सिनाज्या व नेवाः संस्कृति
—श्रीकृष्ण महर्जन
बुँज्याया दक्ले महत्पूर्णगु व कठिन ज्या कथं नालातःगु दु नेवाः समाजय् वा पिइगु ज्या । वा पिइगु ज्या धइगु सिना सिना यायेमाःगु अर्थात तसकं महत्व बिया यायेमाःगु जुया हे सिनाज्या धाःगु खयेमाः । विशेष याना वा वःगुया भरय् बाय् धलंवःगु, खुसिंवःगु बाय् पुखु्लिइ मुंकातःगु लःयाभारय् वा पिकइगु ज्या यायेमाःगु बाध्यता स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु खः । वा वःगु इलय् हे यायेमालीगु ज्या सिनाज्या यायेगु ई धइगु सिन्खः अर्थात सिथि नखःनिसें गथांमुगः नखः तकया दुने खः । भ्वछि भ्वछिं हे बुँइ वना ज्या याइगु ई धइगु सिनज्याया ई खः । नेवाः परम्परा कथं सिथि नखः अर्थात सिन्खःनिसें सांस्कृतिक बाजं थाइमखु । फल्चा फल्चाय् दाफा थायेगुनिसें सांस्कृतिक बाजं तकं थाइमखु । छुं नं कथंया प्याखं, बाजंनिसें म्ये हालेगु तकं याइमखु । सिन्खःनिसें सिनाज्याया नितिं बुँज्याय् ब्यष्ट जुइगु ई जुया हे जुइ सायद् अथे सांस्कृतिक बाजं मथाइगु । अले गथांमुगः नखः न्ह्यः छुं नं कथंया बाजं थाये मजिउ धइगु जन विश्वास दु । फुक्क शक्तिनिसें तन मन धन तकं बुँज्याय् केन्द्रीत यायेमाःगु ई जुया हे जुइ अथे सिन्खःनिसें गथांमुगः नखः न्ह्यः तकं बाथं थाये मजिउ धयातःगु । उकिं सिनाज्याया इलय् मनोरञ्जनयात तकं खास हे महत्व बिइगु यानाच्वंगु मदु धायेछिं ।
सिनाज्याया इलय् याइगु थीथी कथंया संस्कृति नाप नापं महत्वपूर्णगु दिं धइगु सिन्खः अर्थात सिथि नखः, ज्या पुन्हि, झलभल अष्टमी, झाराखः अर्थात झारा नखः व गथांमुगः नखः खः । अथे हे थाय् विशेष कथं धायेगु खःसा किपुलिइ बाघभैरव जात्रा नं सिनाज्याया इलय् लानाच्वंगु दुसा पन्तिया जात्रा नं व हे इलय् लानाच्वंगु खने दु । सिनाज्या नाप स्वापू दुगु थीथी कथंया दिं व संस्कृति थुगु कथं दु ।
सिथि नखः
तछलाथ्व खष्टमी खुन्हु नेवाःतय्सं सिन्खः नखः हना वयाच्वंगु दु । सिन्खः धइगु क्वचाःगु नखः खः धाइ । म्ह्याय् मचा नखः नं धायेगु याना वयाच्वंगु सिन्खः अर्थात सिथि नखः खुन्हु बुँइ साः छकुसां तःवनेमाः धइगु मान्यता दु । उकिया अर्थ सिथिनखःनिसें सिनाज्या सुरु जूगु कथं नालीगु खः । अले सिन्खः खुन्हु हे लःया मुहान बुंगाः, ल्वहंहिति, तुं, पुखू तकं सफा याइ । अले साःगाःनं सफा याइ । व हे साः बुँइ तये यंकीगु खः । नसाया ल्याखं थुखु््न्हु माय्, मू, कःसू नापं थीथी कथंया बुबःया वः दयेका नयेगु याइ । म्ह्याय् मस्तय्त छेँ सःताः सिनाज्याया नितिं सहलह ब्याकेगु अले व छुना नकीगु नखःया रुपय् नालातःगु दु । अथे हे सिन्खः खुन्हु फय्गुलिइ तकं हिइकेगु नापं थःथःगु छेलिइ भूमि पुजा याइगु तकं चलन दु । थ्व धइगु भूमि पुजा, लः पुजा नापं वातावरणयात पुजा याइगु दिं कथं नालातःगु दु ।
