रसरंगया नखः फागु

रसरंगया नखः फागु

श्रीकृष्ण महर्जन
दँय् दसं जब चिल्लाथ्व अष्टमी वइ अबलेनिसें नेवाःतय्सं फागु सुरु जूगु कथं नाली अले फागु म्हितेगु ज्या याइ । ससुद्यःयाथाय् पुजा आजा वना फागुया म्ये हालेगु नापं थवं थवय् न्ह्याइपुकेगु ज्या तकं याइ । अविर इला न्ह्याइपुकेगु थुगु नखःयात नेवाःतय्सं थःगु हे कथं हना वयाच्वंगु दु ।
होलीया मेला मय्जु मस्यूला अविरं भच्चासां तये न्ह्याःला थेंजाःगु बोलया म्ये हालेगुनिसें ल्यासे ल्याय्म्हया मतिनाया वर्णन यानातःगु नितिं न्ह्याइपुकेगु म्ये हालेगु तकं याइ । मेगु इलय् हाल धाःसा भच्चा छाडा जुइगु कथंया म्ये तकं होलीया इलय् हालेगु याइ । अले बुरापिन्सं तकं ल्यासेपिनिगु वर्णन याना म्ये हालेगु याइ । विशेष याना दाफा हालेगु इलय् नं अज्वःगु हे कथंया म्ये हालेगु याइ । मचांनिसें बुह्रापिन्सं तकं अज्वःगु कथंया म्ये हालेगु याइ ।

वाउगु सिमाच्वय् म्हासुम्ह झंगःचा
बासुरी पुया थें हाःवा रे हादे
बोलया म्ये ला झन मचांनिसें बुरापिन्सं तकं हालेगु याइ । अझ ख्वपय् ला झन मिजंया चिं व मिसाया चिंयात तकं पुजा यायेगु वर्णन यानातःगु म्ये हालेगु याइ । गुगु म्ये मेगु गुगु नं इलय् हालीमखु । होली अर्थात फागुया इलय् हाल धाःसा अश्लिल कथं काइमखु ।

उकिं होली अर्थात फागु धइगु छगू कथं न्ह्याइपुकेगु अझ ल्यासे ल्याय्म्हत नाप स्वापू दुगु अले रसरंग नापं यौवन नाप स्वापू दुगु नखःया रुपय् नालातःगु दु । म्ह छम्हं लखं लुना छगू कथं मिसापिन्त ग्यायमर खने दयेकेगु अले रंग इलेगु मिजंपिं अस्यः जुया म्ये हालेगु व न्ह्याइपुकेगु नापं मिजंपिं अस्यः जूसां सामान्य कथं काइगु  ई धइगु हे होली अर्थात फागुया ई खः । फागु म्हितेगु अर्थात होलीया मू दिं कथं नालातःगु दिं धइगु पुन्हि खः । उकियात फागु पुन्हि धाइगु खः । न्हापा न्हापा फागुन महिनाय् लाइगु पुन्हि जुया हे जुइ साय्द उगु पुन्हियात फागु पुन्हि धाःगु । ऋतु कथं पाना वने धुंकूगु जुया थौंकन्हय् चैत्र महिनाय् लानावंगु जूसां ऋतुया ल्याखं स्वयेगु खःसा बसन्त ऋतुइ हे लाइगु पुन्हि खः ।

ऋतु नापया स्वापू
ऋतु धइगु मौसम कथंया ई खः । निला निलाया प्रकृतियात चित्रण याइगु ई हे छगू कथंया ऋतु खः । ऋतु दच्छिया दुने खुगू वइ । बसन्त ऋतु धइगु ऋतुत मध्ये नं दक्ले महत्वपूर्णगु अझ धाये ऋतुतय्गु नं नेतृत्व यानाच्वंगु दु । बसन्त ऋतु धुंंकाः वइगु धइगु गृष्म ऋतु खःसा अनंलिपा छसिंकथं बर्षा ऋतु, शरद ऋतु, हेमन्त ऋतु व शिशिर ऋतु वइगु खः । बसन्त ऋतु धइगु प्राकृतिक रुपं नं सिमा कचा चुलुवइगु, सिरिसिरि फय् वइगु, वातावरण वाउसे च्वना वइगु, स्वां ह्वइगु, मन आनन्द जुइगु, यक्व ताःन्वः नं मखु चिकुगु नं मखु जुइगु अले न्ह्याइपुकेगु ऋतुया रुपय् नालातःगु दु । उकिं बसन्त ऋतुया इलय् छगू कथं ल्यासे ल्याय्म्हतय् नुगः चचं धायावइ धइ । अझ नेवाः समाजय् बसन्त ऋतुया इलय् कला भातयात फाये मत्यः धाइ । उकिया अर्थ निम्ह नापं च्वनेमाःगु नापं निम्हेसिया दथुइ यौवन स्वापू झन क्वातुकेगु ई धकाः धाइ । 
बसन्तपुलिइ चीर स्वाइगु
चीर स्वाइगु महिना जुया नेपाल संवतया तिथि कथं चिल्ला धाःगु वा चिल्ला महिनाय् बसन्तपुलिइ स्वाइगु जुया चीर धाःगु जुइफु । थ्व निगू न्ह्यागु हे जूसां आखिर चीर स्वाइगु व चिल्ला नाप स्वापू दयाच्वंगु खने दु । चिल्लाथ्व अष्टमी कुन्हु येँया बसन्तपुलिइ चीर स्वाइगु चलन दु । चीर स्वाइगु धइगु बसन्तपुय् लँय् च्वंगु गालय् मेलया पंम्हा धंकेगु खः । उगु पं धइगु
गुहेश्वरी लागाय् च्वंगु जंगलय् दुगु मय्ल म्हाया पं खः । उगु पंम्हय् स्वतजाः जुइक स्वचाः तया थीथी रंगीचंगी कापः खाया तइगु खः । तसकं हिसिचा दयेका पथय् कापतं भुना रंगचंगी काप घाना तइगु पंयात हे गालय् क्वफाइगुयात चीर स्वाइगु धाइगु खः । अथे चीर स्वायेगु ज्या धाःसा साइतय् हे यायेमाःगु चलन दु । चीर स्वायेगु ज्या धालासिको मानन्धर सना गुथिपाखें याइगु खः । पथय्  रंगीचंगी कापः घायेगु ज्या धाःसा कौषीतोष खानापाखें याइगु खः । साइतय् हे चीर स्वाये धुनेवं अन रंग इला म्हितेगु ज्या नं याइ । अले चीर स्वायेगु ज्या जुसांनिसें हे होली अर्थात फागु सुरु जुल धकाः सर्वसाधारणतय्सं नाला काइगु खः ।

अथे हे हनुमानध्वाखाया दाख चुकय् नं चीर स्वायेगु धकाः मय्ल म्हाया सिमाकचा धंकाः उकिइ रंगीचंगी कापः घायेगु अले अविरं छ्वाका तयेगु याइ । उगु हे कथं हनुमानध्वाखाया न्ह्यःने नापं मसान चुकय् व मोहनकाली चुकय् नं अथे हे मय्लम्हाया कचा धंकाः उकिइ रंगीचंगी कापः घायेगु याइ । उकियात हे चीर स्वायेगु धया वयाच्वंगु दु ।

कृष्ण व गोपिनीतय्गु मूर्ति प्रदर्शन

येँया हनुमानध्वाखा लागय् हे च्वंगु मोहनकाली चुकय् फागु पुन्हिया झ्वलय् कृष्ण द्यः नाप नापं गोपीनितय्गु मूर्ति ब्वज्या याइगु चलन दु । मेगु इलय् खनी मखूगु उगु कथंया मूर्ति ब्वज्या चीर स्वाइगु दिंनिसें फागु पुन्हि तक याइगु खः । लं फिकामतःगु कथंया च्याम्ह मिसापिनिगु मूर्ति नापं कृष्णं बासुरी पुयाच्वंगु मूर्तित प्रदर्शनय् तइगु खः । थ्व धइगु कृष्णलिला नाप स्वापू दुगु कथं नालातःगु दु ।

अजूचाइपुगु जात्रा

ख्वपया नेवाःतय्सं ला होलीया इलय् झन मिजंया चिं व मिसाया चिं (लिङ व योनी) या प्रतिक दयेका जात्रा यायेगु तकं यानाच्वंगु दु ।
मिसाया चिं व मिजंया चींयात तया अजूचाइपुक जात्रा याइगु ख्वपय् निगू थासय् दु । चीर स्वाइगु अष्टमी खुन्हु कमल विनायकय् लिङयात सिला अनंनिसें लिङ व योनीया जात्रा याइगु खः । बाजं थाना यंकाः जात्रा देय् चाःहिइका अनया दतात्रयया न्ह्यःने च्वंगु भिंद्यःया फल्चाय् तया तइगु  खः ।

अले उकियात हे द्यः भाःपिया भागी याइगु खः । अथे योनी व लिङयात तयातःगु थासय् संकीगु इलय् छगू कथं समागमन जूगु कथंया चित्रण जुइगु कथं यःखाया तइगु खः । अथे फल्चाय् पुन्हि कुन्हु तक तया पुन्हि कुन्हु हे च्याम्हसिम्ह पुखुलिइ यंका क्वचायेकीगु चलन दु । ख्वपया स्थानीय मनूतय्सं लिङयात भिंद्यःया लदः धायेगु याना वयाच्वंगु दुसा योनी आकार जुइक कापः तया दयेकातःगुयात चीर धाइगु खः । उकिं व निगू हे स्वाकाः तइगुयात हे चीर स्वायेगु खः धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

अथे हे ख्वपया हे यःसिंख्यःया लिक्क च्वंगु गय् भिंद्यःयाथाय् नं अज्वःगु हे कथं फागु पुन्हि खुन्हु ब्वया तइगु चलन दु । अले फागु पुन्हि खुन्हु हे उकियात बजागाजा सहित जात्रा याइगु खः । उगु इलय् गुथियारतय् भ्वय् हे नयेमाःगु चलन दु ।
न्यंकं बाखं नाप स्वाःगु खँ

न्हापांगु बाखंः होली अर्थात फागुयात थीथी कथंया हिन्दू धर्म नाप स्वापू दुगु न्यंकं बाखं नाप स्वाकातःगु खने दु ।
हिरण्यकश्यपुरया केहेँ होलीका खःसा हिरण्यकश्यपुर राक्षस कुलयाम्ह जूसां वय्कःया काय् प्रल्हाद धाःसा विष्णु भगवनाया भक्त जुयाच्वन । थीथी कथंया कुतः याना नं प्रल्हादयात विष्णु भगवनया भक्त विचलित याये मफूगुलिं मिं छुं मजुइम्ह होलीकां प्रल्हादयात ज्वना मिं क्वहां वंगु अवस्थाय् विष्णुया भक्तिभावं प्रल्हाद छुं नं मजूगु तर होलीका च्याना खरानी जूगु घटना नाप स्वाका नं होली धकाः धायेगु व नखःया रुपय् हना वयाच्वंगु खने दु । 

निगूगु बाखंः द्यःपिं व दैत्यतय्गु दथुइ ल्वापु जुयाच्वंगु अवस्थाय् महाद्यः तपश्या च्वनाच्वंगु अले उगु इलय् महाद्यःया साथ कायेगु नितिं महाद्यःया तपस्या भंग यायेमाःगु जुयाच्वन । उकिं कामदेवं वानं क्ययेकल अले वानया सलं महाद्यःया तपश्या भंग जूगु अवस्थाय् महाद्यःया स्वंगःगु मिखां स्वयेवं मिं पिहां वया कामदेव भष्म जुल । थः भात भष्म जूगुलिं रतीदेवीं महाद्यःया भक्ति याना हाकनं कामदेवयात म्वाकाबिल । व ई धइगु बसन्त ऋतुया ई जुया उगु इलय् कला भात फाये मत्यः धकाः धाःगु बाखं दु ।
स्वंगूगु बाखंः गोपीनीत नागां जुया खुसिइ क्वहां वना म्वः ल्हुयाच्वंगु अवस्थाय् भगवना कृष्ण वना वस्त्र
हरण यात ।
वस्त्र हरण याना सिमाय् खाया बिल । अले गोपीनीतय्त तसकं ज्या मछिना आवंलि नांगा जुया म्हो ल्हुइमुखु धकाः बचं बिल धाइगु दु । उकिं हे चीरय् थीथी कथंया रंगीचंगी कापः तयेगु याना वयाच्वंगु खः धाइ ।
थीथी कथंया बाखं दुगु जूसां अले न्ह्यागु हे जूसां आखिर बसन्त ऋतुया इलय् वइगु नखः हे फागु अर्थात होली खः ।

थुगु नखः धइगु योवन नाप स्वापू दु । प्रकृति नाप स्वापू दुगु अले न्ह्याइपुकेगु नखः फागुयात विशेष याना ल्यासे ल्याय्म्हतय्सं तसकं ययेकीगु नखः खः ।
यौन नाप नं स्वापू दुगु फागुयात नेवाःतय्सं नं थःगु जनजीवन नाप स्वाकाः हना वयाच्वंगु खने दु ।

आन्दोनलरत पक्षयात सरकारं न्हासंचुया सःतल

आन्दोनलरत पक्षयात सरकारं न्हासंचुया सःतल

सतक विस्तारया सवालयात कया आईएलओपाखें सरकारयात न्ह्यसः
ज्वजलपा वाःपौ ÷
नेपालमण्डलया आदिवासी नेवाःतय्त थःपिनिगु हे  आदिभूमि स्वनिगलं हे विस्थापित यायेत्यन धकाः उपत्यकाब्यापी सतक विस्तार विरुद्धया संघर्षय् क्वहां वनाच्वंपिं नेवाःतय्सं अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन (आइएलओ)या केन्द्रीय ज्याकू जेनेभाय तःगु मुद्दायात कया सरकारयात न्ह्यसः न्यंगु दु ।

आइएलओ पाखें नेपाल  सरकारयात स्वनिगलं नेवाःतय्त विस्थापित यायेगु हे कथं इमिगु सहमति मदयेकं, नेवाःतय्गु संस्कृतियात समाप्त यायेगु कथंं, थीथी कथंया विकल्प दयेक दयेकं हे सतक विस्तार यानागु खः ला कि मखु धकाः न्ह्यसः न्यनेवं सरकारं न्हासं चुया आन्दोलनरत पक्षयात सहलहया नितिं सःतूगु दु ।

सूत्रं धाः कथं सरकारं हथासं छाय् अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय् मुद्दा दायर यानागु खः धकाः आन्दोलनरत पक्ष उपत्यकाब्यापी सतक विस्तार विरुद्ध संघर्ष समितिया न्ह्यलुवाःतय्त सःतूगु दु । थःपिनिगु माग पूरा यायेमाल धकाः न्हापा स्वनिगः बन्द लगायतया थीथी कथंया संघर्षया ज्याझ्वः याःगु जूसां नं सरकारं वार्ताय् मसःतूगु खःसा आः आइएलओपाखें पौ वयेवं हथासं सःतूगु दु । सतक विस्तारयात कया आन्दोलनरत जनताया पक्षय् सर्वोच्च अदालतं तकं सुनवाई याये धुंकूगु जूसां लिपांगु इलय् वया हाकनं गैर न्यायीक कथं सतक विस्तार यायेगु कुतः याःगु खःसा आः वया आइएलओपाखें पौ वयेवं  सरकार तसकं ज्यामछिंगु अवस्था वःगु दु ।
आइएलओया महासन्धी १६९ यात नेपालं सन् २००७ सं हे अनुमोदन यानातये धुंकूगु अवस्थाय् आः उगु कानुनयात हाचांगाया स्वनिगलय् विकासया नामय् नेवाःतय्त विस्थापित यायेत्यन धकाः नेपाल टेलिकम कर्मचारी युनियनया माध्यमं मुद्दा तयेगु ज्या याःगु खः ।

उगु मुद्दाय् महासंन्धी १६९ या अःखः स्वनिगलय् विकास निर्माणया नामय् छुं नं कथंया अध्ययण मयासे थनया जनजीवन, संस्कृति, वातावरणयात लिच्वः लाकेगु कथं सरकारं ज्या न्ह्याकूगु, सरोकारवाला पक्ष नेवाःत नापं स्वनिगःवासीया खँ हे मन्यंसे याकःति कथं ज्या न्ह्याकूगु,  सरोकारवालायात सहभागीता मयाकूगु, स्वनिगःया सम्पदायात नष्ट यायेगु ज्या याःगु, स्वनिगःया नेवाःतय्त विस्थापित याःगु नापं क्षतिपूर्ति व मुआबजा मबिउसे हे ज्या न्ह्याकूगुलिं छगू लखत्या मनूत विस्थापित जुइगु अवस्था दु धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

