प्रसंग किपू आजुद्यःया जात्रा
-प्रयागमान प्रधान
किपू छगू नेवाःतय्गु प्राचीन व ऐतिहासिक वस्ती खः । ऐतिहासिकताया खँय् थीथी बंशावलीखय् ई.सं.या १२औं शदीपाखे लिच्छवीबंशया लिपायाम्ह ठकुरीबंशया जुजु शिवदेवं बःखुसी बं पना, धलं लः हयाः थाय्थासय् पुखू, तुं, बुंगा दयेकाः पूर्व मध्यकालय् छगू बस्तीयात पुर कथं थपू यायेत माःकथं देय् चाःहिकः गढपखाः आदि दयेकल धइगु न्ह्यब्वयातःगु खने दु । सम्भवत् आजुद्यः अर्थात् बाघभैरवया देगःनं वय्कलं हे दयेकाः वनला धइगु अनुमान यानातःगु दु । थ्व देगः आःतक लूगु अभिलेखकथं न्याकः जिर्णोद्धार जुइधुंकूगु खने दु, सुना गुवले दयेकूगु धइगु धाःसा खने मदुनि । बंशावलीकारपिनिगु धापूकथं पुलांगु गुंदेयात धार्मिक व सांस्कृतिककथं सुधार यानाः जुजु शिवदेवं पुरया रुपय् थपूयाःगु कीर्तिकथं थ्व देय्या नां कीर्तिपुर जूगु खः धइगु नं न्यने दु ।
नेपाःया इतिहासय् किपू छगू बिस्कं बिशेषता दुगु ऐतिहासिक शहर खः । थ्व थाय्यात धार्मिक कथं निगू ब्वय् ब्वथला तःगु खनेदु । पश्चिम शिवगल व पूर्व देवगल धकाः अर्थात् शिवमार्गी व वौद्ध मार्गिकथं नालावयाच्वंगु दु । छुं ई न्ह्यःतक नं पश्चिमपाखे विशेषयाना हिन्दू द्यःपिं व पूर्वपाखे वौद्ध द्यःपिं स्वनातःगु खनेदु । देय्या दथुइ हिन्दू व वौद्धमार्गि निखलःसिनं माने याइम्ह, बिस्कंकथंया रुप धारणा यानाच्वंम्ह थ्व देय्या आराध्य द्यः खः आजुद्यः (बाघभैरव) । किपू वासीं थ्व द्यःयात आपाः यानाः आजुद्यः धायेगुयाःसा बाघभैरव बाज्या नं धायेगु यानावयाच्वंगु दु । आजुद्यः लागायात गुं धाइगु, थौंकन्हेतकं आजुद्यः लागाया थुखेउखेया त्वा ह्वाकुंचा, सलिंछेँ, इटाछेँ च्वंपिन्सं गुनय् वनेगु धयावयाच्वंगु दु, गुंपाखें गुंदेय् नां जूगु खने दु । गुंदेय् नां अत्यन्त प्राचीन हे
खनेदु । लिच्छविकालीन थीथी विहार(बहाः)या झ्वलय् गुंविहार न्ह्यब्वयातःगु दु । लिच्छविकालय् विशेषयाना संस्कृत भाषा छ्यलीगु खने दु, गुं संस्कृत मखु । अथे जुया थ्व गुं धइगु नां नं लिच्छविकाल सिवेन्तु पुलांगु खने दु । बाघभैरव देगःया दक्षिणपाखे च्वंगु गणेद्यःया देगलय्च्वंपि अजिमा(मातृका)पिनिगु मूर्तित नं मूर्ति विज्ञानया विद्वान स्व.लैनसिं वांङ्गडेलजुं ई.सं. निगूशदीया खः धकाः न्ह्यब्वयातःगु दु । नेपाल सम्वत् ६३५ पाखे हे यलया महापाल जगतपाल वर्मां जिर्णोद्धार यायेमाःगु अवस्था थ्यंगु आजुद्यः(बाघभैरव) देगः मध्यकाल सिवे पुलांगु जुइमाःगु खने दु ।
दक्कले न्हापां ला आजुद्यःया नीस्वना गुकथं जुल ? गुवले जुल ? छाय जुल धइगु विशेष छुं अभिलेख आःतक मलूनि । अथे खःसा नं थ्व द्यःया उत्पतिया सम्वन्धय् स्थानीय जनश्रुति न्यने दुगुकथं छपू बाखं न्ह्यब्वये — प्राचीनकालय् किपूवासीतय् थः वस्तुत अर्थात् सा, मेय्, च्वलय्, दुगु, फइ लिकसं च्वंगु गुंइ ज्वःवनीगु जुयाच्वन । वस्तु ज्ववनिंपिं जवाः मचातय् म्हाइपु छ्यायेत इलय्ब्यलय् थीथी कासा म्हितीगु जुयाच्वन । छन्हु चायाम्ह धुँ दयेका म्हितेगु