायेकेबलय् सुथ न्हापां म्वःल्हुया या ख्वासिला गणेद्यः, द्यगुद्यः पुजा यानां, धौबजि वाला दान बियाः जन्मन्हि हनीगु खः । थौं कन्हय् केक तानां जन्मन्हि मानय् यानागु फेसबुकय् तयाः थःगु गर्व तायेकीगु ज्वीधुंकल । थथे जुजुं झीगु जन्मन्हि हनेगु रितिरिवाज हे फिल्मय् थें केक तानाः हनीगु मजुइ धकाः गथे यानां धायेगु ? छु केक तानां जन्मन्हि हनेगु झीगु चलन खःला ? थुगु कथं झीसं थःगु मौलिकता ल्वमंकाः कतःपिनिगु संस्कृति नालाः हयाच्वनागु दु ।
थुकीयात इलं हःगु ह्यूपाः धाई । थःगु चलन ल्वमंकाः कतःपिनिगु चलन नालाः कायेगु छु ईलं हःगु ह्यूपाः खःला ?
No comments:
Post a Comment