सतक विस्तारया विरुद्धया अज्वःगु एसियापाखें हे आइएलओया केन्द्रीय ज्याकुथिइ न्हापांखुसि स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत नाप नापं स्वनिगलय् च्वनाच्वंपिं मेमेपिं जाना अथे मुद्दा दायर याःगु खः ।
थुगु कथं सरकारयात पौ वयेवं सतक विस्तारया नितिं लगानी यानाच्वंगु दातृ निकाययात नं ध्यान थुखेपाखे वंगु दु ।

थ्व हे झ्वलय् छुं दिं न्ह्यः जक आइएलओपाखें सरकारयात पौ वःगु अले सरकारं आन्दोलनरत पक्षयात वार्ताय् सःतूगु बारे सरोकारवालातय्गु दगुइ सहलह ब्याकेगु ज्या जूगु दु । 

साहित्य उपन्यास— भृकुटी —४

साहित्य उपन्यास— भृकुटी —४





स्व.धर्मरत्न यमि

स्व.धर्मरत्न यमिया निगूगु उपन्यास भृकुटी ने.सं. १०८० सं च्वसापासा पाखें पिदंगु खः । उगु इलय्या सर्वश्रेष्ठ सिरपा “श्रेष्ठ सिरपा” कायेत नं ताःलाःगु उपन्यास खः भृकुटी । थ्व उपन्यासया निगूगु संस्करण ने.सं.१०८३ व स्वंगूगु संस्करण ने.सं.१०९३ लय् पिदंगु खः । थुगु उपन्यास थौंकन्हय् बजारय् न्यायेगु मदय्धुंकल । पाठक पिनिगु इनाप कथं थ्व उपन्यास छसिंकथं पिथनेगु कुतः यानागु खः — सम्पादक 
“थ्वयाके जातयागु  अभिमान ला मतंनि, थ्वयाक्य मांया मतिना दना वयाच्वन ।” धकाः जुजुं महारानीया छ्यले उसि उसि यायां नाइक धाल– तिमिला ल्यू ल्यू खिमिला, खिमला ल्यू ल्यू तिमिला, दुःखया ल्यू ल्यू सुख, सुखया ल्यू ल्यू दुःख, खिमिला मदुसा तिमिलाया मूल्य मदु, तिमिला मदुसा खिमिलाया मूल्य मदु, सुखया मूल्य दुःख दयाः हे जक दुगु खः । थ्व हित्तुहिला च्वनिगु संसारया नियम खः, धर्म खः । मनू संसारया छब्व ब्वति खः भृकुटी नं व हे संसारया छब्व ब्वति खः । वं लाय्कूया सुख खन, सुखया पुखुली लाल नं काय्माक्व काय् धुंकल । आः वं दुःख नं स्वयमाः, दुःख नं सियमाः । मखुसा व मनू ज्वी मखु । मनू सुख सियत जक मखु, दुःख सियत नं जन्म जूगु खः । सु दुःखं ग्यानाः लिफः स्वै व ग्याफर खः ।” जुजु महारानी यात खँ न्यंकु न्यकूं द्यन । महारानी नं अथें न्ह्यो वय्कल ।

खुगू

नांदंम्ह प्याखंमो पल्पसां ध्याचू नकु नकुं भृकुटीयात सँ थुका च्वन । पतासी गुजि वैपिसं गुजि वँयाच्वन । नौनीनं लुसिधेंके सिधयकाः अलः तयका च्वन । लाय्कूया छम्ह प्याखंमोनं ज्वला न्हाय्कं क्यना च्वन ।
खं खँ प्यहाँ ववं पल्पसां धाल– “गोन्हु हे दनि धकाः अलेला जिमिसं छलपोलयागु ख्वाः छको जक हे नं स्वय्दै मखुगु ज्वी धुंकल ।”
“न्ह्यासा, पल्पसा तता ! छ छम्ह नं ब्वना यंक्यगुली लाका  व्छय् ।” धकाः भृकुटीं धाल ।
“यँ जक यंकूसा छाय् मवय् !” धकाः वं धाल ।
“समाय् क्वमचानिगु ला ?” धाधां महारानी द्वहाँ वल ।
“क्वचाल नु माँ ?” धकाः भृकुटी दना वन । सिजः त्यप, खासि, धंप, बाता, अय्लाःकाय् वाता, फोसि, क्यँसि, जासि, देमा, त्वादेवा, देवा, सुकुंदा, ताँफ, घः, घःचा, क्वतः ज्वलं इत्यादि वसजाः तःजो, व पिला, पिलाचा, कपिद्याहाँ, ञं, तीमा, सुखू पुंईसुखू कुईं, त्वाकः आदि, क्वस ज्वलं तःज्वलं मछि तैतःथाय् भृकुटीयात महारानीं क्यने यंकल । अज्याःथाय् लाक्क जुजु मन्त्रीपिं व महांनायोपिं ल्यू ल्यू तयाः थ्यंकः वल । बौम्ह जक खन्यवं भृकुटीं धाल– “थ्व ब्याक्क सामान जिगु लागी यक्वं गाःजू । तर जितः मगाःगु नं अवसर माफ जूसा धाय, धकाः हानं धाल— महाराज अशोकया म्ह्याचं सिंहलद्धीपे धर्म विजय यायत गृह त्यागयानाः वंगु खँ दुगु सपूm जिं उखुनु स्वया, उकिं जितः तच्चकं प्रभावित यात । जि नं तःधंगु संदेशे झीगु सांस्कृतिक विजय याय मासिति वयाच्वंगु दु, थपिं क्वसःत नापं मेमेगु क्वसःनं माला च्वन । उकिं ङ्याम्ह सिकःमि, ङ्याम्ह दँकःमि, ङ्याम्ह नँकःमि, ङ्याम्ह लंकःमि, ङ्याम्ह तंबः, निम्ह ल्वहँकःमि, ङ्याम्ह पुङ, निम्ह सुज्यामि, निम्ह हिज्यामि, वरेजु वा भिक्षु ङ्याम्ह, गुभाजु वा आचार्य ङ्याम्ह व झी थःगु हे धुकुटी च्वंम्ह शाक्यमुनियागु लुंया मूर्ति छम्ह व त्रिपिटक ग्रंथ, काव्य, महाकाव्य, नाटक व तांत्रिक ग्रंथ नं जितः क्वसःयागु रुपे माः । अँ, लो हे मन, नृत्य व कलाया लागीं प्याखंमोत, गुंलाबाजं, नाय्खिं, खि पछिमा, धाः, धिमे, नगरा, बय्, बासुरी, म्वाहाली, भुस्या, ख्वालिमाली, ताः, आदि बाजं ज्वलं नं माः ।” जुजुं म्हाचं धाःगु जुक बियगु वचन बिल ।
प्याखंमो यंक्यगुली भृकुटी “प्याखंमो मध्ये पल्पसा छम्हला मदय्क हे मज्यू ।” धकाः जुजुयात धाल ।
“पल्पसा जकला छु ! छं यःम्ह यंकि मै !” धका जुजुं लिसः बिल ।

भृकुटी लय्तातां पल्पसाया थासे वन । “पल्पसा तता ! पल्पसा तता !! छ जि नाप हे यंक्यगु कोजित खंला ।” धकाः न्यंकल ।
“धाथ्यं खःला ?” धकाः पल्पसा नं न्यासि चाचां दना वल । निम्हं प्याखंपाः काय्थ्यं घुंकाकां क्यबे वन । निम्हं बुँ व्हैच्वंगु व सिमाया क्वसं च्वंगु दुरुल्वहँया फःचाय् फ्यतुत । न्ह्योनेसं भोग्त्याया बुँई भंवःत रसं काय्का भुई भुई हाला च्वंगु सलं भृकुटीयात छुयाय् छुयाय् यात, पल्पसायात वाथाक्क थन । पल्पसां बुँ छकचा तोथुल । भृकुटी उकियात कयाः वयागु छ्यले छुका बिल । बियत्योंगु निभाः जलं अमित कल । सहयाय मफयाः अनं दनाः ओंगल सिमाया क्वसं फ्यतू वन । ओंगलसिमा हःया च्वकां वाय् कुत्तु कुकुं पल्पसां भृकुटीयात मछिंक लय्ता वया च्वंगु नुगले झन थुंक खँ थ्वकु थ्वकुं धाल( “कन्हे ला काः वैगु जुय् धुंकल, चच्छि हे मखाः थनया झी पाहाँ ! थौंया चच्छि ला लानीमैं छलपोलयात दच्छिया सिवेनं ताहाः ज्वीनि !!”
पल्पसाया खं मांबौनाप ज्वीगु ब्यागया विरह व म्हमस्यूसां वयाच्वंम्ह जीवनपासा नाप व्हने दैगु लय्तायात छत्थुं थना बिल । गुगुलिं यानाः नुगलं लयता फय् मफुत, लय्ता ख्वबि मिखां भय् विया प्यहाँ वल । गुगुयात न्यतालं लसकसयात । न्यतालं फय् मफुगु खन्य व पल्पसां थःगु गाच्वतं फया काल । अले भृकुटीं चाल, मिखा फुतिफुति यायां प्यखेरं स्वत । पल्पसायात “नुँ तता !” धका धाल ।

ब्यले धुंकाः नो हुहुं देकुथी मचाय्क हे भृकुटी व्दहाँ वन । प्यकुने प्यप्वाः च्याका तःगु त्वाद्यवा च्याना च्वन । इताया अंगले मिखा ब्वलं थँबहीया पहमां सिंहसार्थवाहु ल्हासाय् बने ज्याः वंबलेयागु च्वैतःगु झोलाक पौभाः खन । गुगु स्वस्वं यंकुगु बखते सिंहसार्थबाहुया बंजाःत श्यामकर्ण ब्वसलया म्हं कोकाकां लसिंतस्यं स्यानाः स्यानाः नया च्वंगु पौभाः खन । गुकिंयानाः भृकुटीयात भचा ख्यात । तर, महान् अशोकया म्ह्याय् संघमित्रां धर्म विजय याःवंगु देशयात नं ला थ्व पुराण पंथी नातिकुति धर्मयात मोयाइपिसं राक्षस अर्थात् लाखे लसिंया देश “लंका” धकाः ग्यानापुकाः तःगु ला खःनि धकाः नुगः बल्लाकल । नुगः बल्लाना वःलिसे थःगु संकल्प सेल्लाना वल । संकल्प सेल्लाना वःलिसे सम्यक् संकल्पया अबुजु शाक्यसिंह बुद्धया धर्मे पत्याः झन झन बृद्धि जुुया वल । धर्मे पत्याः जुया वःलिसे कर्मया लँ खने दै वल । लँ खंलिसे ग्यानापु धयागु तना वन । नुगले न्ह्याइपु व यैपु प्याखं हुईकु हुईकुं व द्यों वन ।

सँमिया लँमि व नेपाःमिया लँमि नाप छलफल यानाः जुजु अंशुवर्मां नेपालया राजधानी यें खते तयाः नेपाः पहलं जात्रा यानाः लानीमै भृकुटीयात खास्ति तक यंकाः बियगु, अनं निसें सँमि पहलं अमिसं यंकैगु ज्याखँ हे कोजिकल । लाय्कूया दुजः पिजः ब्याक्कं कन्हे याय मानिगु ज्याखँ लुमंकाः द्यंवन । गुम्हेस्यां चच्छिं छन्ह्यो गुम्हेस्यां चच्छिं मिखा ज्वलहँ जुया चा फुत ।

न्हय्गू

ई झंगलं ई कन । ई झंगःया उजं न्यन्यं भौमचातसें वसिबँ पुना हल । लाय्कुली इगःमिगः जुजुं वल । लँ तुयू लिसे त्वाःत्वाः पतिकं यचु, पिचु जक मखु, झःझः नं धाय्का हल । लाय्कू दबुली छाय्पे फक्को छाय्पा तःगु लुँखतं झन जिगि जिगि धायकाः हया च्वन ।

जनबहाद्यो रथे तय् यंकैबले थ्यें ज्याःगु खते भृकुटीयात छाय्प्य फक्को छाय्पाः तय् हल । ङ्याम्ह नागं कुइका तःगु आसन दुगु लँखते भृकुटी फ्यतुकाः हलेगो मलेगो थकयाः तःगु लनं फिनाः थपाय् थपाय् द्यंगाः ज्वीक जनिखं चिना च्वंपिं च्याम्ह ज्यापुमित कोबुय्त पाय्छि जुया च्वन । क्वसः ज्वलं नापं देशे दक्के बांलाम्ह शाक्यसिंह बुद्धया खः नाप जुज अंशुवर्मा जक लाय्कुलीं प्यहाँ वय्व भृकुटी लानीमै यागु खः नं क्वबुयाः लाय्कुलीं उत्तर पूर्वया दिशा पाखेर न्ह्याकल । न्हापालाक धिमे, गाईनांई, गुंलाबाजं, नायखीं, पछिमा, धा, कोँचाखिं, पञ्चबाजं, पिवाङ थाथां उकिया ताले लोकगीत हालीपिं बासुरी, बय्, म्वालि पुइपिं न्ह्यात । अले शाक्यसिंह बुद्धया खः अनंलिं भृकुटी लानीमैंयागु खः लिपा जुजु अंशुवर्मा ल्यू ल्यू बाछाई बाजाया सुरे सेनापति, सेनात देश व विदेशया गण्य मान्यपिं न्ह्यात, “आः फुत” धका सूचना ब्युब्युं पय्ताः खलः नं न्ह्यात । मखंत्वालं निस्यं कौत्वाः तक जवं खवंया सँझ्याः, गाझ्याः पतिकं नुगःपा बच्छि बच्छि पिकयाः ख्वालं हिसिया गाकु गाकुं छ्यले छुनातःगु लुँया स्वाने च्वंपिं लापात व झंगःतसें नं क्वात्तु क्वाकु क्वाकुं ल्हाते न्ह्यानातःगु लँु, वहः झुईया चुल्याया सलं नं संगीत न्यंकुं न्यंकुं सिमातसें थःदेशया लानीमै भृकुटी नाप बयाहा ज्वी माःगु बिरहं आकुल ब्याकुल ज्वीकाः न्या थें चंचं धाःगु मिखां ख्वबि हायके हाय्कुं ल्हाते म्हसचिना तःगु  ताय्, स्वां, अबीर व फिफुलिं भृकुटीयागु खते व्छाकाः हल । म्हुतुं “लानीमै भृकुटीयात लेँ छुं घाःपाः व ल्वे ख्ये मज्वीमा !” धकाः आशिका याना हल । गुगु सः न्यनाः गुगु जात्राया बाजं न्यनाः तवःपिनिगु गुगु सः न्यनाः गुगु जात्राया बाजं न्यनाः तःवःपिनिगु गुगु ख्याः स्वयाः भृकुटीयात तययंकुगु थ्व दृश्यं बिरहया नं जात्रा दैला ? धाःसां थ्व यात ‘बिरह(जात्रा” धाय लोय्कल । भृकुटी तय्यंकुगु थ्व बिरह(जात्रा नंसाले जक थ्यनेव जुजु अंशुवर्मा सहित तःवःपिं देश विदेशया नांदंपिं गण्य मान्य ब्याक्क ल्यहाँ वन । अंशुवर्मा जुजुं भृकुटीया छ्यले ल्हातं पित्तु पीकाः म्हुतुसि जक थः थः जुईक्यगु सिवाय् छुं धाय् नं मफु । तर, शाक्यसिंह बुद्धया पाली थ्यंकाः जक “जिम्ह म्ह्याय् भृकुटी छलपोलया थ्व पाली छायाः बिया हैगु दु, छलपोलया महाकरुणाया अनुकंपां जिम्ह्याय्यात रक्षा याय्माल !” धकाः धाय्फत । भृकुटीं बौ नापं सकलसितं ल्हाः ज्वज्वलपाः बिदा नं बिल बिदा नं काल !