याःगु जुल । जवाः मचातय् गुलिसिनं म्ह, गुलिसिनं तुति, छ्यं दयेकल । धुँया म्ह फुक्क दयेके धुंकाः ल्वय्क मेँ तय्त सिमाहः माः वन । थ्व हे इलय् महाद्यः थः काय् गणेश तःन्हु मखना माः माः जुजुं क्वय्ना खुसी म्हिताच्वंगु लुइका कैलासय् लिहाँ नु धाःबले गणेशं थ्व थाय् तःसकं न्ह्याइपुल थन हे च्वने धासेंलि महादेवं गणेद्यःयात जल विनायकया रुपय् च्वं धकाः धयाः अनं महाद्यः चाःह्युह्युं किपू डांडाया उत्तर पाखे थ्यंगु जुल । अन छगू गालय् यचुसेच्वंक लः बुयाच्वंगु खनाः लः त्वन । लः त्वने धुंका किपू डांडा गयाः च्वय् थ्यन । गणेशयात माः माः जुयाः चाःह्युह्युं महाद्यःयात नये नं पित्याःगु जुयाच्वन । नयेगु छुं दुगु मखु, छु नये, छु नये जुल । अनसं फइचात ज्वयातःगु खन, थ्व हे नयेला धकाः मति वल, तर गथे नये थः जुल साकाहारी । हान अन चायाम्ह छम्ह धुँ खन, अले महाद्यः चायाम्ह धुँइ दुबिनाः भैरव जुयाः फइचात नयाबिल । मेँ तयेत सिमाहः काःवंपिं जवाःमचात वःबलय् थः फइचात मखंन । थुखे उखे स्वल मरु । थःपिन्सं दयेकाम्ह चायाम्ह धुँ धात्थेंयाम्ह थें फुइँ फुइँ सासः ल्हानाःच्वन । जवाःमचात अजूचायाः त्वालय् वना थः मां–अबु, अजा–अजिपिं सताहल । धात्थें फइचात मरु, थय्क स्वलं छम्ह धुँया म्हुतुइ ह्याउँक हि खने दु । अले छम्ह थकालिम्ह अजां धुँयाके न्यन, अय् धुँ जिमि फइचात ग्व ? अले धुँ रुपी भैरवं वृतान्त खँ कना छिमिथाय् क्वय् बुंगालय् लः नं त्वने धुन, छिमि फइचात नं जिं नयाबियाः, छिमिप्रति जि ऋणि जुल । अथे जुया थ्व क्षेत्रया जि भैरवया रुपं संरक्षक जुया च्वने धइगु वचन वियाः फइचात थःम्हेसिन नयागु खः धकाः आं यानाक्यन । जवाः मचातसें तं पिकया छन्त मेँ नं तये मखुत आम्थे हे आं खायाः च्वं धकाः सराः ब्यूगुलिं आजुद्यःवं आं यानाच्वंगु व धुँरुपी भैरवं ब्यूगु बचंयात किपूवासीं शिरोधार यानाः थःगु देय्या आराध्यदेवकथं स्वनाः थौंतक माने यानावयाच्वंगु धइगु जनधारणा दु ।
आजुद्यःया बुसादँकथं दँय्दसं भाद्र १ गते विशेष पूजा यानाः हनांवयाच्वंगु दु । भाद्र १ गते सुथंनिसें थन पूजा वयाः किपू, पांगा, इताग्व, नगांया थीथी परिवार, खलः गुथिया मनूत थःपूर्खापिन्सं द्यःयात छानातःगु, लिपा वयाः थःपिन्सं छानागु थीथी तिसा गथेकि किकिंपा, वहःया गद्दा, नाग, छ्यंमाः(मुण्डमाला), कण्ठीमाः, वहःया सिखमाः, वह–लुंया जन्तर आदि द्वलँद्व तिसा थःथःगु छेँ यंका बांलाक सिलाः विशेष पूजानापं हाकनं छाये हयाः म्ह्याय्मस्त सताः सम्य–भ्वय् नयेगु चलन दु । सुथय् पूजा ज्वनाः, बाजा थानाः गःचाःहिलेगु धकाः आजुद्यःया उत्तर पाखे देय् क्वय्–क्वय् च्वंगु बुंगाः, ल्वहंहिति, गाःहितिइ वनाः गःचाहिलेगु धका ख्वाः सिलेगु याइ । दक्कले न्हापां आजुद्यः बुंगालय् अनलि झ्वलिं मेमेगु बुंगाः, ल्वहंहिति, गाःहितिइ ख्वाः सिलाः हानं आजुद्यः बुंगाःपाखेया तनं थहाँ वयाः आजुद्यःयात पूजा यानाः छेँछेँय् वनी । आजुद्यः देगःदुने छगू यज्ञमन्दः दु । अन गुभाजु, ज्यापु, विश्यत च्वनाः स्वीनिता बिव, यज्ञ ज्वलं तालाका, महादिप च्याकाः विशेष विधिपूर्वक यज्ञ याइ ।
