यँेया मौलिक नखः येँयाः
—श्रीकृष्ण महर्जन—
स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु सांस्कृतिक सभ्यताया केन्द्र जुया च्वंगु येँ । येँया नेवाःतय्सं हनीगु थीथी कथंया नखः चखः नापं संस्कृतिक मध्ये दक्ले महत्वपूर्णगु नापं दक्ले तःजिक हनीगु नखः धइगु येँयाः खः । इन्द्रजात्रा, कुमारी जात्रा नं धायेगु याना वयाच्वंगु येँयाःया छगू महत्वपूर्णगु पक्ष धइगु यःसि खः । यःसिं जब हनुमानध्वाखाय् थनेगु याइ अबलेनिसें येँयाः सुरु जुइ । अले गुखुन्हु यःसि क्वःथलिइ उखुन्हु येँयाः क्वचाइगु खः । उकिं यःसि थनेगु धइगु येँयाः सुरु जूगु संकेत खः धकाः अःपुक हे मनूतय्सं थुइका वयाच्वंगु दु ।
यःसि थनीगुया महत्व
यःसि थनेगु धइगु येँयाःया इलय् जक मेमेगु इलय् नं थनेगु याना वयाच्वंगु दु । येँय् हे स्वल धाःसां नं येूयाःया इलय् हे मरु सतःया अत्को नारायण द्यःया न्ह्यःने, थहिति, नरदेवीइ नापं थीथी थासय् चिचीहाकःगु यःसि थनेगु याना वयाच्वंगु दु ।
अले उगु चिचीहाकःगु यःसियात इन्द्र धकाः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अथे हे गनं गनं ला यःसि थना मत बिइगु तकं याना वयाच्वंगु दु । ख्वपय् विस्काः जात्राया इलय् नं यःसि हे थनीगु खः । स्वनिगःया गां गामय् नं थीथी इलय् नापं येँयाःया इलय् नं यःसि थनेगु याना वयाच्वंगु दु । येँय् पाहां चःह्रेया इलय् कंगः अजिमायाथाय् नाप नापं वंघलय् तकं यःसि थनेगु याइ । अथे हे कार्तिक पुन्हिया इलय् नं वंघलय् यःसि थनेगु चलन दु । येँयाःया झ्वलय् हनुमानध्वाखा लागाय् साय्मितय्सं थनीगु यःसियात राज्यं मान्यता बियातःगु खने दु । उकिं थुगु यःसियात तसकं महत्व बियातःगु दु । तत्कालिन जुजुपिनिगु प्रतिक कथं खड्ग ज्वना यःसि काःवनेमाःगु अले यःसिं धंकेमाःगु चलन आः तक नं दु । यःसि थनीगुया अर्थ छुं नं कथंया उत्सव सुरु जूगुया संकेत बिइगु नितिं खः ।
यःसिया ऐतिहासिक पक्ष
येँयाःया झ्वलय् यःसिं काःवनेगु चलन तत्कालिन जुजु पृथ्वी नारायण शाहया काय् प्रतापसिंह शाहया इलंनिसें सुरु जूगु खः । भाषा बंशावली नापं थीथी बंशावलीइ तकं येँयाःया झ्वलय् यःसि थनेगु सुरु जुगु खः धकाः न्ह्यथनातःगु दु । उकिं येँयाःया झ्वलय् हनुमानध्वाखाय् यःसिं थनेगु ज्या मल्लकाल धुंकाः सुरु जूगु खः धकाः धायेफइगु अवस्था दु ।
यःसिया अर्थ