ज्या पुन्हिः
ज्यापुन्हि खुन्हु मल्ल कालंनिसें न्ह्यानाच्वंगु परम्परा कथं अन तत्कालिन यलया जुजु श्रीनिवास मल्लया लुं सियातःगु आकर्षक सिंहाशान ब्वयेगु, पौभाः ब्वयेगु नाप नापं श्रीनिवास मल्लं च्वयावंगु धकाः नालातःगु मेघ मल्हार म्ये हालेगु चलन दु । ज्या पुन्हि खुन्हु द्यने मगाःम्ह मिसा व ज्या याये मगाःम्ह मिजं नं गबलें सुख सिइमखु धइगु मान्यता तकं नेवाः समाजय् दु । ज्या पुन्हि खुन्हु न्हिच्छि हे ज्या याये मजिउ धइगु मान्यता नं आः तक नं दनि । मंगलय् च्वंगु लायकू न्ह्यःने कृष्ण मन्दिरया फलय् यलया तत्कालिन जुजु श्रीनिवास मल्लया सिंहाशान ब्वइगु चलन दु । कलात्मक नापं लुं सियातःगु सिंहाशान ज्या पुन्हि खुन्हु छन्हु जक सार्वजनिक रुपं ब्वइगु खः । न्ह्यःने जवं खवं निम्ह निम्ह किसिया द्यःने सिंह छम्ह छम्ह तयातःगु अले सिंहया ल्यूने धाःसा कदम सिमा तयातःगु दु । सिंहाशान तत्कालिन अवस्थाय् यलया उकु बहाःया जोधाजु शाक्यं सम्यकया श्रीनिवास मल्लायात लःल्हाना बिउगु खः धाइ । कृष्ण मन्दिरय् बिलंपौ ब्वयेमाःगु चलन दु । बिलंपौ धइगु पौभाः खः । लाय्कुलिइ खिं बजां थाना अर्थात दाफा थाना थीथी कथंया म्ये हालेमाःगु चलन दु । श्रीनिवास मल्लं च्वयावंगु मेघ मल्हार म्ये अनिवार्य रुपं हालेमाः । न्हय्गू तँ दुगु थुगु म्ये तसकं थाहां वना व तसकं क्वहां वना हालेमाःगु म्ये खः । थौंकन्हय् मेघ मल्हार म्ये पूवंक हालेफुपिं मदये धुंकल । अय्नं उगु म्ये गुलि फु उलि हालाच्वंगु दु । मेघ मल्हार म्ये पूवंक हालकी वा वइ धइगु जन विश्वास दु । मेघ मल्हार म्येय् कृष्णया लिलायात वर्णण यानातःगु दु । श्रीनिवास मल्लं च्वयातःगु मेघ मल्हार म्ये नाप नापं स्वीछपु म्ये हालेमाःगु मान्यता दु । तर थौंकन्हय् धाःसा उलि मछि म्ये हालेगु यानाच्वंगु अवस्था धाःसा मदु ।
पन्तिया जात्रा
ज्या पुन्हिया इलय् पन्तिइ जात्रा जुइगु जुया पन्तिया स्थानीय मनूतय्सं थुगु पुन्हियात पन्ति पुन्हि धकाः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । विशेष याना सिनाज्या यायेमाःगु ई अले सिनाज्या यायां हे जात्रा हनीगु जुया हे ज्या पुन्हि धाःगु खः धइगु जनधारणा दु । पन्तिइ जात्रा धाइगु महाद्यः अर्थात इन्द्रेश्वर महाद्यः, भद्रकाली, भैरव अर्थात उन्मन्त भैरव व ब्रम्हायणी द्यःया जात्रा खः । थुुगु कथं प्यम्ह द्यःया जात्रा खःसा भैरव व भद्रकालीया रथ साला जात्रा याइगु खःसा महाद्यः व ब्रम्हायणीया जात्रा धाःसा द्यःखः कुबिया याइगु खः । सांस्कृतिक बाजं थाना याइगु थुगु जात्रा हे पन्तिया दक्ले महत्वपूर्णगु जात्राया रुपय् नालातःगु दु ।