थ्व यज्ञय् न्हापा सुसु च्वनेमाः धकाः थ्याक्क लुइके मफुनिसां फक्व न्यनेकने यानाकथं स्व.हिरामुनि बज्राचार्य कव पुरोहित, थ्व बुसादँ इया च्यान्हू पाःच्वनिपिं स्व.आशाकाजी विस्यत थौंकन्हे वय्कःया काय् छय्पिं व अनया फुकित, न्हय्गांजात्राया इलय् च्यान्हू पाःच्वनिपिं(थौंकन्हे मच्वने धुंकल) गःछेँ दुपाचाया स्व.न्हूच्छे बहादुर महर्जन थौंकन्हे वय्कःया काय् छय्पिं, तःननिया कान्छा महर्जनपिं, तुंझ्वया हुकु महर्जन, स्व.ठाकुर महर्जनया छेँजःपाखें भुजा थुया हइगु चलन दु । यज्ञ याःथाय् छाइगु बौजा काहाः पुयाः देय् चाःहिक ह्वः वनी, थ्व जा लाना नयेगु नं प्वाःस्यागु लनी धइगु किम्वदन्ती दु । हिफद्यःथाय् पञ्चबली पूजा याइ । न्हापा थ्व गुथि संस्थानया मनूत वयाः याइगु खः, थौंकन्हे बाघभैरव नगरा भजनपाखें न्ह्याकाः वयाच्वंगु दु । थ्व पञ्चवली पूजाया भ्वय् थीथी गुथिया मनूत व लाय्कू पःमांतय्त नं भ्वय् नकीगु चलन दुगु खः, थौंकन्हे पःमांतय्त भ्वय् मनके धुंकल, थ्व भ्वय् नकेत न्हापा द्यःलातय्सं पलपुखू नं लप्ते हयाः बिइमाःगु नं चलन दुगु खः । थ्व देगलय् दच्छियंक पूजारी वा पाःच्वनीपिं जुगीत खःसा बुसादँया च्यान्हू विष्यत च्वनीगु परम्परा दु
(थौंकन्हे निन्हूजक च्वनेगु यानाहःगु दु) । जात्राखुन्हु बहनी द्यः दर्शन याःवःपिन्त विष्यतय्सं प्रसादकथं चतांमरी इना बिइ । चतांरी प्रसाद नल धासा प्वाः स्याःगु लनी धइगु किंम्वदन्ती न्यने दु । बहनी राजभण्डारी गुथिपाखें देगःया दक्षिणपाखे तःध्वाखा लिक्क च्वंगु दबुली ग्वराःमत च्याकीसा देगःचाःहिक गुथि व मेमेपिं धर्माबलम्वीपिन्सं इताचिकं ततं नंया पाल्चाय् चाकःमत च्याकी । देगः दुने मूस्याः अर्थात महादिप च्याकी । द्वलंद्वः मनूत गुलिं स्वचाः, गुलिं झिंनिचाः गुलिसिनं सच्छि व च्याचाः धूंधुपाँय्च्याकाः, मत बिया, ताय् ह्वलाः देगःचाहिलीगु चलन दु । थुकथं बुसादँ हना वयाच्वंगुलिइ नेपाल सम्वत् १०८७ निसें खतय् आजुद्यःया प्रतिमा तयाः देय् चाःहिका जात्रा यायेगु जुलसा ने.सं. ११०४ निसें आजुद्यःया लीया न्हूगु मूर्ति दयेका जात्रा न्ह्यात । जात्राय् धिमय्, दाफा, नगरभजन, त्वाःत्वाःया भजन, काहा, नाय्खिं आदि बाजा थाना, मिसा, मिसामस्त सलंस मनूतय्सं सुकुन्दा मत बिया, ताय्–जाकि–स्वां ह्वलाः भव्यकथं जात्रा यानावयाःच्वंगु दु ।
आजुद्यःयात नित्यपूजाकथं गुभाजुतय्सं याइगु चलन दु । न्हापा न्हापा सन्ध्याः इलय् आजुद्यःयात आरती याइबलय् जुगीतय्सं तमचा थानाः मुहाली पुइगु, दमाइनं नगरा थाइगु दुगु खः । थुकिया लागि इमित आयस्ताकथं बुँ–बाली दुगु नं खः ।