यःसि धइगु छु खः धइगु विषययात कया मनुतय्सं थीथी कथंया तर्क तयेगु याना वयाच्वंगु दु । यःसि धइगु यःगु सि अर्थात थःत यःगु सि धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अले गुलिं गुलिसिनं यःसि गुं हइगु सिमा जुया हे यःसि धायेगु याना वयाच्वंगु खः धाइ । थ्व हे झ्वलय् यःसि धइगु बास्तवय् यमसि जुया यःसि जूगु खः धाइपिं नं मदुगु मखु । यम धइगु नेवाःभासं इन्द्र खः धाइ । अले इन्द्र नाप स्वापू दुगु सि जुया हे यःसि धाःगु धइ । इन्द्रयात यम द्यः धाइगु जुया गनं गनं यमद्यः नं धायेगु याना वयाच्वंगुदु । अले येमाःद्यः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।
यःसिं गुँ पुजा
येँयाःया नितिं यःसि काःवनीगु थाय् धइगु ख्वप जिल्ला दुने लाःगु नालाया यःसि गुँ खः । यःसि गुँइ दँय् दसं येँया साय्मित पुजा वनीगु चलन दु ।
शिवरात्रीया जःखः लाकाः अन पूजा वनीगु खः । यःसि हःगु इलय् ध्यनातःगु सिमाया कचा नापं ज्वना वना अन पुजा यायेगु नापं होम यायेगुयात हे यःसि गुँ पुजा वनीगु धकाः धाइगु खः । उगु इलय् अन च्वना साय्मितय् समेबजि तकं नयेमाःगु चलन दु ।
यःसि काः वनीगु
येँयाःया नितिं दँय् दसं यःसि गुँइ वना यःसि काःवने न्ह्यः दक्ले न्हापां ञंलाथ्व दुतिया खुन्हु साइट स्वया येँया साय्मित हनुमानध्वाखाया नासः द्यः दुगु चुकय् वनेमाःगु चलन दु । यःसिं काःवनीपिन्त हनुमानध्वाखाया पुजारीं बेतलिं चिका सिन्हः तिका सगं बिइगु याइ । उगु इलय् गुर्जुया पल्टनयात तकं बिदाई यायेगु चलन दु ।
अथे यःसि कावनेगु नितिं विशेष प्रकारया खड्ग गुगु खड्गयात तत्कालिन जुजुया प्रतिक कथं ज्वना वनेमाःगु चलन दु । अनंलि यःसिं काःवनीपिं साय्मित नापनापं गुरुजुया पल्टन नालाया यःसि गुँइ वन । अन गुँइ च्वंगु फल्चाय् च्वना समे नयेमाःगु चलन दु । अले यःसि दयेकेगु नितिं सिमा मालेगु सुरु जुइ । निपाः ल्हातं ज्वने मफुगु, तप्यंगु नापं स्वीप्यकु हाकःगु सिमा ल्ययेगु ज्या जुइ । अथे सिमा ल्यये धुंकाः उगु सिमायात पुजा याइ । पुजाया झ्वलय् हाकुम्ह दुगु छम्ह तकं बलि बिइमाःगु चलन दु । अथे जीव बलि बिइ धुंकाः सिमायात लूपा व वहःपां पालेगु भाय् यायेमाःगु चलन दु । अथे लुँपा व वहःपां पाले धुंकाः जक मेगु पां सिमा पालेगु याइ । सिमा पालीगु इलय् गुरुजुया पल्टनपाखें टोप तयेमाःगु चलन दु । अथे यःसि दयेकेगुनितिं सल्लाम्हा पाले धुंकाः सालाः यंके न्ह्यः पुजा यायेगु नाप नापं गुरुजुया पल्टनपाखें तोप तयेमाःगु चलन दु । अनं लिपा यःसि सालाः यंकेगु याइ । साला यंकेगु झ्वलय् ख्वप जुया थिमि जुया येँय् हयेगु याइ । यःसि साला हयेगु नितिं न्हापा न्हापा जूसा स्थानीय साय्मित नाप नापं मेमेपिन्सं तकं साला हयेगु याइ । सालाः हया जब येँया पुलांगु शहर अर्थात येँ देशय् दुत हयेगु थाय् भोताहितिइ थ्यनेवं नं गुरुजुया पल्टनपाखें तोप तयेमाःगु चलन दु ।
कथंहं.............