मचाति जात्रा
छुं नं कथंया ख्वाःपाः पुया प्याखं ल्हुइगु जात्रा नेवाःतय्सं क्वचायेकीगु दिं धइगु भलभल अष्टमी खुन्हु खः । दँय् दसं भलभल अष्टमी खुन्हु येँया ऐतिहासिक नापं सांस्कृतिक रुपं महत्वपूर्ण वस्ती ग्वल अर्थात पशुपति लागाय् मचाति जात्रा याइगु चलन दु । थुगु जात्रायात त्रिशुल जात्रा नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । ग्वलय् थुगु अजूचाइपुगु जात्राया झ्वलय् न त धिमे थाःसः दइ न त बासुरी हे पूगु सः ताये दइ । समान्य तया जात्रा धाये धुनेवं हे धिमे थायेगु निसें वासुरी पुइगु तकं याइ धकाः मनूतय्सं थुइकी । तर ग्वलया मचाति जात्राया झ्वलय् दक्ले न्ह्यःने सिमाकचा ज्वना मस्त म्वः म्वः वइ । अले इमिसं न्ह्यलाथे यमितय्त ब्वः बिया वनेगु याइ । थुगु जात्रा येँमितय्सं स्वये मजिउ नं धाइ । जात्राया झ्वलय् द्यःखः जात्रा ल्यूल्यू मनूयात सिथं यंके थें हे याना क्वबिया यंकीगु चलन दु । देवं फायेका अथे सिथं यंकीगु खः । उकिइ दुने धाःसा मूस्वांयात भूमि आचाजुया प्रतिक कथं तयेगु याना वयाच्वंगु दु । सिथं यंकीगु धइगु राजेस्वरी घाटय् यंकेमाःगु चलन दु । पशुपति अर्थात ग्वल लागाय् दँय् दसं भलभल अष्टमी खुन्हु मचाति जात्राया झ्वलय् स्वखः द्यःखः कुबिया जात्रा याइगु चलन दु । आर्यघाट लिक्क लागा बछलेश्वरी अजिमया द्यःया दुवाः, बज्रघर दुवा व जयवागेशवरी द्यःया दुवाः लागां द्यःखः कुबिया हइगु खः । निखः द्यःखतय् छम्ह छम्ह मस्तय्त छुरां सूगु थें याना सुयातःगु दइ । क्वय् च्वना मेमेपिन्सं द्यःखः क्वबिया यंकी । अथे हे मेगु छखः द्यःखतय् धाःसा दक्ले च्वय् छम्ह मिजं मचा अले जवं खवं छम्ह छम्ह मिसा मस्तय्त छुरां सुया प्वाथं पिकयातःगु थें याना तइ । थुगु जात्रा नेपाल संवत् ६३४ सालंनिसें सुरु जूगु खः धकाः धाइ ।
बाघभैरवया जात्रा
सूर्यमास कथं हना वयाच्वंगु छगू जात्रा खः किपूया बाघभैरव द्यःया जात्रा । दँय् दसं भाद्र १ गते सिंहसंक्रान्ति धकाः बाघभैरव द्यःया मूर्तियात खटय् तया कुबिया जात्रा याइगु चलन दु । न्हापा न्हापा बाघभैरव द्यःया नामय् हिफःद्यःयाथाय् पुजा आजा याना पञ्चबली बिइगु याना वयाच्वंगु खः । थौंकन्हय् तक नं अथे हे पुजा आजा याना वयाच्वंगु दुसा विक्रम संवत २०१३ सालंनिसें धाःसा बाघभैरव द्यःया मूर्ति खटय् तया जात्रा यायेगु सुरु याना हःगु दु । थुगु जात्रा बागू सताब्दीया दुने भब्य जात्राया रुपय् हिला वंगु दु । सांस्कृतिक बाजं थाना तःजिक जात्रा याना वयाच्वंगु दु ।