आः व बुँ–बाली त्रिभुवन विश्वविद्यालय दुने लाःगुलिं आयस्ता मन्त धकाः मुहाली पुइगु व नगरा थायेगु मयाये धुंकल धइगु न्यने दु । अथे हे सलंस धर्माबलम्वीपाखें आरति याइगु सन्ध्या इलय् मत विइत भक्त दातातय्गु अर्थात् थः अजा–अजिपिनिगु मूर्ति सहितया लीदेवात तयेहइगु, सुथय् नित्यपूजा याःवनीबलय् छेँयंकेगु यानावयाच्वंगु दुगु खः, थौकन्हे थ्व नं उलि खने मदय् धुंकल । संल्हु, मंगलवार, शनिवार बहनी थन चाःपूजाया परम्परा नं दु । सुं गुलिसिया छुं आपत वल, समस्या जुल धाःसा व आपत, व समस्यां मुक्त जुइत चाःपूजा यायेगु भाकल यायेवं समस्या समाधान जू धकाः वा सुं गुम्हसिया छुं तःधंगु ज्या सफल जुल धाःसा नं आजुद्यःयात चाःपूजा यायेगु यानावयाच्वंगु दु । नापं सुं गुम्हसिया तःतःधंगु धार्मिक वा सांस्कृतिक ज्याखँ जूसां थन पूजा मवंसे मगाःगु परम्परा दु ।
आजुद्यः किपूवासीया नुगःनुगलय् दु । सुथय् बान्थी नित्य पूजा याःवइपिंयानापं लाखबत्ति च्याकिपिं, चापूजा याइपि, चाकःमत च्याकिपिं, भाकल पूजा याःवइपि न्हापान्हापा सिबेन्तुं आपाः आपाः खनेदयाः वयाच्वंगु दु । किपूबासीजक मखु येँ, यल, ख्वप व किपू भेकया न्हय्गांया धर्माबलम्बीपिं आजुद्यःप्रति आस्था तयाः पूजा(अर्चना याःवयाच्वंगु दु । थजागुकथं धार्मिक(सांस्कृतिक महत्वं जायाच्वंगु देगःया कलात्मक मूर्ति, त्वलं, तुनांसिं आजुद्यःलागाया धार्मिक(सांस्कृतिक सम्पदाया उचित संरक्षण(सम्वद्र्धन व सुधार याये मफत धाःसा स्यनावंनी, न्हनावनी थ्व संबेदनशीलतायात मनय् तयाः श्री बाघभैरव मन्दिर गुठी ब्यवस्थापन समिति स्वनाः स्यंगु भिंकेगु, बांलाकेगु च्वछाये बहःगु ज्या नं जुयावयाच्वंगु दु । व्यापक अध्ययन(अनुसन्धान व प्रचार(प्रसार मजुया भतिचा व्यापकता काये मफयाच्वंगु खने दु । अजुचायापुगु छता खँ थन दु, झीगु समाजय् सुं मनू बूगुया बुसादँ जुइमा वा गुगुं फल्चा, द्यः, देगः दयेकल वा स्वन धाःसा उकिया बुसादँ मनू बूगु वा नीस्वंगु तिथिइ लाकाः हनीगु परम्परा दु । तर गुगु इलय् स्वन धइगुतकं क्वछि मफुनिम्ह प्राचीन आजुद्यःया बुसादँ तिथिइ मयासे विक्रम सम्वत्या भाद्र १ गते लाकाः हनाःवयाच्वंगु दु । थथे तिथिकथं मयासे गतेकथं आजुद्यःया जात्रा जुइगुलिं यानाः तिथिकथं न्ह्याइगु सायाःजख, गुबले कृष्णयाः(कृष्णजात्रा)लिक्क लिक्क जात्रा लाःवना च्वंगु दु, धायेमफु छन्हू हे नं लाःवये फु, थथे आजुद्यःया जात्राखुन्हु हे सायाः वा कृष्णजात्रा लातधाःसा जात्रा बांलाइला ? न्ह्याइपुइला ? अले किपूया आराध्य देवता धकाः मानेयानाः तयाम्ह आजुद्यःया मूल्य व मान्यता म्ह्वः मजुइला ? आजुद्यः लागाय् थीथी इलय् द्यः देगः स्वंगुया तिथि नेपाल सम्वत् जक हे न्ह्यब्वयाःतःगु दु । बिक्रम सम्वत् नेपालय् छ्यगु नं विक्रम सम्वत् १९९६ सालनिसें जक खः । न्हापाला मानदेव सम्वत, शक सम्वत, शाक्य सम्वत् आपाःला नेपाल सम्वत हे छ्यला वयाच्वंगु खः थ्व च्वय् न्ह्यब्वयागु अभिलेखपाखें नं प्रष्ट जु । थजागु पृष्ठभूमि आजुद्यःया जात्रा भाद्र १ गते न्ह्याकेगु गुलितक पाय्छि ? सम्भवतः भाद्र १ गते लाकाः जात्रा यायेगु परम्परा आपालं लिपा हे तिनि जूगु जुइमाः । थ्व खँयात वाःचायकाः चिन्तन मनन् यायेमाःगु खने दु, थुकियात किपूबासी भतिचा गम्भीर जुइमाःगु खने दु ।