—श्रीकृष्ण महर्जन—
स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु सांस्कृतिक सभ्यताया केन्द्र जुया च्वंगु येँ । येँया नेवाःतय्सं हनीगु थीथी कथंया नखः चखः नापं संस्कृतिक मध्ये दक्ले महत्वपूर्णगु नापं दक्ले तःजिक हनीगु नखः धइगु येँयाः खः । इन्द्रजात्रा, कुमारी जात्रा नं धायेगु याना वयाच्वंगु येँयाःया छगू महत्वपूर्णगु पक्ष धइगु यःसि खः । यःसिं जब हनुमानध्वाखाय् थनेगु याइ अबलेनिसें येँयाः सुरु जुइ । अले गुखुन्हु यःसि क्वःथलिइ उखुन्हु येँयाः क्वचाइगु खः । उकिं यःसि थनेगु धइगु येँयाः सुरु जूगु संकेत खः धकाः अःपुक हे मनूतय्सं थुइका वयाच्वंगु दु ।
यःसि थनीगुया महत्व
यःसि थनेगु धइगु येँयाःया इलय् जक मेमेगु इलय् नं थनेगु याना वयाच्वंगु दु । येँय् हे स्वल धाःसां नं येूयाःया इलय् हे मरु सतःया अत्को नारायण द्यःया न्ह्यःने, थहिति, नरदेवीइ नापं थीथी थासय् चिचीहाकःगु यःसि थनेगु याना वयाच्वंगु दु ।
अले उगु चिचीहाकःगु यःसियात इन्द्र धकाः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अथे हे गनं गनं ला यःसि थना मत बिइगु तकं याना वयाच्वंगु दु । ख्वपय् विस्काः जात्राया इलय् नं यःसि हे थनीगु खः । स्वनिगःया गां गामय् नं थीथी इलय् नापं येँयाःया इलय् नं यःसि थनेगु याना वयाच्वंगु दु । येँय् पाहां चःह्रेया इलय् कंगः अजिमायाथाय् नाप नापं वंघलय् तकं यःसि थनेगु याइ । अथे हे कार्तिक पुन्हिया इलय् नं वंघलय् यःसि थनेगु चलन दु । येँयाःया झ्वलय् हनुमानध्वाखा लागाय् साय्मितय्सं थनीगु यःसियात राज्यं मान्यता बियातःगु खने दु । उकिं थुगु यःसियात तसकं महत्व बियातःगु दु । तत्कालिन जुजुपिनिगु प्रतिक कथं खड्ग ज्वना यःसि काःवनेमाःगु अले यःसिं धंकेमाःगु चलन आः तक नं दु । यःसि थनीगुया अर्थ छुं नं कथंया उत्सव सुरु जूगुया संकेत बिइगु नितिं खः ।
यःसिया ऐतिहासिक पक्ष
येँयाःया झ्वलय् यःसिं काःवनेगु चलन तत्कालिन जुजु पृथ्वी नारायण शाहया काय् प्रतापसिंह शाहया इलंनिसें सुरु जूगु खः । भाषा बंशावली नापं थीथी बंशावलीइ तकं येँयाःया झ्वलय् यःसि थनेगु सुरु जुगु खः धकाः न्ह्यथनातःगु दु । उकिं येँयाःया झ्वलय् हनुमानध्वाखाय् यःसिं थनेगु ज्या मल्लकाल धुंकाः सुरु जूगु खः धकाः धायेफइगु अवस्था दु ।
यःसिया अर्थ