गथांमुगः नखः
दँय् दसं दिल्लागा चःह्रे खुन्हु हनीगु थुगु नखः नाप स्वापू दुगु गथांमुगःयात थीथी कथंया व्याख्या याना वयाच्वंगु दु । गथांमुगः नखः झिंप्यंगूगु शताब्दीया इलंनिसें हे न्ह्याका वयाच्वंगु नखः खः धकाः तकं धया वयाच्वंगु दु । बास्तवय् गथांमुगः नखः हनेगु अले भूत वायेगु धइगु सिनाज्या अर्थात वा पिइगु ज्या क्वचाये धुंकूपिन्सं जक याइगु खः । सिनाज्या क्वचाःगुया संकेत बिइगु कथंया नखः गथांमुगः नखः धायेफइगु अवस्था दु । गथांमुगः नखः तकया दुने नं वा पिइगु ज्या क्वमचाल अले गुन्हुपुन्हि खुन्हु तकया दुने क्वचाल धाःसा गुन्हुपुन्हि खुन्हु हे थःथःगु छेँय् नं भूत वाये यंकीगु चलन दु । उकिं नं सिनाज्या क्वचाल धकाः हनीगु नखः हे गथांमुगः खः धकाः धायेफइगु अवस्था दु ।
उलि जक मखु त्वाः त्वालय् दुवातय् थनीगु अले लुया यंकीगु गथांमुगः धइगु त्वाःया फोहरयात भूतया प्रतिक दयेका यंकीगु कथं नालातःगु दु । त्वालय् हे दयाच्वंगु न्हय्पं कथिया कलात्मक कथं भूत दयेका वाये यंकीगु खः । छगू कथं फोहरयात विषर्जन याइगु खः । अले थःथःगु छेँय् नं न्हाकं, च्वाकं नापं थीथी कथंया कं नापं घाँय् तया च्याका वाये यंकीगु धइगु नं सर सफाइ याइगु हे खः । न्हापा न्हापा जूसा वा पिइगु नितिं लच्छि तक लगातार रुपं बुँइ वनाच्वनीगु अले थःगु हे छेँय् त्वालय् बुया वयाच्वनीगु थीथी कथंया घाँय्यात भूत नाला वाये यंकीगु खः धकाः नं धाइ । थ्व नितान्ति बुँज्या नाप स्वापू दुगु अले फोहर नाप स्वापू दुगु अझ धाये सर सफई याइगु नखःया रुपय् कायेमाःगु अवस्था दु । न्हापा न्हापायापिं मनूतय्सं फोहरयात विषर्जन यायेगु दिं हे क्वःछिना अथे गथांमुगः नखः सलंसःदँ न्ह्यःनिसें नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु नखः खः धकाः नाला कायेफु । उलि जक मखु मूल ज्या कथं नालातःगु वा पिइगु ज्या सिनाज्या क्वचाल धकाः घोषणा याइगु अले मनोरंजनया नितिं गुंला लाखे पिकायेगु ई वल धकाः बिइगु संकेत खः गथांमुगः नखः । उकिं हे जुइमाः गां गामय् आः तक नं गुगु थासय् वा पिइगु ज्या याइपिं यक्व नेवाःत दु अर्थात बुँज्या याइपिं नेवाःत दुगु थासय् गथांमुगः नखःनिसें बहनी बहनी लाखे पिथनेगु तकं याइ । (सुक्रवाःया तसापौ नेपालभाषाया वाःपौपाखें)