-प्रयागमान प्रधान
किपू छगू नेवाःतय्गु प्राचीन व ऐतिहासिक वस्ती खः । ऐतिहासिकताया खँय् थीथी बंशावलीखय् ई.सं.या १२औं शदीपाखे लिच्छवीबंशया लिपायाम्ह ठकुरीबंशया जुजु शिवदेवं बःखुसी बं पना, धलं लः हयाः थाय्थासय् पुखू, तुं, बुंगा दयेकाः पूर्व मध्यकालय् छगू बस्तीयात पुर कथं थपू यायेत माःकथं देय् चाःहिकः गढपखाः आदि दयेकल धइगु न्ह्यब्वयातःगु खने दु । सम्भवत् आजुद्यः अर्थात् बाघभैरवया देगःनं वय्कलं हे दयेकाः वनला धइगु अनुमान यानातःगु दु । थ्व देगः आःतक लूगु अभिलेखकथं न्याकः जिर्णोद्धार जुइधुंकूगु खने दु, सुना गुवले दयेकूगु धइगु धाःसा खने मदुनि । बंशावलीकारपिनिगु धापूकथं पुलांगु गुंदेयात धार्मिक व सांस्कृतिककथं सुधार यानाः जुजु शिवदेवं पुरया रुपय् थपूयाःगु कीर्तिकथं थ्व देय्या नां कीर्तिपुर जूगु खः धइगु नं न्यने दु ।
नेपाःया इतिहासय् किपू छगू बिस्कं बिशेषता दुगु ऐतिहासिक शहर खः । थ्व थाय्यात धार्मिक कथं निगू ब्वय् ब्वथला तःगु खनेदु । पश्चिम शिवगल व पूर्व देवगल धकाः अर्थात् शिवमार्गी व वौद्ध मार्गिकथं नालावयाच्वंगु दु । छुं ई न्ह्यःतक नं पश्चिमपाखे विशेषयाना हिन्दू द्यःपिं व पूर्वपाखे वौद्ध द्यःपिं स्वनातःगु खनेदु । देय्या दथुइ हिन्दू व वौद्धमार्गि निखलःसिनं माने याइम्ह, बिस्कंकथंया रुप धारणा यानाच्वंम्ह थ्व देय्या आराध्य द्यः खः आजुद्यः (बाघभैरव) । किपू वासीं थ्व द्यःयात आपाः यानाः आजुद्यः धायेगुयाःसा बाघभैरव बाज्या नं धायेगु यानावयाच्वंगु दु । आजुद्यः लागायात गुं धाइगु, थौंकन्हेतकं आजुद्यः लागाया थुखेउखेया त्वा ह्वाकुंचा, सलिंछेँ, इटाछेँ च्वंपिन्सं गुनय् वनेगु धयावयाच्वंगु दु, गुंपाखें गुंदेय् नां जूगु खने दु । गुंदेय् नां अत्यन्त प्राचीन हे
खनेदु । लिच्छविकालीन थीथी विहार(बहाः)या झ्वलय् गुंविहार न्ह्यब्वयातःगु दु । लिच्छविकालय् विशेषयाना संस्कृत भाषा छ्यलीगु खने दु, गुं संस्कृत मखु । अथे जुया थ्व गुं धइगु नां नं लिच्छविकाल सिवेन्तु पुलांगु खने दु । बाघभैरव देगःया दक्षिणपाखे च्वंगु गणेद्यःया देगलय्च्वंपि अजिमा(मातृका)पिनिगु मूर्तित नं मूर्ति विज्ञानया विद्वान स्व.लैनसिं वांङ्गडेलजुं ई.सं. निगूशदीया खः धकाः न्ह्यब्वयातःगु दु । नेपाल सम्वत् ६३५ पाखे हे यलया महापाल जगतपाल वर्मां जिर्णोद्धार यायेमाःगु अवस्था थ्यंगु आजुद्यः(बाघभैरव) देगः मध्यकाल सिवे पुलांगु जुइमाःगु खने दु ।
दक्कले न्हापां ला आजुद्यःया नीस्वना गुकथं जुल ? गुवले जुल ? छाय जुल धइगु विशेष छुं अभिलेख आःतक मलूनि । अथे खःसा नं थ्व द्यःया उत्पतिया सम्वन्धय् स्थानीय जनश्रुति न्यने दुगुकथं छपू बाखं न्ह्यब्वये — प्राचीनकालय् किपूवासीतय् थः वस्तुत अर्थात् सा, मेय्, च्वलय्, दुगु, फइ लिकसं च्वंगु गुंइ ज्वःवनीगु जुयाच्वन । वस्तु ज्ववनिंपिं जवाः मचातय् म्हाइपु छ्यायेत इलय्ब्यलय् थीथी कासा म्हितीगु जुयाच्वन । छन्हु चायाम्ह धुँ दयेका म्हितेगु याःगु जुल । जवाः मचातय् गुलिसिनं