न्हापां खास्तिया धर्मगुरुपिसं भृकुटीयात स्वागत यात । अले सँमित लँ सो वै च्वंपिसं स्वागत यात । नेपाःमितसें सँमितय्त भृकुटी लःल्हात । भृकुटीया खः, शाक्यसिंह बुद्धया खः व क्वसः ज्वलं ब्याक सँमितसें कोबुल । नेपाल राज्यया राजगुरु बज्रांगवोधिं सँमिया राजगुरु, बोन्पा लामायात न्यंकल “थौंया दिने जिमि देशया लाय्कू म्ह्याय् छिकिपिनि सँ देशया जुजु श्रोन् चेन् गंपोयात धकाः बिया, उकि थनिंनिसें थ्व लाय्कू म्ह्याय् छिकपिनि लाय्कू भौमचा जुल । जिमिसं थ्वयात जन्म बियाः ब्वलंकालि छिकिपिंत बिया, आः, छिकिपिसं थ्वयात कर्म बिया दिसँ ! जन्म भूमि थ्वया नेपाल खः कर्म भूमि थ्वया आः सँदेश जुल । जिमिगु नुगले सेल्लाक थ्व पत्यार दुकि छिकिपिसं थ्वयात जिमिसं सिवेनं बांलाक बिचाः संचाः यानाः तै ! छिकिपिन्त आपत बिपत जूवैबले जिमिसं छिकिपिनिगु देशयात जिलाजं देश भालपा ग्वाहाली याय्त नं जिमिसं लिफः स्वय् मखु, .....।” नेपालया धर्मगुरुयागु खँ न्यनाः वोन्पा लामां नं धाल “हियात दुरुया रुपे हिईका दुरु त्वंकाः, खि च्व कयाः चिचि पापा यानाः ल्यासे ज्वीक ब्यलंकालि जिमि देशया प्रतापी जुजु श्रोन् चेन् गंपोयात लःल्हाना ब्यूगुयात जिं जिमि जुजु व प्रजाया पाखें कोटी कोटी धन्यवाद बिय् । नापं थ्व नं प्रतिज्ञा याय्कि छिकिपिनि लाय्कू म्ह्याय्यात गुगुं प्रकारया सुख शान्ति बीगुलि नं छिकिपिसंया सिनं म्ह याय् मखु । थ्व छिकपिनि म्ह्याय्मचा गुम्ह जिमि भौमचा जुल, थ्वयात जिमिसं शाक्यसिंह बुद्धया ल्यू ल्यू मानेयानाः जक मखु, पूजा नं याना तय् । हानं थ्व नं धाय् कि चीन सम्राटया म्ह्याय् नं जिमि जुजुया महारानी खः, वयात स्वयाः छुकीसनं थ्व भृकुटी महारानीयात म्ह याय् मखु । जिमिगु सँदेशया बोन धर्म सँमि राष्टूयात प्रगति याय्त, सभ्य याय्त, सुसंस्कृत याय्त गाक्क मगाः उकिं चीन सम्राटया म्हाचं नं भैषज्य तथागत बुद्धया मूर्ति नाप अनेक सभ्यताया सामान ज्वना वल धयां छिकिपिसं नं जिमित चीनया सिबं म्ह मज्वीक क्वसःया रुपे अनेक कला कौशल बिया दिल । गुगुलिं यानाः जिपिं सभ्य व सुसंस्कृत राष्ट्र ज्वीगु जुल, धन्यवाद !” धकाः धलवटया मलः छजो बिल । अले हानं नेपालया बज्रांगबोधिगुरुजुं नं गं व बज्र छजो बिल । भृकुटीयात आशीर्वाद बियाः शाक्यसिंह बुद्धयाके आशीर्वाद फ्वनाः बज्रांगबोधिगुरुजु ल्यहाँ बिज्यात ।

भृकुटी सँक्व थ्यनेवं सँक्वमि ब्याक्कसिनं अने तने बाजं थानाः मे हाला, धुं, धुपाय् व गुंगू थनाः ताय् अबीरं व फिपुलिं व्छाकाः जय जयकार यानाः स्वागत यात । बज्रयोगिनी नापं बिजय ध्वजा ब्वयका च्वंच्वंम्ह सँमि जुजु भृकुटी झःझः धय्क जिगि जिगि धाय्क जात्रा यानाः हःगु खनाः साप हे लय्लय्ताल । भृकुटी नापं नेपालया शिल्प, कला कौशल, संगीत, सभ्यता व सौम्यभाव खनाः ल्वाय्गुली जिकारखोँचम्ह जुजु श्रोन चेन् गंपोया अहंकार चुं चुं जुल । थः हे प्यहाँ वनाः भृकुटी काः वन । खतं प्यहाँ वयाः बोन्पा लामाया मिखाभाय् थ्वीकाः श्रोन् चेन् गंपोया पाली भृकुटीं भोपुल । वं नं वयात “म्वाल म्वाल” धकाः ल्हाःनिपां नाईक थनाः काल । निम्हेस्यां न्यता च्यात । गुबलें ल्हाःनिपां नाईक थनाः काल । निम्हेस्यां न्यता च्यात । गुबलें कोछुय मनंनिम्ह सँमिजुजु, व नं कोछुत । भृकुटीं तुतिया पचिनं बँ बःकया सासः तोतल । श्रोन् चेन् गंपों वाकुछिनाः थःत थमं पोचिन । अन हे बोन्पा लामां धार्मिक विधिबिधान पूर्वक होंकाःलि निम्ह त्यपुयातं आशिर्वाद बियाः खातां क्वखाय्कल । अले निम्ह त्यपुलिं यंकाः बज्रयोगिनी दर्शन याक्य यन । अनंलि सँमि दस्तुरं निम्ह त्यपूयात सल गय्काः थः थाय् यंकल । कथहं........

किपूया पत्रकार नवीन महर्जनया म्हसिका

किपूया पत्रकार नवीन महर्जनया म्हसिका

नजरराम महर्जन
किपूया बाकुननी त्वालय् वि.सं.२०२५ सालं अबु हर्ष नारायण महर्जन व मां अष्टमाया महर्जनया च्याम्हम्ह सन्तानया रुपय जन्म जुयादीम्ह खः नवीन  महर्जन ।

वय्कःया प्यम्ह तता व स्वम्ह दाजु दु । वय्कः मचाबलय् हे अबु मदय्का च्वनेमाःगु खः । अय्सां वय्कलं आखः ब्वनेगु त्वःतामदी । वयकःया माध्यमिक शिक्षा किपुली हे जूसां वय्कःया कलेज शिक्षा महेन्द्र रत्न क्याम्पस ताहाचलय जुल ।  वय्कः छम्ह जिम्न्यास्टिक जूगुलिं क्याम्पस वनेगु निंति वय्कः किपुलीनिसें न्यासिहे वनेगु यानादी । वय्कःया ब्वाँय वनेगु, प्याखँ ल्हुइगु तसकं यः ।

मचांनिसें हे मादल थायसःम्ह, तःधिकः जुयावःबले तबला, हारमोनियम सकतां थाय्सल । स्टेज प्रोग्रामतकं यायेगु यानादीगु दु । इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाजया स्थापनाकालंनिसें हे वय्कः सक्रिय कलाकार खः ।
ज्ञानमाला भजन हालेगु निसें थीथी थासय् वनां ब्वतिकाः वनेगु नं यानां दी । वय्कलं थःम्हं हे म्ये चिना, लय् तयाःतःगु यक्व म्ये मध्यय् स्वचा म्येचाः पिदने धुंकूगु दु । सुगम संगीत पुचः नीस्वनां वय्कलं सुगम संगीतया प्रचार प्रसार यायेगुली तिबः बियादिल । थौंतकं उगु पुचलं ईलय् ब्यलय् संगीत न्ह्यब्वयेगु ज्याझ्वः यानाच्वंगु दु । वय्कः उज्ज्वल शिशु निकेतन स्कुलया शिक्षक जुया ज्या यानादिल । वय्कः मात्र स्कुलया शिक्षक जक मखु, स्कुल इन्चार्ज व व्यवस्थापन पक्ष नं स्वयादीम्ह खः । वय्कलं नेपालभाषा एकेडेमीं न्ह्याकाच्वंगु नेवाः एफ.एम. १०६.६ लय् पारिश्रमिक हे मकाःसे ज्याझ्वः न्ह्याकामी जुया ज्या यानादिल । २०७२ सालं तःभुखाय् ब्वयाः एफ.एम. बन्द जुल । एफ.एम. हानं संचालन यायेगु निंति जूगु सहलह मूज्याय् वय्कलं न्हापाथें हे ज्याझ्वः न्ह्याकेगु जिम्मा कायेगु बचं बियाःदीगु खः ।

वय्कः छम्ह खेलकुद पत्रकार कथं नं म्हसिका दुम्ह खः । किपुलीं पिदनाच्वंगु कीर्तिपुर सन्देश साप्ताहिक पिदसांनिसें वय्कलं खेलकुद स्तम्भ न्यादँ तक मदिक्क न्ह्याका दिल । वय्कःया कासा ख्यः सम्बन्धि च्वसु ज्यापु महागुथिया ज्यापु पौ पत्रिका व मेमेगु थी थी पत्रिकाय् नं पिदंगु खः । वय्कलं ज्ञान पत्रकारिता पुरस्कार नं त्याकादी धुंकूगु दु । नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू नीस्वंगु इलय् वय्कःनं सक्रिय जुयादिल । वय्कः येँ जिल्लाया कार्यकारिणी सदस्य तकं जुयादीगु दु ।

आकाझाकां २०७४ असार ४ गते वय्कःया म्हसुख मन्त । वय्कःयात अस्पताल भर्ना यात । वय्कःयात ब्रेन हेमरेज जूगु जुयाच्वन । अस्पतालय् वासः याकुयाकुं हे ९ गते वय्कलं थ्व संसार त्वःता झाल । वय्कःया तिरिमय्जु, छम्ह काय व छम्ह म्ह्याय् दु ।
नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया येँ जिल्लाया दुजः जुया नं सक्रिय जुयादीम्ह वय्कः पत्रकारिता ख्यलय् नं तसकं सक्रिय नापं न्ह्थनेबहःगु ज्या यानादीम्ह खः ।

सांगितिक ख्यः, शिक्षण पेशा नाप नापं पत्रकारिता ख्यःयात नं ज्वना वनाच्वनादीम्ह वय्कः नविन महर्जन राजनीतिक रुपं नं सचेतम्ह ब्यक्तित्व खः । नेवाः पहिचानया सवालय् नं स्पष्ट दृष्टिकोण दुम्ह वय्कः नविन महर्जन सामाजिक ख्यलय् नं उलि हे सक्रिय जुयादीम्ह खः । नविन महर्जनं किपुलिइ कासा ख्यःया विकासया नितिं नेतृत्वदायी भूमिका म्हिता कीर्तिपुर सामुदायी खेलकुद विकास समाजया मूछ्याञ्जे जुया नं जीवनया अन्तिम इलय् नं सक्रिय जुयादीम्ह खः ।

किपूया न्हूबजाः लागाया गेट लिक्क च्वंगु खेलकुद मैदानयात आःया अवस्थाय् हयेगु नितिं तसकं सक्रिय जुया भूमिका म्हितादीगु खः ।
दँय् दसं किपुलिइ चैत्र २० गते शहिद दिवसया झ्वलय् थीथी खेलकुदया किपाः तकं तया पात्रो पिकायेगु ज्या नं याना वयाच्वनादीम्ह खःसा वय्कः नविन महर्जनया हे सक्रियताय् सामाजय् मेमेगु थीथी कथंया गतिविधि नं न्ह्यानाच्वंगु खः ।

आः दीर्घकालिन सवालय् वनेमाः

आः दीर्घकालिन सवालय् वनेमाः

श्रीकृष्ण महर्जन
थौंकन्हय् ३ नम्बर प्रदेश व थुगु प्रदेशया मुख्य मन्त्री जुयादीम्ह ब्यक्तित्वया बारे नेवाः ख्यलय् तसकं बहस जुयाच्वंगु दु । ३ नम्बर प्रदेशया मुख्य मन्त्री नेवाः अष्टलक्ष्मी शाक्य यायेमाली धकाः एमालेया ब्रम्हु नेतात जाना ब्रम्हुयात हे त्याकल धाइपिं दु । अथे हे एमाले दुने माधव नेपाल गुट जुया बूगु अले केपी ओली गुट त्याःगु धाइपिं दु ।

उगु हे कथं नेवाः जूसां नं नेवाःतय्गु नितिं आः तक छुं हे मयाःम्ह जूगुलिं शाक्य बूगु धाइपिंनिसें नेवाः हे जुया नं नेवाःया विरुद्ध उम्मेदवार जूम्ह ब्रम्हुया समर्थक व प्रस्तावक तकं नेवाः जूगुलिं नेवाःतय्सं हे शाक्ययात मत मबिउगु खः धाइपिं नं दु । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा एमाले दुनेया अन्तर विरोध, नेवाः व ब्रम्हुया दथुइ अन्तरविरोधया झ्वलय् हे ब्रम्हु ३ नम्बर प्रदेशया मुख्यमन्त्री जुल धकाः धायेछिं ।

नेवाः व तामाडतय्गु बाहुल्यता दुगु कथं नालातःगु अले नेवाःत मुख्यमन्त्री जुइगु संभावना दुगु प्रदेश धइगु हे ३ नम्बर प्रदेश खः अले मेगु प्रदेशय् ला म्हगस तकं खंकेम्वाःगु जुया हे नेवाःतय्सं थुगु प्रदेशय् मुख्यमन्त्री नेवाः हे जूसा जिउ धकाः तायेकीगु स्वाभाविक हे खः ।

नेवाः व तामाङत थःपिनिगु नितिं छुं हे मजुल धकाः तायेकी धकाः एमाले व माओवादी केन्द्रया शीर्ष नेतातय्सं ३ नम्बर प्रदेशया सभामुखय् नेवाः व उपसभामुखय् तामाडयात ल्ययेगु ज्या तकं याःगु दु । थुकिया अर्थ नेवाः व तामाङत पहिचानया नितिं दना वल धाःसा कन्हय् ज्यामछिनेफु धकाः तायेका अथे सभामुख व उपसभामुख पदया नितिं जक ल्यःगु धायेछिं ।

कार्यकारी पदय् ब्रम्हु अले मानार्थ कथंया पदय् जक नेवाः व तामाडयात ल्यःगु धइगु नेवाः व तामाडतय्त तं मचायेकेगु नितिं खः धकाः अःपुक हे धायेछिं ।

संघीय संरचानाय् वने धुंकाः मुलुकय् न्हय्गू प्रदेश दयेकूगु खःसा न्हय्गू मध्ये २ नम्बर प्रदेश बाहेकया अवस्था स्वल धाःसा फुक्क धइथें ३ नम्बर प्रदेशया अवस्था थें हे खः । मेमेगु प्रदेशय् मेमेगु जानजाति, मधेसी नापं उत्पीडित समुदायपाखें अप्वः बसोवास  यानाच्वंगु खःसा ३ नम्बर प्रदेशय् नेवाः व तामाडतय्गु जनसंख्या अप्वः दगु अवस्था खः । मुख्यमन्त्रीया सवालय् छगू हे कथंया मुल समस्या जुयाच्वंगु खने दु । अले आशांद्यागु खनेदु उत्पीडित समुदाय ।

प्रदेशया मुख्यमन्त्री जक मखु आः प्रदेशया नांया सवालय् नं अज्वःगु हे कथंया समस्या अवश्य नं वइ । आः तक प्रदेशया नां १ निसें ७ तक तयातःगु दुसा उगु प्रदेशया नां आः पहिचानया आधारय् तयेगु ज्या अःपुक जुइगु अवस्था मदु धकाः धायेछिं । ३ नम्बर प्रदेशया हे सवालय् जक स्वल धाःसां नं नांया सवालय् तःधंगु मत भिन्नता दु ।

नेवाः न्ह्यलुवातय्सं ३ नम्बर प्रदेशया नां नेवाः तामाङ प्रदेश धकाः नां तयेमाः धयाच्वंगु दुसा गुलिं गुलिसिनं धाःसा नेपालमण्डल प्रदेश धकाः नां तयेमाः धयाच्वंगु दु । कन्हय् वना नेवाः व तामङतय्गु ब्यागलं ब्यागलं कथंया प्रदेश दयेकेत जिइक नेवाः तामाड प्रदेश नां तयेमाः धायेगु याना वयाच्वंगु खःसा गुलिं गुलिनिसं धाःसा ऐतिहासिक नां नेपालमण्डल तयेमाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । नेवाः तामाड प्रदेश धकाः नां तयेगु धइगु जातीय पहिचनया आधारय् तामाडत व नेवाःत जाना वनेगु कथंया नां खःसा नेपालमण्डल धइगु ऐतिहासिक भूगोलया नां खः ।