बुँज्याया दक्ले महत्पूर्णगु व कठिन ज्या कथं नालातःगु दु नेवाः समाजय् वा पिइगु ज्या । वा पिइगु ज्या धइगु सिना सिना यायेमाःगु अर्थात तसकं महत्व बिया यायेमाःगु जुया हे सिनाज्या धाःगु खयेमाः । विशेष याना वा वःगुया भरय् बाय् धलंवःगु, खुसिंवःगु बाय् पुखु्लिइ मुंकातःगु लःयाभारय् वा पिकइगु ज्या यायेमाःगु बाध्यता स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु खः । वा वःगु इलय् हे यायेमालीगु ज्या सिनाज्या यायेगु ई धइगु सिन्खः अर्थात सिथि नखःनिसें गथांमुगः नखः तकया दुने खः । भ्वछि भ्वछिं हे बुँइ वना ज्या याइगु ई धइगु सिनज्याया ई खः । नेवाः परम्परा कथं सिथि नखः अर्थात सिन्खःनिसें सांस्कृतिक बाजं थाइमखु । फल्चा फल्चाय् दाफा थायेगुनिसें सांस्कृतिक बाजं तकं थाइमखु । छुं नं कथंया प्याखं, बाजंनिसें म्ये हालेगु तकं याइमखु । सिन्खःनिसें सिनाज्याया नितिं बुँज्याय् ब्यष्ट जुइगु ई जुया हे जुइ सायद् अथे सांस्कृतिक बाजं मथाइगु । अले गथांमुगः नखः न्ह्यः छुं नं कथंया बाजं थाये मजिउ धइगु जन विश्वास दु । फुक्क शक्तिनिसें तन मन धन तकं बुँज्याय् केन्द्रीत यायेमाःगु ई जुया हे जुइ अथे सिन्खःनिसें गथांमुगः नखः न्ह्यः तकं बाथं थाये मजिउ धयातःगु । उकिं सिनाज्याया इलय् मनोरञ्जनयात तकं खास हे महत्व बिइगु यानाच्वंगु मदु धायेछिं ।
सिनाज्याया इलय् याइगु थीथी कथंया संस्कृति नाप नापं महत्वपूर्णगु दिं धइगु सिन्खः अर्थात सिथि नखः, ज्या पुन्हि, झलभल अष्टमी, झाराखः अर्थात झारा नखः व गथांमुगः नखः खः । अथे हे थाय् विशेष कथं धायेगु खःसा किपुलिइ बाघभैरव जात्रा नं सिनाज्याया इलय् लानाच्वंगु दुसा पन्तिया जात्रा नं व हे इलय् लानाच्वंगु खने दु । सिनाज्या नाप स्वापू दुगु थीथी कथंया दिं व संस्कृति थुगु कथं दु ।
सिथि नखः
तछलाथ्व खष्टमी खुन्हु नेवाःतय्सं सिन्खः नखः हना वयाच्वंगु दु । सिन्खः धइगु क्वचाःगु नखः खः धाइ । म्ह्याय् मचा नखः नं धायेगु याना वयाच्वंगु सिन्खः अर्थात सिथि नखः खुन्हु बुँइ साः छकुसां तःवनेमाः धइगु मान्यता दु । उकिया अर्थ सिथिनखःनिसें सिनाज्या सुरु जूगु कथं नालीगु खः । अले सिन्खः खुन्हु हे लःया मुहान बुंगाः, ल्वहंहिति, तुं, पुखू तकं सफा याइ । अले साःगाःनं सफा याइ । व हे साः बुँइ तये यंकीगु खः । नसाया ल्याखं थुखु््न्हु माय्, मू, कःसू नापं थीथी कथंया बुबःया वः दयेका नयेगु याइ । म्ह्याय् मस्तय्त छेँ सःताः सिनाज्याया नितिं सहलह ब्याकेगु अले व छुना नकीगु नखःया रुपय् नालातःगु दु । अथे हे सिन्खः खुन्हु फय्गुलिइ तकं हिइकेगु नापं थःथःगु छेलिइ भूमि पुजा याइगु तकं चलन दु । थ्व धइगु भूमि पुजा, लः पुजा नापं वातावरणयात पुजा याइगु दिं कथं नालातःगु दु ।