म्ह, गुलिसिनं तुति, छ्यं दयेकल । धुँया म्ह फुक्क दयेके धुंकाः ल्वय्क मेँ तय्त सिमाहः माः वन । थ्व हे इलय् महाद्यः थः काय् गणेश तःन्हु मखना माः माः जुजुं क्वय्ना खुसी म्हिताच्वंगु लुइका कैलासय् लिहाँ नु धाःबले गणेशं थ्व थाय् तःसकं न्ह्याइपुल थन हे च्वने धासेंलि महादेवं गणेद्यःयात जल विनायकया रुपय् च्वं धकाः धयाः अनं महाद्यः चाःह्युह्युं किपू डांडाया उत्तर पाखे थ्यंगु जुल । अन छगू गालय् यचुसेच्वंक लः बुयाच्वंगु खनाः लः त्वन । लः त्वने धुंका किपू डांडा गयाः च्वय् थ्यन । गणेशयात माः माः जुयाः चाःह्युह्युं महाद्यःयात नये नं पित्याःगु जुयाच्वन । नयेगु छुं दुगु मखु, छु नये, छु नये जुल । अनसं फइचात ज्वयातःगु खन, थ्व हे नयेला धकाः मति वल, तर गथे नये थः जुल साकाहारी । हान अन चायाम्ह छम्ह धुँ खन, अले महाद्यः चायाम्ह धुँइ दुबिनाः भैरव जुयाः फइचात नयाबिल । मेँ तयेत सिमाहः काःवंपिं जवाःमचात वःबलय् थः फइचात मखंन । थुखे उखे स्वल मरु । थःपिन्सं दयेकाम्ह चायाम्ह धुँ धात्थेंयाम्ह थें फुइँ फुइँ सासः ल्हानाःच्वन । जवाःमचात अजूचायाः त्वालय् वना थः मां–अबु, अजा–अजिपिं सताहल । धात्थें फइचात मरु, थय्क स्वलं छम्ह धुँया म्हुतुइ ह्याउँक हि खने दु । अले छम्ह थकालिम्ह अजां धुँयाके न्यन, अय् धुँ जिमि फइचात ग्व ? अले धुँ रुपी भैरवं वृतान्त खँ कना छिमिथाय् क्वय् बुंगालय् लः नं त्वने धुन, छिमि फइचात नं जिं नयाबियाः, छिमिप्रति जि ऋणि जुल । अथे जुया थ्व क्षेत्रया जि भैरवया रुपं संरक्षक जुया च्वने धइगु वचन वियाः फइचात थःम्हेसिन नयागु खः धकाः आं यानाक्यन । जवाः मचातसें तं पिकया छन्त मेँ नं तये मखुत आम्थे हे आं खायाः च्वं धकाः सराः ब्यूगुलिं आजुद्यःवं आं यानाच्वंगु व धुँरुपी भैरवं ब्यूगु बचंयात किपूवासीं शिरोधार यानाः थःगु देय्या आराध्यदेवकथं स्वनाः थौंतक माने यानावयाच्वंगु धइगु जनधारणा दु ।
आजुद्यःया बुसादँकथं दँय्दसं भाद्र १ गते विशेष पूजा यानाः हनांवयाच्वंगु दु । भाद्र १ गते सुथंनिसें थन पूजा वयाः किपू, पांगा, इताग्व, नगांया थीथी परिवार, खलः गुथिया मनूत थःपूर्खापिन्सं द्यःयात छानातःगु, लिपा वयाः थःपिन्सं छानागु थीथी तिसा गथेकि किकिंपा, वहःया गद्दा, नाग, छ्यंमाः(मुण्डमाला), कण्ठीमाः, वहःया सिखमाः, वह–लुंया जन्तर आदि द्वलँद्व तिसा थःथःगु छेँ यंका बांलाक सिलाः विशेष पूजानापं हाकनं छाये हयाः म्ह्याय्मस्त सताः सम्य–भ्वय् नयेगु चलन दु । सुथय् पूजा ज्वनाः, बाजा थानाः गःचाःहिलेगु धकाः आजुद्यःया उत्तर पाखे देय् क्वय्–क्वय् च्वंगु बुंगाः, ल्वहंहिति, गाःहितिइ वनाः गःचाहिलेगु धका ख्वाः सिलेगु याइ । दक्कले न्हापां आजुद्यः बुंगालय् अनलि झ्वलिं मेमेगु बुंगाः, ल्वहंहिति, गाःहितिइ ख्वाः सिलाः हानं आजुद्यः बुंगाःपाखेया तनं थहाँ वयाः आजुद्यःयात पूजा यानाः छेँछेँय् वनी । आजुद्यः देगःदुने छगू यज्ञमन्दः दु । अन गुभाजु, ज्यापु, विश्यत च्वनाः स्वीनिता बिव, यज्ञ ज्वलं तालाका, महादिप च्याकाः विशेष विधिपूर्वक यज्ञ याइ ।