थ्व हे दथुइ पशुपति प्रदेश, नारायणी प्रदेश, वागमती प्रदेश, स्वयम्भु प्रदेश, मञ्जुश्री प्रदेश नां तयेमाः धकाः तकं तर्क तयाच्वंगु दु । खस आर्यतय्सं जक मखु नेवाःतय्सं तकं थुकिइ बहस यानाच्वंगु दु । पशुपतिनाथया देगः दुगुलिं पशुपति प्रदेश धायेमाःगु, थुगु प्रदेशया दक्ले तःधंगु खुसी नारायणी जुगुलिं नारायणी प्रदेश धायेमाःगु, वागमती सभ्यता विकास जूगुलिं वागमती प्रदेश धायेमाःगु, स्वयम्भुनाथ दुगुलिं स्वयम्भु प्रदेश धायेमाःगु, स्वनिगःया लः पिछ्वयेगु ज्या याःगुलिं मञ्जुश्री प्रदेश धायेमाः धकाः तर्क तयेगु यानाच्वंगु दु ।
थ्व धइगु भुगोल, धर्म, खुसी लगायतया नां स्वना नेवाः पहिचानयात प्राथमिकता मतसे नां तयेमाः धाइपिनिगु तर्क खः । थौंया इलय् ३ नम्बर प्रदेशया नां छु तयेमाः धकाः सुना गुुगु कथं धयाच्वन इमिसं थःथःगु चेतना स्तर कथं अले राजनीतिक पार्टी व नेतातय्गु प्रभावया अधारय् धयाच्वंगु खने दु । बास्तवय् नेपालय् संघीयता हयेमाःगु धइगु खुसिया नितिं मखु, धर्मया नितिं नं मखु अले भूगोलया नितिं नं मखु । थनच्वंपिं उत्पीडित समुदायायात न्ह्यःने यंकेगु नितिं, मधेसी, आदिवासी जनजातितय्गु अधिकार स्थापित यायेगु नितिं हे
खः ।

थौं नां वा प्रदेशया मुख्यमन्त्रीया बारे गुगु कथं नेवाः समाज दुने बहस जुयाच्वन अले टिप्पणी यायेगु ज्या जुयाच्वन बास्तवय् थ्व छगू कथंया तत्कालिन विषय जक खः । दीर्घकालिन रुपं स्वयेगु खःसा मूल विषय ला संविधान हे खः ।

संविधानं खस आर्ययात पहिलो दर्जाया नागरिक दयेकूगु अले आदिवासी जनजातियात दोस्रो दर्जाया नागरिक दयेकूगुलिं हे खः ।

खस आर्यया परिभाषा हे संविधानय् दुगु अले आदिवासी जनजातिया परिभाषा आः ऐनं यायेमालीगु अवस्था ब्वलंगु दु ।

देय्या मूल कानुन धइगु संविधान खः अले व हे संविधान अन्तर्गत दयेकीगु क्वय्यागु कानुन धइगु ऐन खः । आः आदिवासी जनजाति दुने नेवाःत नं लाः धकाः परिभाषा यायेगु ज्या ऐनं याइ ।
उकिं थौंया इलय् तत्कालया विषययात कया बहस यायेगु ज्या जक मखु दीर्धकाल कथं वनेगु नितिं पहिचानया मुद्दायात थुइकेगु, भ्रमय् लानाच्वंपिं नेवाःतय्त भ्रमं मुक्त यायेगु, दलया नेतातपाखें आशा याना नेवाः नुगः त्वःताः वनाच्वंपिन्त नेवाः नुगः ब्वलंके बिइगु नाप नापं थःपिनिगु हक अधिकारया नितिं थुइकेगु अभियान न्ह्याकेमाःगु अवस्था दु । अधिकारया नितिं माःगु कथंया संघर्ष यायेगु नितिं वातावरण तयार यायेमाःगु अवस्था
दु । 

उपन्यास — भृकुटी–३

 उपन्यास — भृकुटी–३

स्व.धर्मरत्न यमि
   कथंहं ....
पिनें हय्कया वःपिं शत्रुयागु छगू धन्दा, व दुनें नय् त्वने, पुने व अने तनेया अभावं थना तःपिं प्रजापिनिगु संतोषयागु पीर थ्व नितां जुजुयात निन्हु तक लाय्कुलिं पित मकाल । धन्दा व सुर्तां जक कयाः जुजु च्वंच्वंगु मखु, ल्वापु दिकेगु ग्वसाः ग्वय्गुली लीन नं जुया च्वन । लायकू कवः लाय्कू खलः व देशया सःमि, थूमि, लिज्ञांमि, न्ह्यज्ञांमि ब्याक्क नाप खँ नं वं ब्याका च्वन ।

बहनिसिया नय्निय् धुंकाः जुजु कोथाय् वल । भृकुटी व महारानीया अथें खँ–खिँ ल्हाना च्वन । जुजुं छथासं मांम्ह्याय् च्वंच्वंगु खनाः न्वहुसा नकिले खाखां धाल, “सो, महारानी ! छं म्ह्याय् नं दुथाय् थौं धाय्, ल्वापु दिकेगु उपाय भृकुटी मैँयात सँमि जुजु श्रोङ चेन् गंपो नाप इही याना बिइगु हे छता सिबाय् मदु, गजानन् गुरुबाज्यायागु खँ न्यनाः सँमि म्हेक्षयात नं झी थकूकवःया म्ह्याय्मचाः बियगुला ? धकाः न्ह्यसः हे न्ह्यथन्य मते !” जुजुयागु खँ न्यनाः भृकुटीया न्यताः च्यात । मछालाः झ्याःफले फ्यतू वन । सर्गःया नगुत स्वस्वं सुपाचे लूम्ह मिजं लुमना वल । लिपा हानं व हे सुपाचं क्वहाँवनाः सल गयाः तःल्वापु ल्वाः वना पराक्रम क्यंगु खन । हानं तःगोगु ल्वहँते चुलुबिया दम्ह मिजं गुम्हसें सँदेशया जुजु जि श्रोङ चेन् गंपो खः धाःगु खँ ब्याक्कं लुमना वल । नुगले लय्ता भय्भय् बिया वल, गुगु ख्वालं नं मछिंक थूंक व मछाय्क सी दया वल । तुतिया पचिनं बँम्हुल म्हुतुया वां गाचो न्ह्यल । ल्हाःया पचिनं सचिका म्वेय्म्वेय् मम्वेय् थ्यात । नगुतसें व ब्याक्क थू पहः याना नय्थें नय्थें स्वया च्वन । त्वाःद्यवाया मत(त्याः न्यासिचाचां च्वाकिं, पहलं कुँ ल्ह्व ल्ह्वं च्याना च्वन । गुकी छम्ह निम्ह लापाचात चाःचाः हुला च्वन । व मतया नापं च्वंगु अंगले च्वयातःगु वीरकुश जातकया अंगः पौभाले भृकुटीया मिखा अथें हे लाः वन गुकी सुदर्शनया लागी वीरकुशं प्राणपानाः तःल्वापु ल्वाना च्वन, गुगु स्वयाः श्रोङ चेन् गंपो नं थौं थः भृकुटीया लागी हे ल्वावःगु थें च्वन । ब्याक्क कल्पना भंग ज्वीक महारानीं तमं मि जुयाः जुजुयात लिसः बिल, “ज्वीगु धकाः ल्हाय्गु बांलाः, थपाय् धंगु नेपालया जुजु जुया उकिसनं थकूजुजु सूर्यवंशी धाय्काः म्लेक्ष जुजु सँमि जुजुयात म्हयाय् बियगु ! बरु मगधया छम्ह महांचित बिय, व सँमियात बीमखु , क्षत्रानियात म्लेक्षया ल्हाते लः ल्हाय्गु खँ ल्हाय्त मछाःनं मजू ला ? जातिया अभिमान नं मदु ला ? ल्हाय्मते ! किपां जक दाय्क्य मज्यूम्ह ।” धकाः महारानी खेय् खेय् तुतुं हाल ।

“शुद्र ब्रम्हायागु तुतिं वा पालिं श्रृष्टि जूगु खःसा, ब्राम्हण व क्षेत्रीं शुद्रयात धकाः न्हिंन्हिं तुति भागियानाः नय्माः ! ब्रम्हाया वा ईश्वर यागु म्हुतु, ल्हाः, प्वायात ला गुबलें सुनानं भागियाःगु मखना, पालि जक भागि याःगु खना, उकिं ईश्वरया पालीं शूद्र श्रृष्टि जुसेंलि ईश्वरया साक्षात् पाली ला शूद्र धकाः जुल । ब्रम्हू बाज्यापिनि बाखं जक न्यनि, बाखंयात तक याना छको न्यंगु मखु । उकिंला मिसातयत ब्राम्हण बाज्यापिसं पशुयागु ल्याखे ल्याः ख्यानाः तःगु ।” धकाः जुजुं धाल ।

मां बौया खँ न्यंन्यं मुर्मुरे जुयाः तंम्वेका च्वंम्ह भृकुटीं वाथाक्क दनाः धाल( छुले सा थौं छं नं जिपिं मिसापिंत ब्राम्हण शास्त्रं थें पशुयागु ल्याखे हे ल्याः ख्याका तय्गुला ले ! मथूगु थ्वीका बिय्गु बौया धर्म खः । तर गिजे यानाः तुच्छ याय्गु धर्म मखु । थुलि बौम्हसित धयाः फरक्क मांम्हेस्या पाखेर स्वयाः धाल( सुं देशया सुं मनूयात सुं देशया सुनानं नं म्लेक्ष धाय्गु सुयातं अधिकार मदु । बीपिसं बिय् मबिय्यागु निर्णय याय् जक फै । वनिम्हेसें वने, मवने जक धाय् फै । उकिं थौं जि मांयात ल्हाःनिपां ज्वज्वलपा बिन्तियाय् थौं अबुजुयात छन्त जितः व झीगु जातयात जक न्ह्यसः न्ह्यःने वै च्वंगु मखु, थ्व देश नेपाल व नेपालीतय्त न्ह्यसः न्ह्यःने वै च्वंगु दु । तःल्वापुयागु भारं क्वचियाः प्रजा (तःमि, चीमि, ज्यामि, ज्यापु, तःसिं ब्याक्केसं हाहाकार जुया च्वन । विद्रोह ज्वीगु संभव दना वया च्वन । उखेर हय्का वःपिसं थौं सा थौं कन्हे सा कन्हे राजधानीयात धू याय्गु फुँई तोता च्वन, झी महांत व महां नायःतसें मत्याइगु खँ ल्हाना हय् धुंकल ! थज्याःगु आपत विपतया बखते देशया अधिपति जुजुयागु निर्णययात जात पातयागु बकंफुसुलुगु फाँय् फुईले हे ब्वेका व्छेगु धर्म मखु, राज धर्म ला झन हे मखु । नीति शास्त्रे च्वया तःगु( म्ह्याय् मचा बियाःसां स्वार्थयात साधन या ।” थ्व मातृभूमिया लागी जि सुयाकें पहेनं वनेत जक मखु, जिगु ला कुचा कुचा यानाः सिना वनेत नं जि न्ह्याबलें जँतिया च्वनागु दु । जिगु जीवनया पासा ल्येगु अधिकार जितः नं दु । उकिसं नं नेपाल, नेपाली व नेपाल जुजु अंशुवर्माया लागी जि न्ह्यागु ज्वीत नं न्ह्यागु याय्त नं न्ह्याबलें न्ह्योने दु । संघ मित्रां धर्म विजयया लागी गृह त्याग याय् फसेंलि जिं देशया लागी वकं फुसुलुगु जातीय अभिमान छाय् त्याग मयाय् ?”
म्ह्याय् भृकुटीयागु प्रतिज्ञा न्यनाः जुजु अंशुवर्मां दुगःक्वेँ तःप्यंकाः धन्यवाद बिल । महारानी फन् फने जुया प्यहाँ वन । मां बौपिनि न्ह्योने तस्सकं गुबलें हे न मवाःम्ह भृकुटीया म्हे थौंयागु गरजन तर्जनं चःति नाःना वल । च्वाकिं पहः वय्क फ्यारा फ्यारा भारा भारा ससं च्याना च्वंगु त्वाःद्यवाया मत नं फिरिक्क मसंसे एक नासं च्याना च्वन । बौम्ह जुजु अंशुवर्माया ला लय्ताया माःचाः हे दुगु मखु । तर, जुजुं म्ह्याय् यात “धन्यवाद ।” धका छको धाःगु छसः सिवाय मेगु सः पिकाय् फुगु नं मखु म्ह्याय्म्ह भृकुटी नं मेगु छसः जक हे पिकाय् फुगु मखु । भृकुटी ताउत अन च्वना च्वन्य मफै वल फरक्क फहिलाः प्यहाँ वन । लय्ताया सासः ल्हानाः जुजु लासाय् गोतुल ।
ङ्यागू
कुनातःपिं तामाङ लामा व शेर्पा लामा निम्हेसिसतं लाय्कुली सन्मान पूर्वक थ्याकल । थपिं लामापिसं तःल्वापु दिकेगु उपाय दु, धाःगु खः, तर अबले थपिं सँमितय् चिवामि ज्वी धैगु शंकां थमिगु खँ हे मन्यंसे हे “श्रोङ चेन् गंपोयात नेपाल जुजुया म्ह्याय् पहेनं ब्यूगु घरी तःल्वापु मदी हे मखु, चीन नाप नं ल्वात ल्वात चीन सम्राटया म्ह्याय् बिय वं ल्वापु दिकल । धकाः धाःगु जुयाच्वन । उकिं थपिं लामा जुपिन्त लँमियागु ज्या(खँ क्वबुई काः श्रोङ चेन् गंपोयाथाय् व्छत । नापं नेपाल जुजुया पाखेरं थाना कापः छसाः, नालु लाकां छजु, वनारसी तास छसाः, तिनिखाः छसाः, भिंपूयागु जःमूमाः छमाः व शाक्यसिंहयागु मूर्ति छम्ह नं उपहार बिया व्छत ।
लाय्कूयागु ल्वहँचुके पिला, कपी द्याहाँ, न्हाय्कंगं, व ञं दय्क्य बियत सिँकःमि, तिसा दय्क्य बियत लुँकःमि, बसजाः दयक्य बियत तबः लुखा च्वक्यत पुङ, वसः सुइक्य बियत सुचिकाः,  मरी छुक्य बियत मरीकःमि मुंकाः सल्हा याय्गु ज्या खँ  राज्य पाखेरं जुया च्वन । निन्हु लिपा लँमित निम्हं भृकुटी कायगु कोज्यूगु खँ ज्वनाः राजधानी थ्यंकः वल । नेपामि जुुजुं थःम्ह्याय् बीगु जूगु लय्ताया उपलक्षे संमि जुजु श्रोङ चेन् गंपों छकुत्या हाकःगु चुफी छपु, सल छज्वः, नंबु छसाः माुसटी लासा छज्वः, कस्तू ब्यं निब्यं, दुरु ख्वः, धौख्यः व सँखोसिं उपहार बिया हःगु नं थ्यंकः वल । गुगु उपहार अमि वोन् धर्म गुरुयागु नायकत्वे हःगु जुया च्वन ।
बोनधर्मगुरुयात राजकीय सन्मान पूर्वक स्वागत जुल । गुगुलिं व तःच्वकं लय्ताल । दक्ले राजधानीयागु नगर व नगरया छेँया पौ, झ्याः, लुखा, फलेचा, देगः, चीबहाः, बहाः, बही व लाय्कू खनाः तचकं अजुगति ताल । भृकुटी लानी मैंयागु लाउन खना ला झन हे लय् लय् ताल । च्वाक्क बोन् धर्मगुरुया म्हुतुं “नेपामिया लानीमैं चीनया लामीमैजु स्वयाः छुकीसनं खिनेथाय् जक मदुगु मखु, व स्वयाः आपालं बांहे लाः जू” धकाः खँ प्यहाँ वल । वयागु सँमि भाषायात नेपामि भाषां कन्यगु ज्या तामांङ व शेर्पा लामापिसं यात ।

जुजु समेतं लय्लय्तातां लिमलाः फमलाः पहेन्हंया ज्वलं ज्वरे याय्त सना जूगु खनाः महारानीया झन तं प्यवाँ वल । तुच्चायानाः च्वंगु इले लाकाः महारानीं तमं मि जुयाः जुजुयात धाल, “महाराज ! छम्ह आर्य जुजु जुयाः म्लेक्षयात म्ह्याय् लः ल्हाय्गु हे छगू क्वह्यंगु, क्वपुंगु ज्या ज्वी धुंकल । उकीसं व हे ज्याय् जुजुथ्ये ज्याम्ह जुयाः इपःमिपः कंक सना ज्वीगु लोगु ज्या मखु । थ्व छु थः सेमलाःगु चिङ मखुला ?”