ज्या पुन्हिः
ज्यापुन्हि खुन्हु मल्ल कालंनिसें न्ह्यानाच्वंगु परम्परा कथं अन तत्कालिन यलया जुजु श्रीनिवास मल्लया लुं सियातःगु आकर्षक सिंहाशान ब्वयेगु, पौभाः ब्वयेगु नाप नापं श्रीनिवास मल्लं च्वयावंगु धकाः नालातःगु मेघ मल्हार म्ये हालेगु चलन दु । ज्या पुन्हि खुन्हु द्यने मगाःम्ह मिसा व ज्या याये मगाःम्ह मिजं नं गबलें सुख सिइमखु धइगु मान्यता तकं नेवाः समाजय् दु । ज्या पुन्हि खुन्हु न्हिच्छि हे ज्या याये मजिउ धइगु मान्यता नं आः तक नं दनि । मंगलय् च्वंगु लायकू न्ह्यःने कृष्ण मन्दिरया फलय् यलया तत्कालिन जुजु श्रीनिवास मल्लया सिंहाशान ब्वइगु चलन दु । कलात्मक नापं लुं सियातःगु सिंहाशान ज्या पुन्हि खुन्हु छन्हु जक सार्वजनिक रुपं ब्वइगु खः । न्ह्यःने जवं खवं निम्ह निम्ह किसिया द्यःने सिंह छम्ह छम्ह तयातःगु अले सिंहया ल्यूने धाःसा कदम सिमा तयातःगु दु । सिंहाशान तत्कालिन अवस्थाय् यलया उकु बहाःया जोधाजु शाक्यं सम्यकया श्रीनिवास मल्लायात लःल्हाना बिउगु खः धाइ । कृष्ण मन्दिरय् बिलंपौ ब्वयेमाःगु चलन दु । बिलंपौ धइगु पौभाः खः । लाय्कुलिइ खिं बजां थाना अर्थात दाफा थाना थीथी कथंया म्ये हालेमाःगु चलन दु । श्रीनिवास मल्लं च्वयावंगु मेघ मल्हार म्ये अनिवार्य रुपं हालेमाः । न्हय्गू तँ दुगु थुगु म्ये तसकं थाहां वना व तसकं क्वहां वना हालेमाःगु म्ये खः । थौंकन्हय् मेघ मल्हार म्ये पूवंक हालेफुपिं मदये धुंकल । अय्नं उगु म्ये गुलि फु उलि हालाच्वंगु दु । मेघ मल्हार म्ये पूवंक हालकी वा वइ धइगु जन विश्वास दु । मेघ मल्हार म्येय् कृष्णया लिलायात वर्णण यानातःगु दु । श्रीनिवास मल्लं च्वयातःगु मेघ मल्हार म्ये नाप नापं स्वीछपु म्ये हालेमाःगु मान्यता दु । तर थौंकन्हय् धाःसा उलि मछि म्ये हालेगु यानाच्वंगु अवस्था धाःसा मदु ।
पन्तिया जात्रा
ज्या पुन्हिया इलय् पन्तिइ जात्रा जुइगु जुया पन्तिया स्थानीय मनूतय्सं थुगु पुन्हियात पन्ति पुन्हि धकाः नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । विशेष याना सिनाज्या यायेमाःगु ई अले सिनाज्या यायां हे जात्रा हनीगु जुया हे ज्या पुन्हि धाःगु खः धइगु जनधारणा दु । पन्तिइ जात्रा धाइगु महाद्यः अर्थात इन्द्रेश्वर महाद्यः, भद्रकाली, भैरव अर्थात उन्मन्त भैरव व ब्रम्हायणी द्यःया जात्रा खः । थुुगु कथं प्यम्ह द्यःया जात्रा खःसा भैरव व भद्रकालीया रथ साला जात्रा याइगु खःसा महाद्यः व ब्रम्हायणीया जात्रा धाःसा द्यःखः कुबिया याइगु खः । सांस्कृतिक बाजं थाना याइगु थुगु जात्रा हे पन्तिया दक्ले महत्वपूर्णगु जात्राया रुपय् नालातःगु दु ।