थ्व यज्ञय् न्हापा सुसु च्वनेमाः धकाः थ्याक्क लुइके मफुनिसां फक्व न्यनेकने यानाकथं स्व.हिरामुनि बज्राचार्य कव पुरोहित, थ्व बुसादँ इया च्यान्हू पाःच्वनिपिं स्व.आशाकाजी विस्यत थौंकन्हे वय्कःया काय् छय्पिं व अनया फुकित, न्हय्गांजात्राया इलय् च्यान्हू पाःच्वनिपिं(थौंकन्हे मच्वने धुंकल) गःछेँ दुपाचाया स्व.न्हूच्छे बहादुर महर्जन थौंकन्हे वय्कःया काय् छय्पिं, तःननिया कान्छा महर्जनपिं, तुंझ्वया हुकु महर्जन, स्व.ठाकुर महर्जनया छेँजःपाखें भुजा थुया हइगु चलन दु । यज्ञ याःथाय् छाइगु बौजा काहाः पुयाः देय् चाःहिक ह्वः वनी, थ्व जा लाना नयेगु नं प्वाःस्यागु लनी धइगु किम्वदन्ती दु । हिफद्यःथाय् पञ्चबली पूजा याइ । न्हापा थ्व गुथि संस्थानया मनूत वयाः याइगु खः, थौंकन्हे बाघभैरव नगरा भजनपाखें न्ह्याकाः वयाच्वंगु दु । थ्व पञ्चवली पूजाया भ्वय् थीथी गुथिया मनूत व लाय्कू पःमांतय्त नं भ्वय् नकीगु चलन दुगु खः, थौंकन्हे पःमांतय्त भ्वय् मनके धुंकल, थ्व भ्वय् नकेत न्हापा द्यःलातय्सं पलपुखू नं लप्ते हयाः बिइमाःगु नं चलन दुगु खः । थ्व देगलय् दच्छियंक पूजारी वा पाःच्वनीपिं जुगीत खःसा बुसादँया च्यान्हू विष्यत च्वनीगु परम्परा दु
(थौंकन्हे निन्हूजक च्वनेगु यानाहःगु दु) । जात्राखुन्हु बहनी द्यः दर्शन याःवःपिन्त विष्यतय्सं प्रसादकथं चतांमरी इना बिइ । चतांरी प्रसाद नल धासा प्वाः स्याःगु लनी धइगु किंम्वदन्ती न्यने दु । बहनी राजभण्डारी गुथिपाखें देगःया दक्षिणपाखे तःध्वाखा लिक्क च्वंगु दबुली ग्वराःमत च्याकीसा देगःचाःहिक गुथि व मेमेपिं धर्माबलम्वीपिन्सं इताचिकं ततं नंया पाल्चाय् चाकःमत च्याकी । देगः दुने मूस्याः अर्थात महादिप च्याकी । द्वलंद्वः मनूत गुलिं स्वचाः, गुलिं झिंनिचाः गुलिसिनं सच्छि व च्याचाः धूंधुपाँय्च्याकाः, मत बिया, ताय् ह्वलाः देगःचाहिलीगु चलन दु । थुकथं बुसादँ हना वयाच्वंगुलिइ नेपाल सम्वत् १०८७ निसें खतय् आजुद्यःया प्रतिमा तयाः देय् चाःहिका जात्रा यायेगु जुलसा ने.सं. ११०४ निसें आजुद्यःया लीया न्हूगु मूर्ति दयेका जात्रा न्ह्यात । जात्राय् धिमय्, दाफा, नगरभजन, त्वाःत्वाःया भजन, काहा, नाय्खिं आदि बाजा थाना, मिसा, मिसामस्त सलंस मनूतय्सं सुकुन्दा मत बिया, ताय्–जाकि–स्वां ह्वलाः भव्यकथं जात्रा यानावयाःच्वंगु दु ।
आजुद्यःयात नित्यपूजाकथं गुभाजुतय्सं याइगु चलन दु । न्हापा न्हापा सन्ध्याः इलय् आजुद्यःयात आरती याइबलय् जुगीतय्सं तमचा थानाः मुहाली पुइगु, दमाइनं नगरा थाइगु दुगु खः । थुकिया लागि इमित आयस्ताकथं बुँ–बाली दुगु नं खः ।