महारानीया खँ न्यनाः जुजुं छ्योँ जक ल्हुकु ल्हुकु संकाः तुच्चा यानां च्वन । भचा उखेर च्वनाः इता वाना च्वंम्ह भृकृटी फरक्क मांम्हेसिगु पाखेर स्वयाः व भचा गंभीर जुयाः धाल, “सो मां ! मां बौपिनिगु खँ कयाः म्ह्याचं क्वात्तु क्वाना च्वन्यगु बांलाःगु खँ मखु । तर छं आम सलं वांन्याय् थ्यें ज्यागु जिद्दी मतोतुसा ज्याखँ बां नं लाई मखु । देशधर्म, राजधर्म, कुलधर्म नापं मनूया थःथःगु धर्म धैगु नं दु । गुगुयात जिं थथे हे खँ जूगु बखते उखुनु तिनि ध्वाथ्वीका कन्य नं धुंगु खः । आः हानं धाय् जि “थ्व आर्य, अनार्ययागु खँ, मानव धर्मे विश्वास दुपिसं धाइगु खँ मखु । सुनानं थःत आर्य धकाः कक्र्यात म्लेक्ष धकाः बो बियगु सुयातं अधिकार मदु ! बेदे नं ला “कृष्ण वंतु विश्वमार्यम्” अर्थात् विश्वयात हे आर्य याना छो, धकाः धैतःगु हे दु । गुगुयात दकले न्हापां सकस्यां मंकाःम्ह धर्मगुरु (सम्यक् संबुद्धं ज्यां हे यानाः क्यना थकल । लिपा वसपोलया परम श्रद्धालु जुजु अशोकं थः म्ह्याय्, काय्या गृृह त्याग याकाः व हे आर्य धर्म विदेशे प्रचार याके व्छत । थौं जिं थःगु धर्म ज्वनाः जक मखु, देशयात वै च्वंगु आपतयात नं तंकाः सँमिपिं व झी नेपामिपिं नापया गथियात जुग जुगतक सेल्लाक चिय्गु ज्या याय्त निश्चिते जुया च्वने धुन, आम खिसि खिसि खँ ल्हानाः च्वनेमते ! आः थ्व ज्या छंला छु, नेपाल जुजु अंशुवर्मां हे पन्य फै मखुत, जि आर्य पुत्री खःसा थ्व ज्या ज्वीक्यत प्राण पानाः नं ज्वीके !”
“छु छ आमपाय्धंम्ह जुयधुन मखुला ! मांयागु खेँ नं सेवे तय म्वाःल का !” धकाः महारानी भृकुटीयात नुगःस्यागु सलं हानं धाल ।

अले भृकुटीं नाईक  लिसः बियाः धाल– “छं गुगु धया च्वन, व सत्यगु खँ खय्फु । तर, थ्व खँ ख हे मखु कि छन्त जिं सेवे हे मतसे धै च्वन । हानं थ्व खँ जिं तपयंक व यच्चुक धैनं बिया कि थ्व ज्या कोछ्यूगुया दोष अबुजुयात जक बिय नं दै मखु । हानं थ्व नं धैबिय कि थ्व ज्या गुगु ज्वीगु जुल व वीरता पूर्ण मखु । तर, नीति पूर्ण खः । थुकी झीगु दुर्बलता अवश्य दु । न्ह्याम्ह मनूयाके नं दुर्बलता दै, पूर्णता सुयाके नं दैमखु । छयाय् फ्वाय्यानाः ज्या ज्वीकेगु थुमिपिनि ज्या ज्वी । थ्व खँ छं नं स्यू जिं नं स्यू संसारं स्यू । थज्यागु दुर्बलताया लागी सुयातं मभिं धाय्गु पाय्छि मजू । थुगु हे प्रकारं न्ह्याम्ह मनुष्ययाके नं दुगु दुर्बलता वा दोष क्यनाः मभिं धकाः मनूया मनू शत्रु जू जूसा सुयां सुं मित्र दै मखु, थः धैम्ह दै मखु, गुगुलिं यानाः सुयां मुक्ता दैमखु । जन जीवन नं झ्यातुसे च्वना वै । मनूयागु ला थ्व धर्म जुइमाः कि न्ह्याम्हसिगुं दुर्बलता वा दोष प्रति सहानुभुति दयमाः उकियात मदय्का बियत ग्वाहाली यायमाः, धासेंलि थ्व ज्याय् दोष हे, छं छु खना धकाः ? क्वात्तु जक क्वाना जुयत !”
“जातिय धर्म अथवा कर्तब्ययागु न्ह्योने सहानुभूति वा दया मायायात छुं स्थान दै मखु । दुर्बलतायात हेला यानाः उकियात चफ्फुना व्छेगु हे पाय्छि जू ।” धकाः महारानीं धाल ।
थुकी भृकुटी न्हिल, अले मांया मूर्खताय् करुणा करुणा तयाः धाल( “मनुखं न्हापा लाक ला थःगु हे दुर्बलतायात चःफुना व्छे फयमाः, कक्र्यागु दुर्बलता वा दोष खंक्यगु तच्चकं अःपु । तर थःगु दोष व दुर्बलता खंक्यगु साप थाकु । थौं कन्हे मनूया थ्व धर्म हे जुय धुंकल कि थःगु जक जूसा दोष नं गुण भालपीगु ! मनू तःधं वयात हे धाइ गुम्हेसें थःगु दोष फुका कक्र्यागु दोष नं फुका बियगुली ग्वाहाली याइ । नत्र, जिपिं तःधंपिं जिपिं थकूजुजु, जिपिं आर्य, धकाः धया जुयागु अभिमानया मूल्य गनं सुनानं बी मखु ।

म्ह्याय्म्हेसिगु खँ न्यनाः तमं फन् फने जुयाः महारानी दना वन । जुजुया ग्वाय् मुसुं कयाः न्हिला हल ।
बहँन्हिसिया मत च्यात । द्यनेगु लासाय् जुजु गोतुल । महारानी मिखाय् ख्वबि जाय्क तयाः धाल– “आ छु, कपी थें याना तैम्ह म्ह्याय्यात व लाखे लसिंया जुजुयात बिया व्छेगु हे जुल ला ? थ्व मिजंत धयापिं व नाय्या ल्हाःते दुगुचा मीपिं छु पाः ? थनं मणिचूदहँ तत वन्यबले झी हे आफो स्वां हो । अज्यागु हाकुगुँ च्वापुगुँ गोबः गोबः पुलाः वन्यमाः थाय् छु स्वयाः बिया व्छैगु ? थ्व नुगः छु याना तया तय्गु ?” इत्यादि न्ह्यसःयागु बाः वय्काः महारानी हिक हिक ललं ख्वल ।
  कथहं.....

साहित्य उपन्यास— भुकुटी – २

स्व.धर्मरत्न यमि

 न्हापाया ल्यंगु कथंहं ....
स्व.धर्मरत्न यमिया निगूगु उपन्यास भृकुटी ने.सं. १०८० सं च्वसापासा पाखें पिदंगु खः । उगु इलय्या सर्वश्रेष्ठ सिरपा “श्रेष्ठ सिरपा” कायेत नं ताःलाःगु उपन्यास खः भृकुटी । थ्व उपन्यासया निगूगु संस्करण ने.सं.१०८३ व स्वंगूगु संस्करण ने.सं.१०९३ लय् पिदंगु खः । थुगु उपन्यास थौंकन्हय् बजारय् न्यायेगु मदय्धुंकल । पाठक पिनिगु इनाप कथं थ्व उपन्यास छसिंकथं पिथनेगु कुतः यानागु खः — सम्पादक

योगाचार्य बज्रांगबोधिया कोसं थकाली जुया जुजु अंशुवर्मा, अनंलि लिंबु सामंत क्वकाली जुया झो छुत । भ्वेयागु ज्या खँ सुरु जुल । छसला निसलां स्वसला तः वःबले सेनापति लाखेभाजु नः घः भरींनं नँ वात “चिवामितय्गु चिवा खँ स्वया जिं धाय्फु, आ झीसं सँमित नाप मल्वासे च्वने फै मखु । चिवाखेँ थ्व नं प्रष्ट खन्य दु कि सँदेशया न्हूम्ह ल्याय्म्हम्ह तच्चकं तेजम्ह विजेता जुजु श्रोङ चेम् गंपो थःहे सल गयाः नेपाल त्याकेत बौखालाया खुसि थें महांत ल्यू ल्यू तयाः न्ह्यो वया च्वंगु दु ।” लिंबु, खंबु, मगर, गुरुङ, तामांङ व ठकुरी सामंतपिसं जँय् ल्हाः दिकाः दुगः तप्यंका धाल, “महासामंतयागु थ्व देशयात सँमितय् पाखें रक्षा याय्त जिपिं न्ह्याबलें न्ह्यचिला च्वनागु दु । मल्लपुरया जयबोधि मल्लं धाल, “श्रोङ चेन् गंपो न्ह्याक्को हे तेजम्ह जूसां जयबोधि मल्लया न्ह्योने बुय हे माली, माली, थुकी छुं शंका मदु ।”

खला झीगु थ्व देश हाकुगुँ, च्वापुगुँ, तं फाँत, पाः दोँ, च्वँ, ब्यासि, खुसि आपा दुगु व चिकुनं उतिकं तांनोनं उतिकं दुगु खः । ल्वाना वने माल धालसा झीत उमिसं फैमखुगु नं खः । तर ..... धकाः जुजु अंशुवर्मां नकतिनि लुना थकूगु अय्लाः ख्वला ल्ह्वनाः म्हुतुई यंकल ।
“तर यागु खँ हे मदु  महाराज !” धकाः महामात्य वासिंभाजुं विंति यात । न्वँ सिकःवल । भ्वे क्वचाल ।
लाय्कुया च्वतया कोथाय् सामंतत व सेनापतित जक मुंकाः जुजुं थःगु खँ ब्याकल । जुजुया ख्वाले अय्लाखं च्याका हःगु न्यताः जक च्याः, पहः चहः भचा फ्यासु । भुगुलुं भागलूं च्वं थ्यं नं च्वना वैगु जुयाच्वन । गुगुयात मंत्रीपिं व सेनापतिपिसं “महाराज ! छुकिया धंदा, भुगुलुं च्वने माःगु छ खण्ड हे मदु, ल्वाय् मालीगु घडी झी मत्याइ हे मखु” धकाः प्रोत्साहित याय्त जुजुयात बिंति यात ।

“जि भुगुलूं च्वंगु मखु, तेज मदया वंगु नं मखु, मंत्री व सेनापतिपिं ! थ्वला गंभीर
राजनीतियागु प्रभावं विचार याकूगु धकाःले । झी देशया महांत ल्वाना हे च्वंगु दु । मेपिं व्छेत झी थन हथाय् चाया च्वनागु हे दु । अय्सानं मेगु कूटनीति दुसा मल्वासें हे बुका व्छेगु स्वे हे माल नि !” धकाः धया च्वंथाय् छम्ह चिवामिं धाःवल, “श्रोङ चेन् गंपोया महांथो छथो तःथोगु हे सँक्वे थ्यंकः वय् धुंकल थपिं निम्ह झी हे लागाया लामाजुपिं खः ।” धाल । पत्या याय् मफयाः ज्वना हैगु दु धका न्ह्यचीकाबिल । लामाजुपिं निम्हेस्यं जुजुयात चीवरया चो पाछाःया “जिपिं महाराजया हे प्रजा खः तामाङ व शेर्पा, महाराज ! छगू ल्वाय् म्वालीगु उपाय नं दु । तथागतं ल्वापुयात ब्याक्क अनर्थया अबु धया बिज्याना थकूगू दु, महाराज !” धाय्क धाय्कं अमित यंका कुन्य यन ।

स्वंगू
च्वापुगुँया च्वस्सं सुपाचं रुप काःम्ह मिजंयागु ख्वालं भृकुटीयात पलख हे तोतूगु मखु । नःसां दंसां द्यंसां वयागु ख्वाःजक लुमना वैगु । गुगुलिं यानाः भृकुटी न्ह्याबलें धैथें च्वापुगुँ स्वःगु झ्याले जक आपा च्वनीगु जुया वल ।
सँक्वया मणिचू दहने सँमि व नेपामिया दथ्वी तःधंगु संग्राम जुया च्वन । सलंसः जक मखु, व्दलंदो महांत सित घाःपाः जुयाः ज्याय् छ्यले मंत । अनयागु बुखँ घौछि मपाक लाय्कुली वयावं च्वन । न्ह्याम्हेसिगु बुखेँ नं श्रोङ चेन् गंपो तच्चकं ल्वाय्फु, आपालं सेल्लाः बां नं लाः, ख्वाले तेज दुम्ह ल्याय्म्ह तिनिम्ह धैगु खँ दु । गुगुलिं भृकुटीयात व छको स्वय् मास्ति वय्कु वय्कुं्र हल । बौम्ह जुजुयाथाय्
रणसंग्रामयागु बुखँ वल कि भृकुटी न्ह्योने च्वं वईगु जुल ! सँमि जुजु श्रोङ चेन गंपोयागु खँ वल कि भृकुटीं आपा  मन बियाः न्यनीगु ! लिपा थःमं हे वयागु ल्वाइगु पहः चहः जक मखु रुप, लाउनयागु बारेनं न्यनिगु जुया वल । थन तक भृकुटीयागु मति हिला वन कि श्रोङ चेन खेन् पो त्यात धाल कि ख्वाः मुसुं न्हीला वैगु, बुत धाल कि स्वांमुखू चिना वं थें वनीगु ।

सँक्वयागु तःल्वापुयागु खँ न्यन्यं भृकुटीं न्ह्योवयकल ।
रानी व जुजु नं खँ ज्या सिधय्का द्यं वन । च्वापुगुँ च्वस्सं त्वैक सुपाँय् छधी खने दत, उकी हे लाक्क निभाजः नं तिइजक दया वल । न्हापा थ्यं हे सुपाचं रुप ह्यूह्युं व हे बांलाःम्ह मिजंयागु रुप काल । व मिजं सुपाचं क्वहाँ वया च्वापुगुँ क्वसं च्वंम्ह तेजीम्ह सिलिङ सल गयाः मणिचूदहया तःल्वापुई ताःहाकःगु चुफी ज्वना द्वहाँ वन । शत्रु पक्षयापिं महांत लैचा पाःथें पापां ल्यं दनिपिंत सँमिभासं छु छु धाल मस्यु श्रोङ चेन् खेन् पो धका थःगु नुगःपाय् थःगु हे ल्हातं दाल । अनंलि वं पल्पसाथें पिलिक्क सल ब्वाकल । छुं भचा यंका महांतय्गु हिया हिं लथपथ जुया च्वंगु भराय्गोगु ल्वहँते सल चुलु बियाः सल नापं व कोदल । अले सित । भृकुटीया नुगः भाराभारा मिना वल । ख्वबि नं मिखां ज्वल । न्ह्यलं नं बिदा काल । पिलिपिलि च्याना च्वंगु त्वाःद्यवा च्याना हे च्वन । तिईजक मिखा उखे थुखे ब्वल । सुनसान ग्यानापुगु स्थिति सिवाय छुं मखन । म्ह चेँय् चेँय् धाया वल । तर नुगले दुने व सि हे सिल ज्वीला ? धैगु शंका दासि वया च्वन । न्ह्यो वय्गु नां हे काःगु मखु । नुगले दुने न्ह्यपुया कुने–काने नापं थ्व हे न्ह्यखँ “व सिहे सित ज्वीला ?” गनं गुखेनं सुनांनं छुं लिसः ब्यूगु मखु ! अय्सानं वया व न्ह्यसः “व सिहे सित ज्वीला ?” “व सिहे सित ज्वीला ?” लिसा काकां वया च्वन, वया च्वन, द्यूगु मखु । इलं प्यूगु मखु । इ ज्वीव गोंगलं जक छाय् बिचाः याइ !