मचाति जात्रा
छुं नं कथंया ख्वाःपाः पुया प्याखं ल्हुइगु जात्रा नेवाःतय्सं क्वचायेकीगु दिं धइगु भलभल अष्टमी खुन्हु खः । दँय् दसं भलभल अष्टमी खुन्हु येँया ऐतिहासिक नापं सांस्कृतिक रुपं महत्वपूर्ण वस्ती ग्वल अर्थात पशुपति लागाय् मचाति जात्रा याइगु चलन दु । थुगु जात्रायात त्रिशुल जात्रा नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । ग्वलय् थुगु अजूचाइपुगु जात्राया झ्वलय् न त धिमे थाःसः दइ न त बासुरी हे पूगु सः ताये दइ । समान्य तया जात्रा धाये धुनेवं हे धिमे थायेगु निसें वासुरी पुइगु तकं याइ धकाः मनूतय्सं थुइकी । तर ग्वलया मचाति जात्राया झ्वलय् दक्ले न्ह्यःने सिमाकचा ज्वना मस्त म्वः म्वः वइ । अले इमिसं न्ह्यलाथे यमितय्त ब्वः बिया वनेगु याइ । थुगु जात्रा येँमितय्सं स्वये मजिउ नं धाइ । जात्राया झ्वलय् द्यःखः जात्रा ल्यूल्यू मनूयात सिथं यंके थें हे याना क्वबिया यंकीगु चलन दु । देवं फायेका अथे सिथं यंकीगु खः । उकिइ दुने धाःसा मूस्वांयात भूमि आचाजुया प्रतिक कथं तयेगु याना वयाच्वंगु दु । सिथं यंकीगु धइगु राजेस्वरी घाटय् यंकेमाःगु चलन दु । पशुपति अर्थात ग्वल लागाय् दँय् दसं भलभल अष्टमी खुन्हु मचाति जात्राया झ्वलय् स्वखः द्यःखः कुबिया जात्रा याइगु चलन दु । आर्यघाट लिक्क लागा बछलेश्वरी अजिमया द्यःया दुवाः, बज्रघर दुवा व जयवागेशवरी द्यःया दुवाः लागां द्यःखः कुबिया हइगु खः । निखः द्यःखतय् छम्ह छम्ह मस्तय्त छुरां सूगु थें याना सुयातःगु दइ । क्वय् च्वना मेमेपिन्सं द्यःखः क्वबिया यंकी । अथे हे मेगु छखः द्यःखतय् धाःसा दक्ले च्वय् छम्ह मिजं मचा अले जवं खवं छम्ह छम्ह मिसा मस्तय्त छुरां सुया प्वाथं पिकयातःगु थें याना तइ । थुगु जात्रा नेपाल संवत् ६३४ सालंनिसें सुरु जूगु खः धकाः धाइ ।
बाघभैरवया जात्रा
सूर्यमास कथं हना वयाच्वंगु छगू जात्रा खः किपूया बाघभैरव द्यःया जात्रा । दँय् दसं भाद्र १ गते सिंहसंक्रान्ति धकाः बाघभैरव द्यःया मूर्तियात खटय् तया कुबिया जात्रा याइगु चलन दु । न्हापा न्हापा बाघभैरव द्यःया नामय् हिफःद्यःयाथाय् पुजा आजा याना पञ्चबली बिइगु याना वयाच्वंगु खः । थौंकन्हय् तक नं अथे हे पुजा आजा याना वयाच्वंगु दुसा विक्रम संवत २०१३ सालंनिसें धाःसा बाघभैरव द्यःया मूर्ति खटय् तया जात्रा यायेगु सुरु याना हःगु दु । थुगु जात्रा बागू सताब्दीया दुने भब्य जात्राया रुपय् हिला वंगु दु । सांस्कृतिक बाजं थाना तःजिक जात्रा याना वयाच्वंगु दु ।