यःसि धइगु छु खः धइगु विषययात कया मनुतय्सं थीथी कथंया तर्क तयेगु याना वयाच्वंगु दु । यःसि धइगु यःगु सि अर्थात थःत यःगु सि धायेगु याना वयाच्वंगु दु । अले गुलिं गुलिसिनं यःसि गुं हइगु सिमा जुया हे यःसि धायेगु याना वयाच्वंगु खः धाइ । थ्व हे झ्वलय् यःसि धइगु बास्तवय् यमसि जुया यःसि जूगु खः धाइपिं नं मदुगु मखु । यम धइगु नेवाःभासं इन्द्र खः धाइ । अले इन्द्र नाप स्वापू दुगु सि जुया हे यःसि धाःगु धइ । इन्द्रयात यम द्यः धाइगु जुया गनं गनं यमद्यः नं धायेगु याना वयाच्वंगुदु । अले येमाःद्यः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।
यःसिं गुँ पुजा
येँयाःया नितिं यःसि काःवनीगु थाय् धइगु ख्वप जिल्ला दुने लाःगु नालाया यःसि गुँ खः । यःसि गुँइ दँय् दसं येँया साय्मित पुजा वनीगु चलन दु ।
शिवरात्रीया जःखः लाकाः अन पूजा वनीगु खः । यःसि हःगु इलय् ध्यनातःगु सिमाया कचा नापं ज्वना वना अन पुजा यायेगु नापं होम यायेगुयात हे यःसि गुँ पुजा वनीगु धकाः धाइगु खः । उगु इलय् अन च्वना साय्मितय् समेबजि तकं नयेमाःगु चलन दु ।
यःसि काः वनीगु
येँयाःया नितिं दँय् दसं यःसि गुँइ वना यःसि काःवने न्ह्यः दक्ले न्हापां ञंलाथ्व दुतिया खुन्हु साइट स्वया येँया साय्मित हनुमानध्वाखाया नासः द्यः दुगु चुकय् वनेमाःगु चलन दु । यःसिं काःवनीपिन्त हनुमानध्वाखाया पुजारीं बेतलिं चिका सिन्हः तिका सगं बिइगु याइ । उगु इलय् गुर्जुया पल्टनयात तकं बिदाई यायेगु चलन दु ।
अथे यःसि कावनेगु नितिं विशेष प्रकारया खड्ग गुगु खड्गयात तत्कालिन जुजुया प्रतिक कथं ज्वना वनेमाःगु चलन दु । अनंलि यःसिं काःवनीपिं साय्मित नापनापं गुरुजुया पल्टन नालाया यःसि गुँइ वन । अन गुँइ च्वंगु फल्चाय् च्वना समे नयेमाःगु चलन दु । अले यःसि दयेकेगु नितिं सिमा मालेगु सुरु जुइ । निपाः ल्हातं ज्वने मफुगु, तप्यंगु नापं स्वीप्यकु हाकःगु सिमा ल्ययेगु ज्या जुइ । अथे सिमा ल्यये धुंकाः उगु सिमायात पुजा याइ । पुजाया झ्वलय् हाकुम्ह दुगु छम्ह तकं बलि बिइमाःगु चलन दु । अथे जीव बलि बिइ धुंकाः सिमायात लूपा व वहःपां पालेगु भाय् यायेमाःगु चलन दु । अथे लुँपा व वहःपां पाले धुंकाः जक मेगु पां सिमा पालेगु याइ । सिमा पालीगु इलय् गुरुजुया पल्टनपाखें टोप तयेमाःगु चलन दु । अथे यःसि दयेकेगुनितिं सल्लाम्हा पाले धुंकाः सालाः यंके न्ह्यः पुजा यायेगु नाप नापं गुरुजुया पल्टनपाखें तोप तयेमाःगु चलन दु । अनं लिपा यःसि सालाः यंकेगु याइ । साला यंकेगु झ्वलय् ख्वप जुया थिमि जुया येँय् हयेगु याइ । यःसि साला हयेगु नितिं न्हापा न्हापा जूसा स्थानीय साय्मित नाप नापं मेमेपिन्सं तकं साला हयेगु याइ । सालाः हया जब येँया पुलांगु शहर अर्थात येँ देशय् दुत हयेगु थाय् भोताहितिइ थ्यनेवं नं गुरुजुया पल्टनपाखें तोप तयेमाःगु चलन दु ।
कथंहं.............
No comments:
Post a Comment