जागरणया अंतिम सूचना वं बिल । न्यताले थानाः ल्यंदनिगु ख्वबि पतासि च्वलं हुया कथं व हे चो न्ह्यत्तु न्ह्यन्ह्यं लासां दना भृकुटी कोथां प्यहाँ वन । सुथ–ज्या सिधःबले द्यो बांलाक
तुइल । च्वापुगुँ पाखेर अथें भृकुटीया मिखा वन । सुपाँय्या नां जक नं गनं खने मदु । कःसि म्वले चुल्या दिकाः ल्हाःपा निप्पां न्यताः च्वापुगुँ जक वं स्वया च्वन । मछिंसे मछिंसे च्वना वैच्वंगु नुगःपायात कःसिम्वले ब्वे ब्वेस्यानाः लंका च्वन । मने लुयावैगु कल्पनां दुःख बिल कि पालिया म्हालापचिनं चिकंअप्पाय् कुति कुति संकाः लोमंकेत कुतः याना च्वन ।

निभाःद्योयात कीगः तिना तःगु नय्त बखुं छजो गनं वो गनं वो ब्वया वयाः पःखाः म्वलेतुं जुत । गुगुलिं भृकुटीया कल्पना लोक तंका बिल । दत्तल्य कीगः नल । मंत कि बखुंनं बखुंनीयात माकुघुं धकाः हेकल । न्हापाला याने इने जक अमिसं त्वाः त्वाः ल्वाका यो–त्योया बाखं कन । लिपा सत्युत्युं वल । गुगुलिं भृृकुटीयात अन च्वने मफय्का बिल । भृकुटीं गुबलें याय्मनंगु अनुभव यायां कःसि तोतल । मांम्हेसिथाय् वनाः जातकया बाखं सपूm पुत्तुपुइका च्वं वन । जातकया गुगुं बाखने नं वया मन मवं । महाराज अशोकया म्ह्याय् संघमित्रायागु बारे च्वैतःगु नाटके मिखा वन, अले वयात हे कयाः वं स्वत । स्वस्वं यन, महाराज अशोकया धर्म बिजयया तारिका वयात यल, व धर्म विजयात छम्ह सफल पात्र जुया अशोकपुत्री संघमित्रां गुगु गुकथं ज्या खँ यात व नं वयात यल । तर, भिक्षुनीया जीवन वं अपाय्च्वकं यो मताल । सपूm लथ्यानाः सुथसिया कौला यात ।
थौं तिंन्हिनसिया साइते जुजु थःहे सर्बोच्च सेनापति जुयाः तःल्वापु ल्वाःवनीगु जुया च्वन । जुजु वनीबले लाय्कू कव व खलः जक मखु सुं प्रजाया नं ख्वाः ख्यूंक्य मज्यू धकाः जुजुयागु हे उजं नाय्खिं च्वेका बियातःगुलिं राजधानी फयां फच्छि छायपा नं तल । ब्याक्कस्यां न्हून्हूगु वसतं पुनाः स्वां छुनाः जिगिजिगि बांलाकाः मुसुमुसु कया जुल । भृकुटी गथे गथे न्ह्याक्को ख्वाः चक्कंका मुसुकाय्त स्वःसां मुसुकाय मफु । छूछु खँ जक लुया वयाः नुगः व न्ह्यपु ल्वाकः बुकः जुयावं च्वन । गुगुलिं यानाः जुजुं थःहे म्ह्याय्यागु चक्कना मुसुकाःगु ख्वाः स्वया वने मखन !

जुजु थः सेना नापं सँक्व थ्यंबले, शत्रुत न्ह्ययज्याँ वया च्वने धुंकूगु खन । जुजुया सेनां अति तच्चोगु पराक्रम पिकयाः हय्कया ब्यूगुलिं निक्वेति उपिं लिचिले माल । तर, जुजुं सँक्वया किल्लाय् च्वनाः चिवामितय् चिवा–खँ न्यनाः थःमं नं विचारयानाः स्वःगु बखते सँमि जुजु श्रोङ चेन् खेन्पोया सेना गुँ पत्तिकं इल्ल व जाय्क जाय्क खन । गुपिंनाप ल्वानाः त्याक्य धयागु अनुमान सुं नं युद्ध विद्याया विशारदपिसं याय् फैगु मखु ! जुजु अंशुवर्मां जक गथ्य याइ ? सारा सामंतपिसं नं “थ्व शत्रु सेना न्ह्याथ्य यानाः नं कांतिपुरे दुत मकाय्गुली हे बुद्धिमानी दु ” धकाः बिंति यात । ल्वानाः त्याक्य फैगु नं सुनानं मधाः । ब्याक्कस्यां “थ्व सँमितला
राजधानी दुतकाय् मज्यू, थमिसं झीगु नगरया कला कौशल जक मखु नागरिकपिनिगु जिऊ धनया नं छुं पर्वाह तैमखु ! थपिंला नय मखनाः हिइ चाःपिं धुंतथ्यंज्यापिं,”  धका नं जुजुयात बिंति यात ।
सँमिसेनाया पुचलं ब्युस्युंवःम्ह तामाङ महांनं “थमिला मिसात नं ल्वाकः ज्वनाः मिजंपिनिसिवं बांलाक ल्वाइपिं दुगु जुया च्वन । त्यो मत्यो धर्मकर्म धैगु नं छुं दुगु मखु । थपिंला लाखे लसिंत सिबे नं क्वेयापिं
जुयाच्वन । सभ्यता, संस्कृति धैगु नं छुं मदु । ल्वाय्गु स्याय्गु लाका काय्गु व स्यंकेगु बुद्धि सिवाय् छुं दुथ्यं मच्वं । थसि जुजु श्रोङ चेन् गंपो धयाम्ह दु हँ, साप प्रशंसा याइगु खनागु ला मखु” धकाः बिंतिं यात ।
थोङ चेन् गंपो देश त्याकेगुली बिजेता सेल्लाः बल्लाः प्रचण्ड व प्रतापी, तर वयाकेला बुद्धि व धैर्य नं दु हँ, शूर, वीर जुया नं बां नं लाः । वयागु शूर, वीरतायागुला छु खँ विंतियाय् महाराज ! चीनयात नं ला तः ल्वापु यानाः इमां खाचायात थ्यं याना बिल । लिपा बल्ल महान् चीन सम्राटं थः म्ह्याय् उएन्  चेन् थ्व सँमि जुजु श्रोङ चेन् गंपोयात पहेन्हं बियाः बिसेंलि तिनि तःल्वापु दित, अले चीनं याउँक सासः ल्हात । झीसं थ्वयात त्याके धैगुला कातीया सुपाचं वा वै धाय्गु थें ज्वीका । धका मेम्ह छम्हेस्यं बिंति यात ।

अबलेतुं जिं बुद्धिं याय्गु ज्या–खँ दतले, ल्वाय्गु जी मखु धयां सुनानं खँ मथ्वीकु, आः फुकसिनं ल्वानां जीमखु धकाः धाल ।” धकाः मति मति खँ ल्हाल्हां म्हुतुं नेपामि जुजुं सँमिजुजुयात लुधंक्यगु ग्वसाः गोवंगु दु, उकिं छुं भचायात थ्व संग्राम दिका ब्यूसा नेपामिजुजु अंशुवर्मां तःधंगु मान भालपी ।” धकाः जुजु–उजंयात भोँते च्वयाः सँमिजुजु श्रोङ चेन् गंपोयाथाय् व्छया ब्यु !” धका उजं दय्काः जुजु राजधानी ल्यहाँ वन ।

प्यंगु
सुथे भृकुटी दन । कःसी वन्य न्ह्यः बौम्हेसिगु कोथाय् निं स्वःवन, बौम्ह द्यना च्वन तिनि । मांम्हेसिया सँ फ्यना च्वन । निभाःजः गुं प्यहाँ झंझं हे वयाच्वन । स्वाहान्यं क्वहाँवन । ननी थ्यन । छगू मुगलं क्यब थ्यंकः वन । क्यबं ख्यः खन । ख्यले वन । ख्यःया दथ्वी च्वंगु वंगलसिमा क्वसं च्वंम्ह ध्यानी बुद्धया मूर्ति क्वसं व मुलबति थ्याना फ्यतुत । ल्हाःनिपां ज्वज्वलपाः मिखां तिसित, न्हापाला नुगलं छुं मखं, लिपा विचारं वयात सिंगुँ ल्युँने होलच्वे यंकल । होलच्वया चीमिपिनि फागःथ्यं ज्याःगु छेँ थचाः वःगु छेरी, थ्वाथःगु सुखुली, भ्वाथःगु लासाय् हुलि हुलि नलि नलि वःगु फांगां भुतु भुनाः स्यू व क्वेँगु भ्वाबःगु म्ह ज्वनाः सास तोता च्वंपिं ज्याथः ज्याथीत खन । दुरुला छु । जाति जक हे त्वन्य मखनाः दंबि थ्यं च्वंपिं मचात ग्वाः ग्वाः खन । सनेफु ख्वाःवःपिं ल्याय्म्हतय्त कक्कु कक्कु ज्वनाः तः ल्वापुया थासे यंक्यत महांत च्वंच्वन । वं अन जुजुयात सराः मब्यूसां सुवाः बिया च्वंपिं सुं मखं । गुगु खनाः म्ह गरखेसे च्वना वल । विचारं तोतल । वया मिखा चाल । न्ह्यःने ध्यानी बुद्धयागु छ्यले लाक्क कोखं खि छपातः अबले हे फाना हल । गुगु छ्वालुगुलिं सोसो वयाः मूर्तिया न्हासे थ्यंक वल । व हुइके धकाः गाच्वः ज्वँ जक ज्वंबले पिने द्वलंद्वः प्रजापिनिगु काल्लकुल्ल सः ताय् दत । अले व अथ्यं दना वन ।

बौम्ह जुजु अंशुवर्मा मदंसे द्यना हे च्वन । पिने अझ लाय्कूया जः खः हे प्रजापिं उकिसं ज्याथः ज्याथी व मचा मिचात जक आपाः नय् मखं ख्वाःपिं म्हे नं वसः गलिमलाःपिं “तः ल्वापु दिक्य सा दिकि, मखुसा जिमित नकि, त्वंकि, जिमि काय्मचात लित कै ब्यु, जिमि ब्वापिं लित है ब्यू !” धकाः हालाः वै च्वन वै च्वन । बंजाः, फवंजाः, ज्यापु, तःसिं व धनीपिनि नं तःल्वापुया जगाः, कर, इत्यादि ब्युब्युं मुत्ताः मदै वनिगु संभावना न्ह्यःनेसं वय् धुंकुगुलिं जुजु नाप लय्ता ख्वाः मवः । नय्गु त्वनेगु पुनेगु, जीवनोपयोगी पदार्थ झन झन भाबाला जुजुं वल । गुगुलिं यानाः प्रजां राज द्रोहात्मक पलाः छीगु शंका नं जुजुं मकासे मजिया वल । छम्ह निम्ह प्वाक्क पिक्क अनिकालं सिना नं वल । कथहं......

ख्वनाय् नेवाःतपाखें विरोध सभा

ख्वनाय् नेवाःतपाखें विरोध सभा

ज्वजलपा वाःपौ ÷
सतक विस्तार विरुद्धया आन्दोलन आः वया बुलुहुँ फाष्ट ट्रायक विरुद्धया आन्दोलनपाखे हिला वंगु दु । थ्व हे झ्वलय् माघ २० गते शनिवाः ऐनिहासिक नापं सांस्कृतिक रुपं महत्वपूर्णगु यल जिल्ला दुने लाःगु नेवाः वस्ती ख्वनाय् सांस्कृतिक पुनरजागरण नापं नेवाः आदिवासी विरुद्धया  राज्यया दमनया विरोधय्
तःजिक विरोध सभा जूगु दु । नेपाल सांस्कृतिक पुनरजागरण अभियानया ग्वसालय् उगु सभा जूगु खः ।
फाष्ट ट्रायक, हाइटेन्स लाईन १३२ केभि, बहिरी चत्रपथ, वाग्मनी कोरिडोर, स्मार्ट सिटीपाखें तसकं लिच्वः लाइपिं ख्वनाया आदिवासी नेवाःत खः । अज्वःगु योजना थःपिनिगु सम्पदा नापं थःपिनिगु जनजीवनय् लिच्वः लाके दइमखु धकाः खबरदार यायेगु नाप नापं स्थानीयवासीयात थुइकेगु कथं ख्वनाय् तःजिक विरोध सभा याःगु खः ।  ख्वनावासीतय्सं धयाच्वंगु दु कि ‘फाष्ट ट्याक व ख्वकनाया कुदेश क्षेत्रया बारे सहलह जूगु दु । कुदेश नेपाःया प्राचिन सभ्ता खः । कुदेश नापं ख्वनाया जात्रा, कला, संस्कृति, सभ्यता नापं प्राचिन शहर ख्वनाया आदिवासी नेवाःतय्त विस्थापित यायेगु योजना सहित राज्य न्ह्यःने वःगु विरोधय् सभा याःगु खः ।’ ख्वनाया इन्द्रायणी देगः दुगु लागाय् जूगु उगु सभाय् सतक विस्तार पीडित संघर्ष समितिया शान्तप्रकाश श्रेष्ठ, लाहुर्निपया शंकर लिम्बु लगायतयापिन्सं न्वंवानादीगु खः ।

नेपाल सांस्कृतिक पुनरजागरण अभिायानपाखें जारी याःगु विज्ञप्तिइ धयातःगु दु कि ‘आः लोकतानित्रक शासकतय्सं थुगु क्षेत्रय् आदिमकालंनिसें च्वना वयाच्वंपिं ज्यापु आदिवासीतय्ग च्वनेगु, नयेगु, पुनेगु, सामाजिक, सांस्कृतिक फुक्क ख्यलं विस्थापित यायेगु योजना तया हाइटेन्सन लाइन १३२ केभपिाखें २५ मिटर, फाष्ट ट्रायक दयेकीगु इलय् ५० मिटर व सर्भिस ट्रायक दयेकीगु इलय् ८ मिटर, बस पार्कया नितिं ५ सय रोपनी, अथे हे बाहिरी चक्रपथ दयेकीगु इलय् ५ सय मिटर, वागमती कोरीडोर दयेकत २० मिटर नापं फाष्ट ट्रयाक योजनाया क्यमम्प, लजिस्तक बेस, स्मर्ट सीटि, रेलमार्गयष नितिं जग्गा अघिग्रहण याइग अवस्थाय् ख्वनाय् जग्गा छकूचा नं मल्यनीगु अवस्था वइ, थुकिं याना ख्वनाया फुक्क सम्पदा समाप्त जुइ, ख्वनाया नेवाःत विस्ताष्ति जुइ नापं नेवाः सभ्यतायात हे तःधंगु लिच्वः लाइगु अवस्था दुगुलिं थुकिया विरोधय् जुइगु ज्याझ्वलय् सकलसित सहभागी जुयादीत इनाप यानातःगु दु ।’

उगु कथं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त विस्थापित यायेत्यंगु विरोधय् सः थ्वयेकेगु अभियान कथं वइगु शनिवाः गोदावरीइ छगू तःजिगु मुँज्या याइगु जूगु दु । सतक विस्तर विरुद्ध संगठित जुयाच्वंगु स्वनिगःया थीथी लागां मोटरसाईल ¥याली तकं याना वइगु उगु ज्याझ्वःयात आन्दोलनया नितिं भावी रणनीति दयेकेगु मुँज्या कथं कयागु दु धकाः उपत्यकाब्यापी सतक विस्तार विरुद्ध संघर्ष समितिया न्वकू शान्तप्रकाश श्रेष्ठं जानकारी बियादीगु दु । 

साहित्य उपन्यास— भुकुटी

साहित्य उपन्यास— भुकुटी

स्व.धर्मरत्न यमि


स्व.धर्मरत्न यमिया निगूगु उपन्यास भृकुटी ने.सं. १०८० सं च्वसापासा पाखें पिदंगु खः । उगु इलय्या सर्वश्रेष्ठ सिरपा “श्रेष्ठ सिरपा” कायेत नं ताःलाःगु उपन्यास खः भृकुटी । थ्व उपन्यासया निगूगु संस्करण ने.सं.१०८३ व स्वंगूगु संस्करण ने.सं.१०९३ लय् पिदंगु खः । थुगु उपन्यास थौंकन्हय् बजारय् न्यायेगु मदय्धुंकल । पाठक पिनिगु इनाप कथं थ्व उपन्यास छसिंकथं पिथनेगु कुतः यानागु खः — सम्पादक