आः व बुँ–बाली त्रिभुवन विश्वविद्यालय दुने लाःगुलिं आयस्ता मन्त धकाः मुहाली पुइगु व नगरा थायेगु मयाये धुंकल धइगु न्यने दु । अथे हे सलंस धर्माबलम्वीपाखें आरति याइगु सन्ध्या इलय् मत विइत भक्त दातातय्गु अर्थात् थः अजा–अजिपिनिगु मूर्ति सहितया लीदेवात तयेहइगु, सुथय् नित्यपूजा याःवनीबलय् छेँयंकेगु यानावयाच्वंगु दुगु खः, थौकन्हे थ्व नं उलि खने मदय् धुंकल । संल्हु, मंगलवार, शनिवार बहनी थन चाःपूजाया परम्परा नं दु । सुं गुलिसिया छुं आपत वल, समस्या जुल धाःसा व आपत, व समस्यां मुक्त जुइत चाःपूजा यायेगु भाकल यायेवं समस्या समाधान जू धकाः वा सुं गुम्हसिया छुं तःधंगु ज्या सफल जुल धाःसा नं आजुद्यःयात चाःपूजा यायेगु यानावयाच्वंगु दु । नापं सुं गुम्हसिया तःतःधंगु धार्मिक वा सांस्कृतिक ज्याखँ जूसां थन पूजा मवंसे मगाःगु परम्परा दु ।
आजुद्यः किपूवासीया नुगःनुगलय् दु । सुथय् बान्थी नित्य पूजा याःवइपिंयानापं लाखबत्ति च्याकिपिं, चापूजा याइपि, चाकःमत च्याकिपिं, भाकल पूजा याःवइपि न्हापान्हापा सिबेन्तुं आपाः आपाः खनेदयाः वयाच्वंगु दु । किपूबासीजक मखु येँ, यल, ख्वप व किपू भेकया न्हय्गांया धर्माबलम्बीपिं आजुद्यःप्रति आस्था तयाः पूजा(अर्चना याःवयाच्वंगु दु । थजागुकथं धार्मिक(सांस्कृतिक महत्वं जायाच्वंगु देगःया कलात्मक मूर्ति, त्वलं, तुनांसिं आजुद्यःलागाया धार्मिक(सांस्कृतिक सम्पदाया उचित संरक्षण(सम्वद्र्धन व सुधार याये मफत धाःसा स्यनावंनी, न्हनावनी थ्व संबेदनशीलतायात मनय् तयाः श्री बाघभैरव मन्दिर गुठी ब्यवस्थापन समिति स्वनाः स्यंगु भिंकेगु, बांलाकेगु च्वछाये बहःगु ज्या नं जुयावयाच्वंगु दु । व्यापक अध्ययन(अनुसन्धान व प्रचार(प्रसार मजुया भतिचा व्यापकता काये मफयाच्वंगु खने दु । अजुचायापुगु छता खँ थन दु, झीगु समाजय् सुं मनू बूगुया बुसादँ जुइमा वा गुगुं फल्चा, द्यः, देगः दयेकल वा स्वन धाःसा उकिया बुसादँ मनू बूगु वा नीस्वंगु तिथिइ लाकाः हनीगु परम्परा दु । तर गुगु इलय् स्वन धइगुतकं क्वछि मफुनिम्ह प्राचीन आजुद्यःया बुसादँ तिथिइ मयासे विक्रम सम्वत्या भाद्र १ गते लाकाः हनाःवयाच्वंगु दु । थथे तिथिकथं मयासे गतेकथं आजुद्यःया जात्रा जुइगुलिं यानाः तिथिकथं न्ह्याइगु सायाःजख, गुबले कृष्णयाः(कृष्णजात्रा)लिक्क लिक्क जात्रा लाःवना च्वंगु दु, धायेमफु छन्हू हे नं लाःवये फु, थथे आजुद्यःया जात्राखुन्हु हे सायाः वा कृष्णजात्रा लातधाःसा जात्रा बांलाइला ? न्ह्याइपुइला ? अले किपूया आराध्य देवता धकाः मानेयानाः तयाम्ह आजुद्यःया मूल्य व मान्यता म्ह्वः मजुइला ? आजुद्यः लागाय् थीथी इलय् द्यः देगः स्वंगुया तिथि नेपाल सम्वत् जक हे न्ह्यब्वयाःतःगु दु । बिक्रम सम्वत् नेपालय् छ्यगु नं विक्रम सम्वत् १९९६ सालनिसें जक खः । न्हापाला मानदेव सम्वत, शक सम्वत, शाक्य सम्वत् आपाःला नेपाल सम्वत हे छ्यला वयाच्वंगु खः थ्व च्वय् न्ह्यब्वयागु अभिलेखपाखें नं प्रष्ट जु । थजागु पृष्ठभूमि आजुद्यःया जात्रा भाद्र १ गते न्ह्याकेगु गुलितक पाय्छि ? सम्भवतः भाद्र १ गते लाकाः जात्रा यायेगु परम्परा आपालं लिपा हे तिनि जूगु जुइमाः । थ्व खँयात वाःचायकाः चिन्तन मनन् यायेमाःगु खने दु, थुकियात किपूबासी भतिचा गम्भीर जुइमाःगु खने दु ।
No comments:
Post a Comment