गथांमुगः नखः
दँय् दसं दिल्लागा चःह्रे खुन्हु हनीगु थुगु नखः नाप स्वापू दुगु गथांमुगःयात थीथी कथंया व्याख्या याना वयाच्वंगु दु । गथांमुगः नखः झिंप्यंगूगु शताब्दीया इलंनिसें हे न्ह्याका वयाच्वंगु नखः खः धकाः तकं धया वयाच्वंगु दु । बास्तवय् गथांमुगः नखः हनेगु अले भूत वायेगु धइगु सिनाज्या अर्थात वा पिइगु ज्या क्वचाये धुंकूपिन्सं जक याइगु खः । सिनाज्या क्वचाःगुया संकेत बिइगु कथंया नखः गथांमुगः नखः धायेफइगु अवस्था दु । गथांमुगः नखः तकया दुने नं वा पिइगु ज्या क्वमचाल अले गुन्हुपुन्हि खुन्हु तकया दुने क्वचाल धाःसा गुन्हुपुन्हि खुन्हु हे थःथःगु छेँय् नं भूत वाये यंकीगु चलन दु । उकिं नं सिनाज्या क्वचाल धकाः हनीगु नखः हे गथांमुगः खः धकाः धायेफइगु अवस्था दु ।
उलि जक मखु त्वाः त्वालय् दुवातय् थनीगु अले लुया यंकीगु गथांमुगः धइगु त्वाःया फोहरयात भूतया प्रतिक दयेका यंकीगु कथं नालातःगु दु । त्वालय् हे दयाच्वंगु न्हय्पं कथिया कलात्मक कथं भूत दयेका वाये यंकीगु खः । छगू कथं फोहरयात विषर्जन याइगु खः । अले थःथःगु छेँय् नं न्हाकं, च्वाकं नापं थीथी कथंया कं नापं घाँय् तया च्याका वाये यंकीगु धइगु नं सर सफाइ याइगु हे खः । न्हापा न्हापा जूसा वा पिइगु नितिं लच्छि तक लगातार रुपं बुँइ वनाच्वनीगु अले थःगु हे छेँय् त्वालय् बुया वयाच्वनीगु थीथी कथंया घाँय्यात भूत नाला वाये यंकीगु खः धकाः नं धाइ । थ्व नितान्ति बुँज्या नाप स्वापू दुगु अले फोहर नाप स्वापू दुगु अझ धाये सर सफई याइगु नखःया रुपय् कायेमाःगु अवस्था दु । न्हापा न्हापायापिं मनूतय्सं फोहरयात विषर्जन यायेगु दिं हे क्वःछिना अथे गथांमुगः नखः सलंसःदँ न्ह्यःनिसें नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु नखः खः धकाः नाला कायेफु । उलि जक मखु मूल ज्या कथं नालातःगु वा पिइगु ज्या सिनाज्या क्वचाल धकाः घोषणा याइगु अले मनोरंजनया नितिं गुंला लाखे पिकायेगु ई वल धकाः बिइगु संकेत खः गथांमुगः नखः । उकिं हे जुइमाः गां गामय् आः तक नं गुगु थासय् वा पिइगु ज्या याइपिं यक्व नेवाःत दु अर्थात बुँज्या याइपिं नेवाःत दुगु थासय् गथांमुगः नखःनिसें बहनी बहनी लाखे पिथनेगु तकं याइ । (सुक्रवाःया तसापौ नेपालभाषाया वाःपौपाखें)
No comments:
Post a Comment