ज्वजलपा वाःपौ ल्याः १७० तिथि ने.सं.११३८ सिल्लाथ्व द्वादशी आइतवार पिदंगु
छगू
सुपाँय्या याक्वप्वालं तिइजक तिमिला प्याहाँ वल । प्रशांत महासागरं किसि द्वंबो काकां वयात स्वागत यात । उफोस्वां जक छाय सुमुक च्वनी ? वं नं मुसुं न्हिलाः वयात नँतुल । लाय्कूया इता पाखेरगु कःसिया कःसिम्वले च्वनाः जिके स्वयाः थ्व तिमिलायाके छु अप्पो बांलाःगु दु ? धका लानीमै भृकुटी थँ स्वया च्वन । अज्याः थाय्लाक जुजु अंशुवर्मा गुजिलं भाराक्क संक थ्यंक वल ।

म्ह्याय्यात क्वकया जुजु लासाय् फ्यतुत । न्ह्यसिपुसि धाधां बौम्हेसिके न्यन, “मखु अबुजु ! मनूतस्यं जिगु ख्वा खन कि मिखा हे लिमकासे स्वया जक च्वनीगु, जिं हानं तिमिला खः कि अथे हे स्वयाः च्वने माःसिति वैगु । थ्व छुल्याः ? हानं तिमिलायात स्वस्वं नुगः खुल्ल मिनाः मछिंक थँ जिनाः वैगु । गथे थें मस्यू !” थुलि धयाः वं बौम्हेसिगु गुजिलंया क्वफ्योः न्ह्यत्तुं न्ह्यल । म्ह्याय्म्हेसिगु न्ह्यसःयात लिसः बियमछालाः बौम्ह क्वछुत । छुं भचा लंकाः द्यनेगु गं थाना हल ।

सुथ जुल । पिथां लिहाँ वयाः म्हुतु च्वलेचिले धुंकाः समाय्याय्गु कोठाय् लानीमै भृकुटी वःगु खनेवं समाय्या ज्वलं भ्वातिंनं पाय्छि यात । समाय्यागु ज्या सिधेवं सँझ्याया फले फ्यतु वन । चान्हसिया तिमिला लुमंक च्वापुगुँ वं  खन । च्वापुगुँ ल्यून्यं निभा जः ह्याउँ ह्याउँ धाय्क न्यंन्यं वया च्वन । गुगुलिं वयात साला यनां च्वन । निभाःया जलं च्वापुथें हे त्वैसे च्वंगु सुपाय् छधीचां थःगु रुप ह्युह्युं तच्वकं बांलाम्ह ल्याय्म्ह छम्हेसिगु ख्वा ल्वीकाः क्यना बिल । गुगु ख्वालं लानीमै भृकुटीयात लाती याना बिल । गुगुलिं च्वापुगुँ पाखेर जक स्वय् माःसिति वय्का बिल । गुगु लिपा बानी हे जुया वन । सुथ जुल कि सिंगु स्वय्या न्ह्यो च्वापुगुँ स्वैगु जुल । स्वय् माःसिति वोगु वं चाः, तर छाय् माःसिति वोगु खः व वं छुं  मथू ।

लाय्कुली खास्ति पाखेरया चिवामित आपाः वय वनेगु जुया वल । न्ह्याबलें महाँनायोपिं जुजुनाप खँ ल्हाइगु नं जुयावल । उखें थुखेंया महाँत झन झन खने दया वल । ल्वावःत नं हुई हाय् यानाः पाय्छि याना हल । गुगु ब्याक्कसें देशे सुंनाप तःधंगु ल्वापु ल्वाय् मालीगु दसि क्यना च्वन ।

तास तिनिखालं भुना तःगु जात, थू पिकयाः जोशी छाय् स्वय्त गोरले सलामं ध्वय् पित्तु पिल । जाकि कुर्कु कुर्कुं ल्याः स्वस्वं भुनुभुनु हाहां जुजुयात जोशीं “च्वापुगुं पाखेरं झीत तचोगु ल्वापु वैगु दु । तर बुद्धि व धैर्यं ज्या काल धाःसा ल्वापुया जाय्गु जोग नं दु । गुगुलिं झीगु जश झन च्याई” धका बिंति यात ।

प्यख्यरं ल्वाय्गु ज्या–खँ जुया च्वन । सिक्किमया धेन चोनया सामंत, धनकुता व तापले जोङया लिंबु खंबु सामंत, मधेशया थारु सामंत, जनकपुरया मैथिली सामंत, मल्लपुया मल्ल सामंत, लम्जोङया गुरुंग सामंत, पाल्पा गुल्मीया मगर सामंत, हिलंबोया शेर्पा सामंत, डोतीया ठकुरी सामंत धिंच्याया तामांङसामंत कांतिपुरयात झन कांति द्यपं वयाः थाकः वया च्वन । द्वलंदो जक मखु लखं लख महांत खाय धुंकल ।

राजधानी थाय् थासय्या सामंतपिंत महासामंत जुजु अंशुवर्माया प्याखं क्यना भ्वे नकेगु तन खन जुया च्वन । भ्वे न्ह्यो छको व भ्वे ल्यू छको प्याखं न क्यनागुलीं लायकुली इगःमिगः अपो जुया च्वन । लायकू दबू छाय्पालि प्याखंया नायोनं लानीमै भुकुटी यात “छलपोल नं प्याखं हुला बिजाय्गु ला ?” धकाः न्योंवल । “अबुजु व मामं छु धाइ मस्यू ।” धकाः धया व्छत । भचा लनाः लायकू प्याखंखलःया छम्ह मिसा ब्वाङ वयाः भृकुटीयात “जुजुया ला छलपोलयात थुगुसी प्याखं हुइक्यगुली मन वंका बिज्याना च्वन” धकाः धाः वलः अले हानं मेम्ह नःलिम्ह प्याखंमो छम्ह चुल्ल वयाखतं भृकुटीयात न्यासि चाः सलं गिजय् नं याय् थ्यें याना धाल “देशया सामंतपिनि न्ह्योने थौंला लानीमै ! छलपोल नं ला प्याखं हुला बिज्याइगु धालःनि, सुं सामंतया मिखा झी लानीमैयाके वन धासाः छुयाय् का !” धका न्ह्योनेतुं च्वंगु लासाचाय् फ्यतुत ।

“सुनां धाल ? जि प्याखं हुइगु खँ ! अपो खँ ल्हाना ज्वीगु बानी आम जितः मयो न्हां, न्हापातु न्यंका बिय ।” धकाः भृकुटी दनाः दुने वन । “हुले मालेव स्वय् का । धका नःलिचा प्याखंमो नं दना वन ।

लायकू दबुली देशे नांदंम्ह पल्पसा धयाम्ह प्याखंमोया प्यखेरं ल्यासेपिं मूं वल । वयागु धाले बुँ थ्यें ह्याउँगु म्हुतुसि फायाः मुसु काइबले खन्यदैगु वां पल्पसायात हे लोमंका बिइगु । बालाबाला चिंगु मिखां छको छको क्यलेहेनं स्वैबले मिजंत धाक्को वातां च्वना च्वनीगु । वयागु ख्वाःयात व म्हयात ल्वेक थुलि बांलाक वसः व तिसा तिया तल कि वयागु चिमिसँ प्वालं प्वालं हिसि पिज्वै वया च्वन । वयागु पतासिया रेशय् थुलि सालु कि वयागु जोवन भय् भय् बियाः वःगु हे प्रतक्ष खने दै वयाः श्रृंगार रसयात दासि वो थ्यें वय्का च्वन । लायकू खलःया प्याखंमोतसें वया पल्पसायात “मंतय्क तता ! मंतय्क ! तापाः ख्वाः ।” धकाः नँतूल ।

प्याखंमो पल्पसां गम्कय् जूगु पहलं घूंकयाः अपिं फुकेसितं “जिला थन तापाः ख्वाःहे ज्वीनि छिपिं थ्यें ज्यापिं सर्गतं व्छै हःपिं अप्सरात दसेंलि !” धका धाल ।
“अपाय च्वकं नुगः मूसा छ नं थन हे चों वा रे सा ।” धकाः छम्हेस्यं लिसः बिल ।
“धन्य, धन्य न्हां पल्पसा ! छंगु थौँ यागु रुप ला, उन, वसः व तिसायात ।” धका लाखेभाजुं थःगु सेनापतियागु पूmर्ति क्यनाः धाल ।
लाय्कूया प्याखंमोपिनिहे नुगः मुइक बांलाका वोम्ह पल्पसां थःगु सौंदर्य व श्रृगांरया बलं थुलि अन प्रभावित यात कि “जि हे जक खः” धकाः धाइपिं बांलापिं ल्यासेपिंत नापं तोल्यहे चाय्का बिल । लाय्कूया प्याखंमोतसें वयागु रुप, ला, उन, व तिसा वसः बांलागुलिं थुलि नुगः मुइकल कि सहः याय् मफया वयात गिजय्याय्गु नापं शुरु याना हल । गुकिं ग्यंम्ह पल्पसाया ख्वाः च्याना वल । “लाय्कू जुयां ज्यूला ! थ्व हेला जितः छाय् ?” धाधां दबू तोताः प्याहाँ वनेगु पहः तक वं क्यने माल । जुजुया म्ह्याय् भुकृटी नं प्याखं मोया वसः तिसां तिया पल्पसायाथाय् वल । लानीमै भृकुटी खस्यंलि तिनि पल्पसाया तं तन । “छं भचा तंमो ख्वाः वो खःला ? पल्पसा तता !” धका वं न्यन । “मखु छुं जुयाः च्वंगु मखु थःथले ख्यालि न्हिलि जुया च्वंगु का ।” धकाः वं लिसः बिल ।

“जिं खँ फुक थुइ धुंकल, तर छ साप पह सःम्ह खःका तता !” धकाः भृकुटीं वयागु लप्पा ज्वनाः दबुलिं क्वत यंकल ।
तुच्चायागु ई जूगुलिं तुच्चा पाखेर ब्याक्क वन । दबू छुं ईया लागि सुनसान जुल ।
निगू
मल्लपुरया सामंत जयअशोक मल्लया याकः काय् जय बोधि मल्लयात महासामंत जुजु अंशुवर्माया म्ह्याय् भृकुटी ब्याहायानाः बियगु बिचारं अन निम्हं वोगु जुयाच्वन । बौम्हसिगु मतिया खँ कायम्हं नं छुंछुं सिय धुंकूगु जुया च्वन । जयवोधि मल्ल नीखुदँया ल्याय्म्ह लागोलं लाःम्ह, यौवनया तेजं न्यताः च्याःम्ह वासनाया रसं मिखा प्याःम्ह भृकुटी नाप ब्याहा ज्वी धैगु आशां नुगः ग्वाःम्ह जुया च्वन । मिजं मचातय् पुचले व छुकिसनं म्ह मजू, बांला हिसिनं दु ।

महासामंत जुजु अंशुवर्मा थः म्ह्याय् व महारानी जःखः तयाः मेपिं सामंतपिं ल्यूल्यू तया दबुली वल । याय् माःगु जुजुयात सम्मान ब्याकस्यं यानाः थः थःगु थासे फ्यतुल ।

लाय्कूया प्याखंमोतसें थःगु बाजं बय्, बासुरी, ताः छु छु खः व व ज्वन, प्याखं हुइपिं जक सुमुक च्वना च्वन । “छुकियागु छु मगाना च्वन ? धकाः प्याखं पाः मकासे सुमुक च्वना च्वना ?” धका प्याखंमोया ज्याथः नायो बोधिजीवं न्यन । तर, प्याखं हुलिपिनि प्याखं हुइगु साहस प्यहाँ मवो । अज्याः थाय् लाक लिंबुवानया सामंत महाथुंकोहांनं “पल्पसायागु न्ह्योने प्याखं हुलेगु साहस दुपिं थन दैला ?” धका धयाकथं पल्पसा पाखेर स्वयाः “कासा पल्पसा ! छुकिया लिबाका च्वनेगु !” धका धाल । पल्पसा न्हिला च्वन । महासामंतं नं मिखा भाय् यानाः स्वीकृति विसेंलि दबू पाखेर पलाः न्ह्याकल । भृकुटी नं नापं वन । “पल्पसा तता । छला तःचक हे पहः सःम्ह जुया च्वन का ।” धका वं धाल । उकिंला थुलि ग्यना” धकाः पल्पसां पला छपलाः दबुली थव्छत ।

पल्पसाया न्ह्यू सलं स्वया च्वक्कोसित सालाकाल । आपायानाः ल्याय्म्हपिनिगु मिखायात साल । भृकुटी वीणा साला कयाः मुलेदिकलि पचिं प्याखं हुइकु हुइकुं झंकार यात झंकृत यात । मेमेगु बाजंबिजं नं थाना हल । उकियात पाय्छि ज्वीक पल्पसां थःगु तुतिया घंगलां नं ताल बिल । प्याखं पाः काकां पल्पसा बुल्हुं जँ चाचा हुइकु हुइकुं ल्हाःयागु अने तने पचिं संकेगु मुद्रा क्यक्यं प्याखं हुल । प्याखं स्वस्वं ब्याक्कसें छप्वाः म्हुतुथें पल्पसायागु प्रशंसा याना हल । पल्पसां झन झन प्याखं पाःयात थःगु नियंत्रणे हहं थःगु कला कौशल क्यना हल । मृदंग व वीणा थाःपिंत आछु आछु कंकल । पल्पसाया प्याखं पाः थपाय् चवकं च्वेक व पाय्छिक हुहुं वना च्वन कि नासःद्यो हे वयाके दुबितला धाय्माल । अज्याःथाय् लाक्क योगाचार्य बजांगबोधि थ्यंकः वल । बज्रांगबोधियात स्वागत याय्त भृकुटी वीणा तोतल पल्पसां प्याखं । योगाचार्य बज्रांगबोधियात ब्याक्कसें दना अभिवादन यानाः आसने फ्यतुकल ।
“थ्व जिगु लागि हेला खः” धकाः पल्पसा वन्यत्यन । भृकुटी “छाय् छाय् !” धायक धायक नं वं योगाचार्यया न्ह्योने वना विदा फों वन ।
“छाय् जिगु न्ह्योने प्याखं हुलेगु पापला ?” धका वसपोलं न्यन ।
“पापला छलपोलपिनिगु जक खः भगवन् ! जिपिंला निर्लज्ज, निस्पाप, निव्दंन्द व स्वच्छन्द जुया ज्वी धुंपिं खः छलपोलपिनि धका वसःयागु, चर्यायागु, लोक परलोकयागु ध्यान तय्माः धकाः न्ह्याबलें ग्याना जुया बिज्यायमाः जिमिला छु ! छलपोलयागुहे सन्माने जिं प्याखं हुलेगु तोता थके त्यनागु भगवन् !” धका व वन्यत्यन ।

“वन्य मतेनि तता !” धका भृकुटी लँपन । स्वैच्वंपिनि नुगः न्ह्यपू व मिखा व हे निम्ह मिसातय्गु रुप ला उने लाना च्वन । निम्हं तच्वक्कं बांलापिं, छम्हेसिके कामुकता आपाः छम्हसिके हिसिया नापं शांति नं उतिकं दु ।
“योगी भगवान विज्यातं वन्यमागु छु ? नु” वं वयात लप्पा ज्वना यंकल । निम्हं दबुली फ्यतुत । योगाचार्य वज्रांगवोधि खुइदँ पुजक पूम्ह ज्याथः जुयाच्वन । ऐसानं वयात अमिगु सौन्दर्य थुलि साल कि संसारे दुःख जक दुसा, थमिकेला सुख नं दुला ! धका खा न्ह्यप्वी वाय्क्यमाल ।

स्वयाच्वंपिं सामंततसें मेमेपिं प्याखं हुलेगु खँ छुत । लाय्कू प्याखंमोतय्गु प्याखं शूरु जुल । सुयागुं प्याखनं सुयातं लुधंके  मफु । छुं भचा अन शांति वास यात । मल्लपुरया राजकुमार जयबोधि मल्लया मिखा पल्पसा नाप च्वंम्ह भृकुटी पाखेर जक वनाः नुगः व न्ह्यपुयात साला च्वंगु ताउ जाल । तर, वं वयात महासामंत जुजु अंशुुवर्माया म्ह्याय् भृकुटी धयाम्ह व हे खः गुम्ह थः नाप ब्यहा यान बिय धका थः बौम्हं मतिई तयातःम्ह धका मस्यू । च्वाक्क दना जयबोधि मल्लं धाल, “पल्पसा प्याखंमो नाप च्वंम्हेसिगु प्याखं सुरु जूसा गुलि बांलाई !” वयागु प्रस्ताव ब्याक्कस्यां यला यल “ज्यू” धाय्त सुयां साहस मदु । उकिं अन उकिया खन्य दयक छुं प्रतिक्रिया जूगु खन्य मदु । तर, भृकुटी व मिजंयात लिफः लिफः स्वयाः मिखां ज्वे ज्वे प्याना स्वत । जुजु अंशुवर्मायागु जम ख्वाः सकस्यानं स्वया  च्वन । अंशुवर्मां म्ह्याय्म्हेसिगुया सिवं महारानीयागु ख्वाः निं
स्वत । महारानी नं व जयवोधि मल्लयात बेय् बेय् कोगु मिखां स्वया च्वन ।

भृकुटी वाथाक्क दनाः मिजंयात नय्थ्यं स्वयाः ल्हाः म्वे म्वे थ्याथ्यां दबू तोता वन । नापसं ल्वंम्ह गुरुंग सामंतं जयवोधि मल्लयात तिईजक न्हाय्पने स्वां पुयाः धाल, “व हे का, महसामंत अंशुवर्माया म्ह्याय् ।” अले जयवोधि मल्ल धुँथ्यं तःप्यानाः फुक्केसिनं ताय्क धाल, “थुकियागु पलेसा सँमित नाप ल्वानाः त्याका वय धुन्य वय्काय् !” नापं च्वंम्ह बौम्हं वयागु बोहले थाथा यायां क्यावात् बाबु ! क्याबात ! धाल । तर अमिगु व खँ सुनानं ध्वामथू ।
कथंहं ....

स्वस्थानी बाखं, माधव नारायण व माघ हाःवनीगु

स्वस्थानी बाखं, माधव नारायण व माघ हाःवनीगु 

श्रीकृष्ण महर्जन
        दँय् दसं पोहलाथ्व पुन्हि अर्थात मिला पुन्हिनिसें सिल्लाथ्व पुन्हि अर्थात सिपुन्हि तक लच्छियंकं नेवाःत जक मखु नेवाः मखुपिन्सं तकं स्वास्थानीया बाखं कनेगु, सुथय् सुथय् माघ हाः वनेगु, माधव नारायणया भक्ति यायेगु नाप नापंं सक्वय् नादी खुसिइ मेला व ख्वपया खोंह्रय् जुइगु मेलायात लुमंकी ।

     लच्छि तक विशेष याना माधव नारायण पुजा आजा यायेगु नापं भक्तिभाव यायेगु चलन नेवाः समाजय् दु । माधव नारायण द्यः धाइम्ह नारायण द्यः हे  खः । नारां द्यः अर्थात नारायण धयेवं हे वयागु ल्हातय् शंख चक्र गढा पद्म दइ । बैष्णवी सम्प्रदाय कथं नारां द्यःयात विशेष कथं पुजा याइगु अले नारां द्यःया महिना कथं हे लच्छि सिल्लाथ्व पुन्हि तक नालातःगु दु । वैष्णवी सम्प्रदायपाखें नारां द्यःयात लय् लय् पतिकं थीथी नामं पुजा आजा यायेगु व भक्ति यायेगु याना वयाच्वंगु खःसा पोहेलाथ्व पुन्हिनिसें धाःसा माधव नारायणया नामं पुजा आजा यायेगु नापं भक्तिभाव यायेगु याना वयाच्वंगु खने दु । शैव धर्मालम्वीतय्सं हरि हरया रुपय् रुपय् माधव नारायणयात पुजा याइ । उकिं महाद्यःया नं पुजा आजा यायेगु याना वयाच्वंगु दु । वैष्णवी व शैव निगुलिं धर्मयापिन्सं नं माधव नारायणयात नाला वयाच्वंगु खने दु ।

        थ्व इलय् नेवाःतय्सं थःथःगु परम्परा कथं फल्चा फल्चाय् दाफा थायेगु तकं याइ । विशेष याना माधव नारायण व महाद्यःया म्ये हालेगु तकं याइ । खिं बाजंया तालय् ताः थाना नापं बबुचा अर्थात झ्यालिंचा थाना दाफा थायेगु याइ । सुथ न्हापां दाफा थायेगु ज्या थौंकन्हय् तक नं नेवाःतय्गु वस्ती वस्तीइ ल्यनाच्वंगु दनि । दाफा संस्कृति धइगु नेवाः समाज दुनेया सकलसिगु मंकाः संस्कृतिक कथं नाला वयाच्वंगु दु । लच्छि तक स्वनिगःया तसकं पुलांगु नेवाः वस्ती सक्वया नादि खुसि अर्थात सालि नदिइ तःधंगु मेला जुइ । मेला धइगु लच्छियंकं जुइगु मेला खः । स्वस्थानी बाखनय् तक नं नादि खुसिया उल्लेख जुयाच्वंगुलिं हे स्वस्थानी बाखं कनीगु इलय् लच्छि तक अन तःधंगु मेला जुइगु खः । विशेष याना माधव नारायण तकं स्वस्थानी धलं दनीगु खःसा माधव नारायण नाप नापंं मेमेपिं नं धलं लनेगु याइ । न्हिइ छछाः जक नया लच्छि तक च्वनेमाःगु थुगु अपसंयात तसकं थाकूगु अपसंया रुपय् नालातःगु दु । अपसं च्वनीपिं मिसापिन्सं ह्याउगु वसः पुनेमाःगु चलन दु । मिजंपिं अपसं च्वन धाःसा लँय् वनीगु इलय् म्ह दाना वनेमाःगु चलन दु । अपसं च्वनीगु झ्वलय् अपसं च्वंपिन्त थीथी लागाय् तकं न्यासि हे वना चाःहिइकेमाःगु चलन दु । ख्वपया खोह्रय् नं थ्व हे इलय् लच्छि तक अपसं च्वनीगु चलन दु । अन नं खोह्रंय् वना थाय् थासय् तकं चाःहिलेमाःगु चलन दु । ख्वपय् धाःसा थःपिं लाःलाःगु इलय् नं अपसं च्वने जिउ । ख्वपय् नं माधव नारायण नाप नापं हे अपसं च्वनेगु अले माधव नारायणया नां कया देसाः चाःहिलेगु याइ । न्ह्यागु जूसां माधव नारायण नाप नापं स्वस्थानीया धलं दनीगु धइगु सक्व व ख्वपय् निगुलिं थासय् दुगु खः ।

         थ्व हे लच्छि तक नेवाःतय्सं थःथःगु छेँय् छेँय् तकं बाखं कना वयाच्वंगु दु । बहनी बहनी बाखं कना बाखंपाः बिइगु नेवाःतय्गु थःगु हे कथंया पहः खः । नेवाःतय्सं न्हापा न्हापा नेवाः भासं हे बाखं कना वयाच्वंगु खःसा लिपांगु इलय् वया खय् भाय्या सफू ब्वना नं बाखं कनेगु याना हयाच्वंगु दु । स्वस्थानी बाखं सँक्वय् न्यासःदँ पुलांगु तक दु धकाः स्थानीयवासीं दावी याना वयाच्वंगु दु । अनुसन्धान कर्तातय्सं धाःसा आः तकया दक्ले पुलांगु स्वस्थानीया बाखं सफू धइगु नेपाल संवत ६९३ संया लुइकूगु दु । राष्टिय अभिलेखालय सं सुरक्षित जुयाच्वंगु बाखं सफू नेवाः भासं च्वयातःगु दु । थुगु बाखनय् निन्हु छचा तक अपसं च्वना क्वचायेकेगु खँ उल्लेख यानातःगु दु । थुगु बाखं सफूयात गोमय्जुया बाखं धकाः उल्लेख यानातःगु दु । महाद्यवं पार्वतीयात कनाच्वंगु थुगु बाखनय् गोमय्जु, शिवभक्त ब्राम्हण, सती ब्राम्हणी, चन्द्रावती, अले नवराज लावन्यदेशया जुजु जुइगु नापं लावन्यमतीया खँ जक दुथ्याकातःगु  दु । स्वस्थानीया बाखं सफूया इतिहासयात स्वल धाःसा आः तक लुयावःगु दक्ले पुलांगु बाखं सफूया रुपय् गोमय्जुया बाखं सफूयात नाला वयाच्वंगु दु ।    स्वस्थानी धाइम्ह सु खः धकाः नं न्ह्यसः ब्वलनी । स्वस्थानीयात स्वस्थानीमात अले स्वस्थानी भगवान नापं स्थानीय द्यः धकाः धायेगु यानाच्वंगु दु । सक्वया नेवाःतय्सं ला स्वस्थानी धाइम्ह बज्रयोगिनी द्यः धया वयाच्वंगु दु । गुलिं गुलिसिनं ला स्वस्थानी धाइम्ह महाद्यःया कला पार्वती धायेगु याना वयाच्वंगु दु । स्वस्थानीया सफुतिइ स्वल धाःसा महाद्यः व पार्वतीया किपाः तयातःगु दुगुलिं पार्वती धाइम्ह हे स्वास्थानी धकाः थुइकेगु स्वाभाविक हे खः । गुलिं गुलिं सफुतिइ धाःसा ओम खँग्वःयात हे स्वस्थानी धकाः थुइकेगु कथंया किपाः तयातःगु मदुगु मखु ।
बाखं सफुतिइ स्वस्थानीदेवी धाइम्ह महामायाया शक्तिया छगू रुप खः । महामायाया शक्तियात मूल प्रकृति नं धायेगु याः । थ्व सारा विश्व ब्रम्हाण्ड फुक्कं उम्ह हे मूल प्रकृतिया रुप देवीशक्तिं दयाच्वंगु खः । मिं पुइगु, लखं ख्वाउँसे च्वंकीगु, सूद्र्यः नं निभाः त्वयेकीगु आदि संसारया सकतां ज्या प्रकतिया हे व्यवस्था खः । उज्वःम्ह शक्तिरुपी परमेश्वरयात सदां नमस्कार याये धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।  स्वास्थानीया बाखं महाद्यःया काय् कुमारं अगस्ते ऋषियात कनाच्वंगु खः धकाः कुमारं आज्ञा जुल हे अगष्टे मुनि धकाः न्हिया न्हिथं कनेगु यानातःगु दु । सक्व नाप स्वापू दुगु ग्रन्थ मणिशैल महावरणय् धाःसा दक्ले न्हापां मायासुर धाइम्ह दानव स्याये मफया पराजीत यायेत विष्णु भगवान बज्रयोगिनीया आरधणा याःगु इलय् मांकाः भैरव थः हे पुरोही जुया दक्ले न्हापां विष्णु भगवानयात स्वस्थानी धलं दंके बिउगु धकाः उल्लेख यानातःगु दु । माघ महिनाय् विष्णुयात माधव नारायण धाःगु जुया बास्तवय् माधव नारायण धाइम्ह भगवान विष्णु हे खः धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । माधव नारायणया मूर्तियात धलं दनेगु नेतृत्व यानाच्वंम्ह कथं नालातःगु दुसा मेमेपिं मनूत धाःसा माधव नारायणया नेतृत्वय् हे नाप नापं धलं दनीगु खः ।

     स्वस्थानी द्यःया निगू मूर्तियात स्वस्थानी मूर्ति धकाः हे पुजा आजा याना वयाच्वंगु दु । मल्लकालय् पलिस्था यानातःगु छगू मूर्ति अले थनि निगू दशक न्ह्यः सक्वय् पलिस्था याःगु दु न्हूगु कथंया स्वस्थानीया मूर्ति । थ्व निगू स्वस्थानीया मूर्ति तसकं ब्यागलं ब्यागलं कथंया मूर्ति खः ।

      येँया मखंया तानाबहाः आर्थात नारणी बहालय् मल्लकालय् पलिस्था यानातःगु स्वस्थानीय मूर्ति स्वयेबलय् महाद्यः व पर्वतीया मूर्ति थें च्वं । ल्वहंयागु थुगु मूर्तिइ महाद्यःया बाहां द्धं नं दु अले पार्वतीया बहां सिंह नं दु । थुगु मूर्ति येँया मल्ल जुजु प्रताप मल्लया इलय् पलिस्था याःगु खः धाइ । नेपाल संवत ७७४ पाखे पलिस्था याःगु थुगु मूर्तियात आः तक लुयावःगु दक्ले पुलांगु स्वस्थानीया मूर्तिया रुपय् नालातःगु दु । सक्वय् च्याकुंलाःगु देगःया दुने पश्चिपाखे स्वका पलिस्था यानातःगु स्वस्थानीया मूर्ति ल्वहंयागु मूर्ति खः । सक्वय् ल्हातं च्वयातःगु स्वस्थानीया बाखं सफुतिइ उल्लेख जुयाच्वंगु कथं च्याम्ह अष्टमातृकाया दथुइ स्वंगः मिखा दुम्ह, प्यपा ल्हाः दुम्ह अले छपा ल्हातं खड्ग, मेगु ल्हातं च्वामो, मेगु ल्हातं बरमाल ज्वनाच्वंम्ह नापं छपा ल्हातं आशिवाद बियाच्वंम्ह मुलुकछ्याना फयेतुनाच्वंम्ह मूर्ति खः । थुगु मूर्ति सक्वया नादि खुसि अर्थात साली नदिया लिक्क पलिस्था यानातःगु दु ।  स्वस्थानीयात थःथःगु कथं ब्याख्या याना वयाच्वंगु जूसां नं स्व धइगु थः अले स्थान धइगु थाय् अर्थात थःगु थाय्याम्ह द्यः जुया हे स्वस्थानी द्यः धायेगु याना वयाच्वंगु खः धकाः अःपुक थुइकेगु याना वयाच्वंगु  दु । थुगु इलय् नेवाःतय्गु वस्ती वस्तीपाखें सुथ न्हापां खुसिइ वना ख्वाः सिला माधव नारायणया गुणगान याना मंकाः कथं म्ये हाला वइगु यात हे माघ हाः वनेगु धाइगु खः । थःपिनिगु लिक्क लाःगु खुसिइ वना अथे माघ हाला वइगु खःसा लिपांगु इलय् वया खुसि फोहर जुया खुसिइ मवंसे पीगं द्यः वा महाद्यः दुथाय् वना अननिसें हे द्यःया नां कया म्ये हाला वइगु चलन जुया वःगु दु । न्हापा खुसिइ वनीगु खःसा आः पीगं द्यः वा महाद्यः दुथाये वनेगु यानाहःगु धइगु छगू कथं माघ वनेगुलिइ हिउपाः वःगु खने दु । उगु इलय् थीथी द्यःया नां कया म्ये हाला वनेगु याइ । अथे म्ये हाला चाःहिलेगु इलय् बाजंंया ल्याखं शंख पुइगु याइ । शंख पुया हे मनूतय्त थाना वनेगु नापं माघ हाला वयेगु इलय् नं शंख पुया वइगु खः । थःथःगु लागाय् तकं चाःहिलेगु याइ । अले दक्ले लिपांगु दिं माघ हाःवनेगु क्वचायेकीगु पुन्हि अथे धइगु मिला पुन्हिया दिनय् धाःसा माधव नारायणया मूर्ति खतय् तया जात्रा यायेगुनिसें थःथःगु परम्परा कथं जात्रा याइगु नं चलन दु । थुगु कथंया माघ हाःवनेगु चलन विशेष याना नेवाःतय्गु पुलां पुलांगु वस्तीइ आः तक नं चलन दु ।

     नेवाःतय्सं न्हापां न्हापां प्रकृतियात पुजा याना वयाच्वंगु खः अले थःपिनिगु जीवनय् माःगु सामानयातनिसें वस्तुयात पुजा याना वयाच्वंगु खः । उकिं सायद् खुसि वा लःयात पुजा याइगु ईया रुपय् पोहेलाथ्व पुन्हिनिसें लच्छि तक नालातःगु खयेमाः । लिपा वैष्णवी धर्मया प्रभावं नारां द्यःयात पुजा यायेगु कथं माधव नारायणयात अले शैवतय्गु प्रभाव कथं महाद्यःयात पुजा याना हःगु खयेमाः । उकिं नेवाःतय्सं पोहेलाथ्व पुन्हिनिसें लच्छि तक माधव नारायण व महाद्यःयात नं पुजा याना वयाच्वंगु खयेमाः धकाः धायेछिं ।